جنگ اوکراین به مولفه جدیدی در روابط ایران و غرب تبدیل شد
معمای پهپادی
در آخرین اظهارنظرها درباره فروش پهپادهای ایرانی به روسیه، روز دوشنبه مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، سخنگوی وزارت‌خارجه فرانسه و وزرای‌خارجه آلمان، دانمارک، اتریش و اوکراین در اظهارنظرهای مختلفی مدعی استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در حمله به کییف شدند و تهدید کردند که اگر چنین چیزی ثابت شود تحریم‌های بیشتری علیه ایران اعمال خواهد شد. روز گذشته نیز مقامات آمریکایی به طرح اظهارات و ادعاهایی درباره روابط ایران و روسیه و فروش پهپاد پرداختند؛ البته اظهاراتی ضدونقیض. در این رابطه از یک‌سو ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا مدعی شد؛ آمریکا با متحدان اروپایی‌‌‌‌‌‌اش هم‌‌‌‌‌‌نظر است که ایران و روسیه در حال تخطی از قوانین و محدودیت‌های بین‌المللی هستند؛ همزمان نیز کارین ژان پی‌‌‌‌‌‌یر، سخنگوی کاخ‌سفید مدعی شد که پهپادهای ساخت ایران توسط روسیه در جنگ با اوکراین استفاده شده‌اند اما از سوی دیگر یک مسوول عالی‌رتبه در پنتاگون در گفتوگو با شبکه الجزیره تاکید کرد که «نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم که روسیه در حمله به کییف از پهپادهای ایرانی استفاده کرده است.»
تکذیب ادعاهای غرب
این در حالی است که روز گذشته دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه گفت که این نهاد اطلاعاتی درخصوص خرید پهپادهای ایرانی ندارد و این امر به وزارت دفاع مربوط می‌شود. به گزارش «ایسنا» به نقل از الجزیره، دیمیتری پسکوف تاکید کرد: «ما در عملیات‌‌‌‌‌‌مان در اوکراین از تجهیزات روسی استفاده می‌کنیم که نام کشور روسیه بر آنها حک شده است.» همچنین مقامات ایرانی نیز بارها و بارها ارسال پهپاد به روسیه را رد کردهاند. در این راستا ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران در نشست خبری اخیرش در پاسخ به سوالی درباره ادعای مقامات اوکراین مبنی‌بر فروش پهپادهای ایرانی از سوی تهران به روسیه، بیان کرد: «ایران بارها اعلام کرده که یک‌طرف جنگ بین روسیه و اوکراین نیست. ایران هیچ سلاحی را برای هیچ‌کدام از طرفین جنگ صادر نکرده است. همان‌طور که بارها گفته‌‌‌‌‌‌ایم سیاست خارجی ایران مبتنی بر مخالفت با جنگ است و درخصوص جنگ در اوکراین نیز ما مخالف جنگ هستیم.»
حسین امیرعبداللهیان، وزیرخارجه ایران نیز در گفتوگو با مقامات دیگر کشورها بر این مساله تاکید کرده است؛ همچنانکه امیرعبداللهیان در گفت‌‌‌‌‌‌وگوی تلفنی پنج‌شنبه ۱۴مهر با همتای فنلاندی تاکید کرد؛ ایران هیچگونه تسلیحاتی به روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین ارسال نکرده و نخواهد کرد. در عین حال نورنیوز رسانه نزدیک به شورای‌عالی امنیت ملی روز دوشنبه در توییتی با تاکید بر پایان‌یافتن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران عنوان کرد که تهران تاکنون هیچ سلاحی به روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین ارسال نکرده است. در گزارش نورنیوز تاکید شده است: «فرانسه با ادعای نقش ایران در جنگ اوکراین و مرتبط‌کردن آن به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ به‌دنبال مقصرنمایی ایران در روند مذاکرات است.»
ارزیابی غرب از ژوئیه تا اکتبر
با وجودی که ایران ارسال هرگونه پهپاد به روسیه را رد کرده است، اما آمریکا همچنان بر مواضع خود اصرار دارد. ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا روز گذشته در یک کنفرانس خبری، در پاسخ به این سوال که ارزیابی آمریکا درباره نقش ایران در جنگ روسیه و اوکراین چیست؟ با بیان ادعاهایی علیه ایران گفت: «ما از ماه ژوئیه هشدار داده بودیم که ایران برنامه دارد پهپادهایی برای استفاده در جنگ اوکراین به روسیه بفروشد. ما همچنین به‌طور علنی افشا کردیم که روسیه از ایران پهپاد دریافت کرده و برنامه داشته که صدها نوع پهپاد ایرانی وارد کند و اینکه متصدیان روس نحوه استفاده از این پهپادها را در ایران آموزش می‌‌‌‌‌‌بینند. شواهد گسترده‌‌‌‌‌‌ای از بهکارگیری آنها[پهپادها] توسط روسیه علیه اهداف نظامی و غیرنظامی در آنجا[اوکراین] وجود داشته است.» به گزارش «ایسنا» پاتل ادامه داد: «تعمیق اتحاد روسیه با ایران چیزی است که تمام جهان، به‌ویژه در منطقه باید آن را یک تهدید ببینند و هر کشوری باید به آن دقت کند. این موضوعی است که ما از طرف خودمان به دقت آن را رصد کرده و با متحدان و شرکایمان، از جمله در سازمان‌ملل، همکاری تنگاتنگی داریم تا به موضوع اشاعه تسلیحات توسط ایران به روسیه رسیدگی کنیم.»
هشدار به تاجران پهپادی و موشکی
این مقام آمریکایی در ادامه با اتکا به این ادعاها هشدار داد: «هر‌‌کسی هر نوع تجارتی با ایران بکند که به نوعی به پهپادها یا تولید موشک‌‌‌‌‌‌های بالستیک یا سرازیر شدن تسلیحات از ایران به روسیه ربط داشته باشد، باید مراقب بوده و دقت لازم را به خرج دهد؛ آمریکا در بهکارگیری تحریم‌ها یا انجام دادن اقداماتی علیه عاملان آن تردید نخواهد کرد.» پاتل همچنین در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا ارزیابی مستقلی دارد که تایید کند حملات پهپادی روز[دوشنبه] به کییف، پهپادهای ایرانی بوده‌‌‌‌‌‌اند، توضیح داد: «من نمی‌توانم چیزی درباره این گزارش‌ها بگویم اما همان‌طور که در ابتدا اشاره کردم، ما از‌ماه ژوئیه در این‌باره هشدار داده بودیم و این فقط به‌خاطر بهکارگیری آنها نبود، بلکه موضوع در وهله اول، برنامه ایران برای فروش پهپاد به روسیه بود.» معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که آمریکا بر این باور است که ایران آماده فرستادن تسلیحات دیگری از جمله موشک‌‌‌‌‌‌های کوتاه‌‌‌‌‌‌برد به روسیه می‌شود، گفت که گزارش‌های موجود در این زمینه را دیده است اما توضیحی درباره آن ندارد.
ادعای دیگر غرب چیست؟
پاتل همچنین در پاسخ به این سوال که آیا دولت بایدن عقیده دارد که روسیه یا ایران در حال تخطی از قوانین یا محدودیت‌های بین‌المللی هستند؟ مدعی شد: «بله، ما این‌طور فکر می‌کنیم. فکر می‌کنم شما امروز شاهد این بودید که متحدان فرانسوی و انگلیسی ما ارزیابی کرده بودند که تامین این پهپادها توسط ایران برای روسیه، تخطی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است و ما با آن موافقیم.» او در پاسخ به این اظهار خبرنگار حاضر در نشست که تاریخ تحریم تسلیحاتی علیه ایران به پایان رسیده است، گفت: «تمامش منقضی نشده. علاوه‌بر این، ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان‌ملل، محدودیت‌ها علیه انتقال برخی تسلیحات پابرجاست و این محدودیت تسلیحات غیر از تسلیحاتی هستند که تحت‌تحریم تسلیحات متعارف قرار دارند. از نظر ما، این پهپادها که از ایران به روسیه منتقل شده و توسط روسیه در اوکراین استفاده شده‌اند، از جمله تسلیحاتی هستند که همچنان ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ مشمول ممنوعیت می‌شوند.»
صداهای متناقض از واشنگتن
همچنین کارین ژان پی‌‌‌‌‌‌یر، سخنگوی کاخ‌سفید روز دوشنبه در کنفرانس خبری هفتگی خود مدعی شد که پهپادهای ساخت ایران توسط روسیه در جنگ با اوکراین استفاده شده‌اند. به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه خبری هیل، وی در ادامه اظهار کرد که واشنگتن به اعمال تحریم علیه دادوستدهای تسلیحاتی ایران و روسیه ادامه خواهد داد. کارین ژان‌پیر در این زمینه گفت: «کاری که ما در اینجا انجام می‌دهیم، فروش این تسلیحات به روسیه را سخت‌‌‌‌‌‌تر خواهد کرد. ما در مقابل تهدید ایران در کنار شرکایمان در سرتاسر منطقه می‌‌‌‌‌‌ایستیم.» این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که یک مسوول عالی‌رتبه در وزارت دفاع آمریکا در گفتوگو با الجزیره اعلام کرد که این وزارت نمی‌تواند با اطمینان بگوید که پهپادهای به‌کار رفته در حمله به کییف ساخت ایران هستند.
دستور کار جدید کییف
در بحبوحه تلاش‌های کشورهای اروپایی و آمریکایی برای اتهام‌زنی به ایران درباره فروش پهپاد به روسیه، وزیرخارجه اوکراین خواستار قطع روابط دیپلماتیک با ایران شد. به گزارش خبر‌گزاری فارس، دیمیترو کولبا، وزیرخارجه اوکراین بعدازظهر سه‌شنبه به وقت تهران خواستار قطع روابط کامل با ایران شد. وی گفت این پیشنهاد را به «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین ارائه کرده است. وزیرخارجه اوکراین روز دوشنبه نیز خواستار تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران با ادعای استفاده روسیه از هواپیماهای بدون‌سرنشین ساخت ایران شده بود. کولبا همچنین گفت که درخواست رسمی به (رژیم) اسرائیل خواهد داد تا تجهیزات پدافند هوایی در اختیار کییف قرار دهد و در زمینه دفاعی با اوکراین همکاری کند. همچنین روز گذشته اداره فدرال امور اقتصادی وزارت اقتصاد سوئیس نوشت: «درخواست برخی وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا برای اعمال تحریم‌های دیگری علیه ایران به اتهام دست‌داشتن تهران در جنگ روسیه علیه اوکراین، به‌دقت دنبال خواهد شد.»
این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که روز دوشنبه نیز جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «اتحادیه اروپا به‌دنبال دلیل قاطع درخصوص دست‌داشتن ایران در حمله نظامی روسیه به اوکراین است.» این در حالی است که به گزارش «ایسنا» خبر‌گزاری ریانووستی نوشت؛ ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امورخارجه روسیه در واکنش به اظهارات جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره اعمال تحریم‌های احتمالی علیه ایران به اتهام ارسال تسلیحات به روسیه، در کانال تلگرامی‌‌‌‌‌‌اش نوشت: «آیا جوزپ بورل به موضوع بمباران نورداستریم رسیدگی کرده است؟ ظاهرا پس از اظهارات واشنگتن درباره منافع آمریکا در متوقف کردن تامین گاز از طریق این خطوط گازی به اروپا، تمایل شدید اتحادیه اروپا به انجام‌دادن تحقیقات در این‌باره کاملا از بین رفته است. آنها تصمیم گرفته‌اند یک‌‌‌‌‌‌باره سراغ ایران بروند.»
چشم‌‌‌‌‌‌انداز تنش پهپادی
درحالی‌که امروز کشورهای غربی به‌دنبال متهم کردن ایران درخصوص فروش پهپاد به روسیه هستند و حتی می‌خواهند آن را به نقض قطعنامه۲۲۳۱ مرتبط کنند، همچنان پرونده خرید سوخو۳۵ روسی توسط تهران در دستور کار است. اواسط شهریورماه بود که اخباری از احتمال خرید جنگنده سوخو۳۵ روسی توسط امیر سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی‌هوایی ارتش جمهوری‌اسلامی ایران منتشر شد؛ خبری که در همان مقطع با واکنش کشورهای غربی مواجه شد و آنها مدعی شدند که در صورت خرید سوخو۳۵ توسط ایران معادلات منطقه برهم می‌خورد. در شرایط فعلی که کشورهای غربی روی مراودات نظامی تهران و مسکو در بحبوحه جنگ اوکراین تمرکز کردهاند، به‌نظر می‌رسد اگر خرید سوخو۳۵ نیز عملیاتی شود، ابعاد این داستان پیچیده‌‌‌‌‌‌تر و بحران و تنش بین ایران و روسیه با غرب نیز بیش از پیش تشدید شود.
همچنین ممکن است تداوم این موضوع، فضای مذاکرات برجامی را نیز تحت‌‌‌‌‌‌الشعاع قرار دهد. هرچند در این محیط پرآشوب ناآرامی‌‌‌‌‌‌های ایران و جنگ اوکراین مشاهده می‌کنیم که غربی‌‌‌‌‌‌ها اصرار بر جدایی پیگیری مسائل مربوط به حقوق‌بشر و مسائل نظامی و مساله برجام دارند، اما به‌نظر می‌رسد پیگیری جداگانه این مسیرها خیلی تداوم نداشته باشد و در صورت پابرجا ماندن این مساله، احتمالا شاهد اثرگذاری آن بر روند گفت‌وگوهای احیای برجام نیز خواهیم بود.
