چرا آمریکا از مذاکره با ایران امتناع می‌کند؟
سیاست انتظار هستهای در واشنگتن
ند پرایس در نشست مطبوعاتی عصر سه‌‌شنبه گذشته به خبرنگاران گفت: «آنها این فرصت را از بین بردند...اخیرا در سپتامبر، زمانی که ما دوباره در آستانه بودیم، فکر می‌کردیم بازگشت متقابل به برجام محقق شده است، چون همه طرف‌‌‌‌‌‌های دیگر توافق کرده بودند. اما ایرانی‌‌ها به جای اینکه ما را در موقعیتی قرار دهند که جلو برویم، عقب‌‌نشینی کردند.» همچنین جان کربی اخیرا ادعا کرد: «ما تصور نمی‌کنیم که به این زودی‌‌‌‌‌‌ها توافقی حاصل شود، در حالی که ایران همچنان به روسیه پهپاد می‌‌‌‌‌‌فروشد.» آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا نیز با اشاره به اینکه ما همچنان معتقدیم دیپلماسی بهترین راه‌حل در قبال ایران است، گفت: «اما با وجود تلاش‌هایی که ما و متحدان اروپایی‌مان انجام دادیم، ایران علاقه‌مند یا آماده نبوده است تا تصمیمات لازم را برای بازگشت به پایبندی اتخاذ کند.» بلینکن تصریح کرد: «ما به اتخاذ روش‌های مختلف جهت اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هستهای ادامه خواهیم داد.»
مطلوبیت برجام از بین رفته؟
اما در این مقطع چرا آمریکا از مذاکره با ایران امتناع می‌کند؟ آیا از نظر آنها برجام مطلوبیت لازم را ندارد یا مطلوبیت‌‌هایی که دارد با لغو تحریم‌ها و تعهدات آمریکا همخوانی ندارد. آن هم در شرایطی که ایران به پیشرفت‌هایی در حوزه هستهای و افزایش ظرفیت غنی‌‌سازی‌‌اش روی آورده است. گزینه دیگری هم که بعد از این تحولات و اظهارنظرهای مقامات آمریکایی مطرح می‌شود این است که آیا آنها به دنبال یک توافق جایگزین هستند؟ پیش‌تر نیز بحث توافق جایگزین و همچنین توافق موقت مطرح شده بود. اما مشخص نیست که در این زمان آمریکا واقعا می‌خواهد توافق دیگری با ایران داشته باشد یا خیر؟ از دیگر سو حتی اگر غرب به ویژه آمریکا بخواهد با ایران وارد مذاکره شود با در نظر گرفتن سیاست‌های اخیر آنها در قبال مسائل داخلی ایران و مساله ارسال پهپاد به روسیه، در صورتی که مقامات کشورهای غربی با مقامات ایران پشت میز مذاکره بنشینند با هزینه‌هایی مواجه خواهند شد. لذا آنها نمی‌خواهند در مسیری قدم بگذارند که در داخل کشورهایشان مورد بازخواست قرار بگیرند.
گزینه محتمل دیگر در واکاوی این سیاست واشنگتن این است که به واقع استراتژی ایالات‌متحده در قبال ایران تغییر کرده ولی فعلا آمادگی ریسک کردن و بالا بردن تنش را ندارد. یعنی مساله اوکراین به قدری تمرکز غرب را گرفته که آنها نمی‌توانند به اولویتی غیر از اوکراین بپردازند. از همین رو آمریکا اکنون نه قاطعانه شکست برجام را اعلام می‌کند و نه حاضر است به تداوم مذاکرات با تهران بپردازد. روزنامه «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این سیاست اخیر واشنگتن یعنی امتناع از مذاکرات برجام پرداخته است.
گفت‌وگوها پایان نیافته؛ کند شده
دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه تاکنون هیچ یک از مقامات آمریکایی به این موضوع صراحتا اشاره نداشته که دیپلماسی پایان یافته است، گفت: «بهره‌‌گیری از مفاهیم دوگانه و دو‌پهلو در مذاکرات دیپلماتیک یا مواضع اعلامی و رسانه‌‌ای کشورهای اروپایی و آمریکا به معنای پایان دیپلماسی نیست.» متقی تاکید کرد: «احساس عمومی اروپایی‌‌ها و آمریکا آن است که تیم موجود از قابلیت انعطاف‌‌پذیری و درک ضرورت‌‌های طرف مقابل برخوردار نیست. مواضع دیپلماتیک ایران در حوزه وزیر امور خارجه و دیپلماسی وین ماهیت چندگانه و متفاوت داشته است. سیاست رسمی کشور آن است که زمینه برای توافق ایجاد شود اما طرح برخی از موضوعات فرعی، عامل اصلی وقفه در روند دیپلماسی وین محسوب می‌شود.» وی ادامه داد: «طبعا زمینه برای تجدیدنظر در سیاست اعلامی و قالب‌‌های کنش متقابل در مذاکرات هستهای در آینده وجود خواهد داشت. افزایش قابلیت هستهای ایران موضوعی است که اروپا و آمریکا نسبت به آن حساس بوده و می‌توانند چنین وضعیتی را زمینه‌‌ساز گریز هستهای تصور کنند. به همین دلیل است که دیپلماسی نه از سوی ایران و نه از سوی کشورهای اروپایی و آمریکا پایان نیافته است. بلکه روند آن کند شده اما احتمال اعاده آن در سال ۲۰۲۳ وجود خواهد داشت.»
غرب منتظر است
حسن بهشتی‌‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز گفت: «آمریکا و اروپا موضع مشترکی در قبال ایران دارند و هر دو منتظر هستند ببینند نتیجه ناآرامی‌‌ها در ایران به کجا می‌‌انجامد تا بعد به گفت‌وگو بپردازند.» وی ادامه داد: «هرچند در داخل کشور گفته می‌شود که این سیاست اعلامی آنها است ولی در سیاست اعلانی به ایران پیغام می‌دهند که خواهان گفت‌وگو هستند. اگر این‌گونه باشد که مقامات می‌‌فرمایند پس یک جای کار اشکال دارد؛ یا ایران شرایط آنها را نمی‌پذیرد یا بالعکس.» بهشتی‌‌پور به تفاوت نگاه تهران و غرب به اختلافات برجامی اشاره کرد و گفت: «از نگاه غرب اکنون مهم‌ترین مساله ناآرامی‌‌ها و تظاهرات است و ایران می‌گوید مساله اصلی اختلافی، پادمان است. لذا با این اوصاف دو طرف الان شرایط را برای شروع مذاکرات ندارند.» این کارشناس در توضیح اینکه آنها منتظر نتیجه ناآرامی‌‌ها در ایران هستند، تاکید کرد: «طرف غربی یا انتظار دارد حکومت ایران عوض شود یا می‌خواهند شاهد تغییر رفتار حکومت باشند. زیرا آنها حکومتی می‌خواهند که با مدل غربی هماهنگ باشند یعنی مثل ترکیه نه اینکه خلاف نظم بین‌الملل یا همان نظم غربی اقدام کند.»
وقفه چند هفته‌‌ای
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: «من بعید می‌دانم مذاکره‌ای در کار نباشد و تحولات فعلی ناشی از مسائل سیاسی شامل تحولات در ایران و مساله پهپادها است. بنابراین شرایط سیاسی در داخل آمریکا و اروپا با توجه به مواضعی که تا الان داشتند، فعلا برای بازگشت به مذاکره مهیا نیست.» احمدی معتقد است که ممکن است از سرگرفتن مذاکره کمی بعدتر انجام بگیرد. همچنین دیپلمات پیشین ایران تاکید کرد شاید به زعم آنها نیز موضوعی برای مذاکره باقی نمانده است و همان‌طور که آقای خرازی گفت همه موضوعات مذاکره شده، پیش‌‌نویس ۳۵ صفحه‌ای بورل در ماه اوت روی میز است و فقط مساله آژانس باقی مانده است. بنابراین حتی اگر این نگاه وجود داشته باشد الان مسائل پادمانی با آژانس باید حل و فصل شود این در حالی است که در اخبار غیررسمی می‌گویند سفر هیات آژانس به تهران دستاوردی نداشته است. احمدی همچنین افزود : احتمال دارد طرفین با یک وقفه چند هفته‌‌ای در شرایطی که نهایی کردن کار از نظر سیاسی امکان داشته باشد پشت میز مذاکرات حاضر شوند.
استراتژی زمستان سرد آمریکا
سید‌هادی سید‌عسگری، مدیر مطالعات آمریکا در اندیشکده جریان توضیح داد: «با وجود اینکه برآورد اطلاعاتی دولت‌های آمریکا و اسرائیل این است که اغتشاشات سه ماه اخیر چالش بنیادین برای نظام ایران به همراه ندارد و به قول عامیت سعر، مدیر بخش تحقیقات آمان (اطلاعات ارتش اسرائیل)، نظام ایران از این اعتراضات عبور می‌کند، اما آنها علاقه دارند برای ایجاد اهرم‌‌های بیشتر فشار در مذاکرات هستهای، این اغتشاشات و نیروهای فعال شده در آن را به عنوان ابزاری قوی جهت تصاعد فشار علیه نظام ایران حفظ کنند.» وی ادامه داد: «اکنون با همان منطقی که ایران مذاکرات را به تعویق انداخت تا بلکه در آنچه زمستان سخت توصیف می‌شد، بتواند امتیازات بیشتر از اروپایی‌‌ها و آمریکا به دست آورد، آمریکایی‌‌ها نیز علاقه دارند تا زمان وجود التهاب در خیابان‌‌های ایران، مذاکرات را به تاخیر بیندازند تا فشار سیاسی و امنیتی بر سر نظام ایران حفظ شود.»
