بازگشت بایدن به تحریم‌های ترامپ
رویارویی چین و آمریکا درباره ایران
با اعمال دور جدید تحریم‌ها علیه ایران که این‌بار شرکتهای خارجی را نشانه گرفته که در دور زدن تحریم‌ها به تهران کمک می‌کنند، وزیر خارجه آمریکا از تداوم تلاشها برای فشار بر ایران با کمک تحریم‌ها خبر داد. آنتونی بلینکن روز جمعه در توییتی نوشت: «ما همچنان در تلاشیم در مسیر دور زدن تحریم‌ها علیه ایران اختلال ایجاد کنیم.» بلینکن در این توییت نوشت: «وزارت خزانهداری ایالات متحده در حال تعیین شرکتهای مختلفی است که در امور پتروشیمی و نفت با ایران مشارکت دارند. هرکسی که در تسهیل این مبادلات دخیل باشد، تحریم‌های ایالات متحده را تهدید می‌کند.» با بن‌بست مذاکرات احیای برجام و ظهور متغیرهایی چون جنگ اوکراین و اعتراضات در ایران، دامنه تحریم‌های آمریکا و متحدان غربی آن در حال گسترده‌تر شدن است که تداعی‌کننده تحریم‌های زمان ترامپ است.
در چنین فضایی، دفتر کنترل دارایی‌‌های وزارت خزانهداری آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد اسامی ۱۳ شرکت را که ادعا می‌شود در تسهیل فروش صدها میلیون دلار محصولات نفتی و پتروشیمی ایران به خریدارانی در شرق آسیا نقش دارند در فهرست تحریم قرار داده است. شرکت‌‌هایی که آمریکا تحریم کرده در امارات، هنگ‌‌کنگ، جزایر مارشال و چین مستقر هستند. دولت آمریکا مدعی شده شرکتهای مذکور به نیابت از شرکتهای تحریم‌‌شده صنایع پتروشیمی خلیج فارس، پتروشیمی تریلیانس و شرکت ملی نفت ایران در رساندن محصولات نفت و پتروشیمی ایران به دست خریدارانی در شرق آسیا نقش داشته‌‌اند. واشنگتن شرکتهای آمریکایی و شرکتهای مستقر در کشورهای ثالث را به تبعیت از این تحریم‌ها ملزم می‌کند.
برایان ای نلسون، معاون وزیر خزانهداری آمریکا گفت: «اقدام امروز روش‌های پیچیده ایران برای فرار از تحریم‌ها و فروش محصولات نفت و پتروشیمی خود را نشان می‌دهد. ایالات متحده اعمال تحریم‌ها علیه تسهیل‌‌گران چنین مبادلاتی را ادامه خواهد داد.» این پنجمین بسته تحریمی آمریکا علیه صادرات محصولات نفت و پتروشیمی ایران از ژوئن ۲۰۲۲ است که مذاکرات احیای برجام در جریان بود و سپس متوقف شد. آمریکا گفته این تحریم‌ها «عزم ما را برای مقابله با اقدامات گریز از تحریم نشان می‌دهد». آمریکا در روزهای گذشته، به عنوان بخشی از راهبرد فشار علیه ایران، تحرکات تحریمی علیه طرف‌‌ها و شرکتهای مرتبط با ایران را تشدید کرده است.
در همین راستا، وزارت خزانهداری آمریکا اسامی ۶ فعال رسانه‌‌ای مرتبط با صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را در فهرست تحریم‌ها قرار داد. دولت آمریکا یک روز قبل‌‌تر، چندین شرکت و فرد ایرانی و روسیه‌‌ای از جمله شرکت تحقیقات صنایع هوایی شاهد را در فهرست تحریم‌ها قرار داد. شرکت تحقیقات صنایع هوایی شاهد، شرکتهای اماراتی «ساکسس ایویشن» و «آی‌‌جت گلوبال» با ادعای تولید و تسهیل انتقال پهپادهای ایران روز سه‌‌شنبه هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند. خزانهداری آمریکا اعلام کرده بود همزمان شرکت روسیه‌‌ای «واگنر»، نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و صنایع هوایی قدس نیز به موجب فرمان اجرایی شماره ۱۴۰۲۴ تحریم شده‌‌اند.
پیش‌بینی یک مسیر
روند گسترش تحریم‌ها در شرایطی است که روزنامه «دنیای اقتصاد» پیش‌تر و در ۱۳ شهریور ۱۴۰۰ در سرمقاله خود با عنوان «همه گزینه‌های بایدن» این مسیر را پیش‌بینی کرده بود. در آن یادداشت آمده است: در صورت عدم موفقیت استراتژی بدیل آمریکا این اقدامات احتمالا توسط دولت بایدن مورد توجه قرار خواهد گرفت: همان‌طور که ایران از برنامه هسته‌‌ای خود به عنوان اهرم فشار در مذاکرات استفاده می‌کند، آمریکا نیز به اقدامات دیگری توسل خواهد جست.
هدف قرار دادن کانال‌‌های منطقه‌‌ای ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی و شناسایی شرکت اصلی چینی که از ایران نفت خریداری می‌کند، نفتکش‌‌هایی که این نفت را به چین منتقل می‌کنند و همین‌‌طور پالایشگاه‌هایی که میزبان نفت ایران هستند، از جمله این اقدامات است. گفته می‌شود یک شرکت چینی با خرید ۱۵ نفتکش در سال گذشته که ظرفیت جابه‌‌جایی حدود ۳۰ میلیون بشکه را دارند، نیمی از ۱۲ پالایشگاه تی‌‌پات (پالایشگاه‌های کوچک که ظرفیت جذب حدود ۲۰ هزار تا ۱۰۰ هزار بشکه نفت به‌طور روزانه را دارند و حدود ۸۰ درصد آنها در شانگهای قرار دارند) را با نفت ایران تغذیه می‌کند. طبق برآوردهای مقامات آمریکایی، چین بین ماه‌های نوامبر تا مارس، به‌طور متوسط روزانه ۵۵۷ هزار بشکه نفت از ایران خریداری کرده است که ۵ درصد از کل نیازهای نفتی پکن را برطرف می‌کند (راهبرد افزایش همزمان هزینه‌های به سرانجام نرسیدن مذاکرات هسته‌‌ای برای تهران و پکن).
اهرم‌سازی یا جایگزین‌سازی
اعمال دور جدید تحریم‌ها علیه ایران که شرکت‌ها و کشورهای ثالث را در دور زدن بسته‌های تحریمی به جمهوری اسلامی کمک می‌کنند، از دو منظر قابل بررسی است. این تحریم‌ها که نخستین دور تحریم‌های دولت بایدن علیه چین در ارتباط با ایران است و همکاری‌های پکن و تهران را نشانه گرفته است، می‌تواند در ادامه اهرم‌سازی و فشار بر ایران برای پذیرش خواسته‌های غرب باشد که همزمان با صدور قطعنامه شورای حکام وارد فضای جدی‌تری شده است.
این اهرم‌سازی در فضای جدید به معنای به روز کردن پیش‌نویس توافق جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ماه مرداد است که مورد توافق ایران قرار نگرفت و احتمالا غرب در تلاش است تا در مذاکرات احتمالی و با فرض بازگشت دوباره طرفین به میز مذاکره، امتیازات داده شده به ایران در حوزه تضمین را کاهش دهد یا بند همکاری‌های آینده را به پیش‌نویس اضافه کند. از سوی دیگر تشدید تحریم‌ها و افزایش سطح فشارها همچنین می‌تواند در ارتباط با جایگزین‌سازی برجام باشد که با توجه به مذاکرات فرسایشی و عدم دستیابی به نتیجه روشن و ملموس و به ویژه با توجه به فضای جدیدی که غرب احساس می‌کند ایران در آن قرار گرفته است، مسیر می‌تواند به سمت شکست مذاکرات برجام و بازگشت طرفین به فضای تنش‌های تصاعدیابنده دوره دونالد ترامپ و همچنین دوره باراک اوباما در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ باشد.
