سرنوشت برجام در ۴۸ ساعت آینده روشن می‌شود؟
بیم و امید مذاکرات
عکس: AFP
مذاکرات وین که از تاریخ ۲۰ اسفند متوقف شده بود، از روز پنج‌شنبه ۱۳ مرداد ماه بار دیگر آغاز شد و طی دو روز علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه و مذاکرهکننده ارشد هستهای کشورمان دو بار با انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ وین دیدار داشتند. مذاکرات ایران و ۱+۴ در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزیران خارجه از روز پنج‌شنبه در وین پس از یک دوره طولانی وقفه در گفتوگوهای مستقیم از سر گرفته شد. آخرین بار ایران و آمریکا با حضور نماینده اتحادیه اروپا اواسط تیر ماه در دوحه با یکدیگر مذاکره کردند اما نتیجه ملموسی از این مذاکرات به دست نیامد. رایزنی‌‌‌ها و تماس‌‌‌ها در این مدت به صورت تلفنی و مکتوب میان ایران و آمریکا با هماهنگی نماینده اتحادیه اروپا انجام شده و پیش از این دور از گفتوگوها نیز جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا متن پیش‌‌‌‌‌‌نویسی را به طرفین ارائه و همچنین کفایت مذاکرات را اعلام کرد. هرچند بعد از آن ایران نیز گفت که نکاتی را برای جمع‌‌‌بندی این متن باید ارائه دهد. حال هیات‌‌‌ها در وین گرد هم آمده‌‌‌اند و در یک فضای بیم و امید گفتوگوها و رایزنی‌‌‌های دو و چند جانبه در حال انجام است. مذاکره‌‌‌کنندگان ارشد اتحادیه اروپا، ایران و آمریکا بامداد پنج‌شنبه راهی محل مذاکرات شدند و پس از آن نیز نمایندگان اعضای دیگر برجام یعنی روسیه، چین، انگلیس، فرانسه و آلمان به گفتوگوها پیوستند. هرچند بریتانیا، فرانسه و آلمان در این دور از مذاکرات نمایندگانی در سطح پایین‌‌‌تر اعزام کردند و در این خصوص به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، وزارت امور خارجه آلمان پس از اعلام خبر شروع مذاکرات با حمایت از احیای کامل برجام گفت که برلین «در سطح کارشناسان» در مذاکرات شرکت می‌کند.
توپ در زمین آمریکا
علی باقری بامداد پنج‌شنبه و پیش از عزیمت به وین در صفحه توییتر خود نوشت: «آمریکا باید قدردان فرصتی باشد که با سخاوتمندی اعضای برجام فراهم شده است؛ توپ در زمین آنهاست تا از خود پختگی نشان داده و مسوولانه عمل کنند.»به گزارش خبرگزاری تسنیم مذاکرهکننده ارشد کشورمان ادامه داد: «برای پیشبرد مذاکرات عازم وین هستیم. مسوولیت بر عهده آنهایی است که توافق را نقض کرده و در فاصله گرفتن از میراث منحوس گذشته ناکام مانده‌‌‌اند.» همچنین حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه با حضور در کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی تاکید کرد که برای تیم مذاکرهکننده انتفاع اقتصادی ایران از توافق، رعایت خطوط قرمز و حفظ توان و دانش و فناوری بومی صلح‌‌‌آمیز هستهای مورد توجه جدی است.
دو دیدار با اولیانوف
وین از پنج‌شنبه میزبان گفتوگوهای دوجانبه است. علی باقری درکنار برگزاری دو دور مذاکره با نماینده اتحادیه اروپا، روز جمعه با میخائیل اولیانوف، رئیس هیات مذاکرهکننده فدراسیون روسیه دیدار و رایزنی داشت. باقری پیش از این نیز یک بار و روز پنج‌شنبه با اولیانوف دیدار کرده بود. اولیانوف بعد از دیدار روز جمعه با باقری در توییتی این دیدار و رایزنی را پرثمر توصیف کرد. وی درباره دیدار روز پنج‌شنبه نیز گفته بود که تبادل نظر با باقری درباره احیای برجام صریح و سازنده بود. رایزنی‌‌‌ها و دیدارهای دیگری نیز در دستورکار طرفین قرار دارد.
طرفین در مسیر اجماع؟
میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین که ریاست هیات این کشور در مذاکرات جاری درباره رفع تحریم‌ها را برعهده دارد، پیش از دیدار با علی باقری‌کنی در گفتوگو با خبرنگار اعزامی «ایرنا» «فضای مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین را جدی» توصیف و تصریح کرد که «زمان، نتیجه گفتوگوها را مشخص خواهد کرد.» اولیانوف افزود: «وضعیت برای من کاملا روشن نیست، اما ظاهرا همه طرفها در مورد متن نهایی در حال رسیدن به اجماع هستند.» وی در ادامه تاکید کرد که «رسیدن به خط پایان» ممکن است «خیلی آسان نباشد» و زمان نشان خواهد داد که آیا ما موفق می‌‌‌شویم یا خیر. اما در کل فضای گفتوگوها جدی است.
پکن در کنار تهران
هوا چونیینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در کنفرانس خبری هفتگی خود در رابطه با ازسرگیری مذاکرات وین گفت: «با ازسرگیری مذاکرات، فرصت جدیدی برای رسیدن به راه‌‌‌حلی سیاسی و دیپلماتیک برای مساله هستهای ایران وجود دارد. ما امیدواریم که تمامی طرفین بتوانند از این فرصت استفاده کرده، تلاش‌‌‌ها را دو برابر کنند و از خود حسن نیت و انعطاف‌‌‌پذیری نشان دهند تا هر چه سریع‌‌‌تر به راه‌‌‌حلی برای مشکلات برجسته دست یابیم.»
به گزارش «ایسنا»، این مقام ارشد وزارت خارجه چین گفت: «آمریکا کشوری است که بحران هستهای ایران را آغاز کرد. واشنگتن باید به طور کامل اشتباهاتش را جبران کند و به طور فعال به نگرانی‌های معقول ایران پاسخ دهد تا نتیجه‌‌‌ای از مذاکرات حاصل شود.»
پیشنویس اروپایی نیست؛ میراث مشترک است
گفتوگوهای وین پس از آن آغاز شد که جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ادعا کرد که برای نجات توافق هستهای، پیشنویس جدیدی را ارائه کرده که به تعبیر او بهترین نوع پیشنهاد است و با جزئیات دقیق به لغو تحریم‌ها و همچنین گام‌‌‌های هستهای موردنیاز برای بازگرداندن برجام می‌‌‌پردازد. بعد از آن انریکه مورا معاون بورل در توییتی اعلام کرد که گفتوگوها را با محور متن پیشنهادی اتحادیه اروپا پیگیری می‌کند. اما میخائیل اولیانوف می‌‌‌گوید که متن پیش‌‌‌رو متعلق به اتحادیه اروپا نیست و سندی است که اسفندماه گذشته در آخرین دور مذاکرات وین تنظیم شد با این تفاوت که برخی از بندهای آن اصلاح شده است. او در این باره به خبرنگار «ایرنا» گفت: «من معتقدم که این یک تفسیر نادرست است، چرا که متن اتحادیه اروپا وجود ندارد، بلکه یک متن مشترک است که هماهنگ‌کنندگان اتحادیه اروپا تعدادی اصلاحات را در آن پیشنهاد کرده‌‌‌اند. بنابراین متن متعلق به اتحادیه اروپا نیست، بلکه یک میراث مشترک است که روی میز باقی مانده و روی آن بحث می‌شود.» اولیانوف ادامه داد: «طرف ایرانی نیز پیشنهادهای خود را ارائه کرده که فراتر از اصلاحات اروپایی‌‌‌هاست.» مذاکرهکننده ارشد ایران پیش از آغاز مذاکرات گفته بود: «ما ایده‌‌‌های پیشنهادی شکلی و محتوایی خود را به‌‌‌منظور هموار ساختن مسیر برای جمع‌‌‌بندی سریع مذاکرات وین، که با هدف اصلاح یک شرایط پیچیده خسارت‌‌‌بار ناشی از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا آغاز شده، به طرف‌‌‌های مقابل ارائه دادیم.»
رونمایی روسی از پروژه آمریکا
همچنین سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در سخنرانی خود در نشست آسه آن در کامبوج، از مواضع ایران درباره برجام و مذاکرات وین حمایت کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، لاوروف درباره مذاکرات هستهای در وین گفت، موضع ایران درباره برجام که ایالات متحده از آن خارج شده، مشروع است. وی تاکید کرد: «آمریکا قصد دارد اصلاحیه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را موضوع یک توافق جدید قرار دهد و این غیرقابل قبول است.»
شرط مهم ایران چیست؟
همزمان محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی به بیان جزئیاتی از برگزاری دور جدید مذاکرات وین پرداخت و گفت: «در این دور از مباحث، یک طرح ترکیبی شامل مباحث فنی و تحریمی را شاهد هستیم. در مباحث فنی گفتوگو صورت گرفته و یکسری مباحث تکمیلی وجود دارد که مهم‌ترین آن بحث اسناد و مکان‌‌‌های ادعایی است که مجددا مانند دوره قبل که بسته شده بود همچنان با همان ترکیب و با همان شرایط بسته شود.» به گزارش «ایسنا»، محمد اسلامی در گفتوگو با العالم درباره گازدهی به ۵۰۰ سانتریفیوژ در روزهای اخیر توضیح داد: «گازدهی به ماشین‌‌‌های جدید در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌هاست؛ چرا که متاسفانه طرفی که برجام را امضا کرد، تعهدات خود را انجام نداد و تحریم‌های مضاعفی را بر کشور ما تحمیل کرد.» وی تاکید کرد: «اقدام ما و گسترش ظرفیت‌‌‌هایمان تا زمان بازگشت طرف مقابل به تعهدات و لغو تحریم و کنار گذاشتن موارد ادعایی که اساسا، اتهامی علیه جمهوری اسلامی است، ادامه خواهد داشت.» رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش که آیا اقدامات ایران مابه ازای سیاسی دارد یعنی در مقابل تحریم‌هایی که انجام می‌شود، جمهوری اسلامی ایران اقدامات متقابل را انجام می‌دهد، گفت: «بر اساس قانون ابلاغی باید ظرفیت غنی‌سازی را با تاکید بر ماشین‌‌‌های پیشرفته IR۶ به ۱۹۰هزار سو برسانیم، این ماشین‌‌‌های پیشرفته امروز در خط تولید با بهترین راندمان و کیفیت در حال کار هستند.»
راهبرد هستهای ایران تغییر نکرده است
وی با رد برخی ادعاهای مقامات غربی مبنی بر اینکه ایران به ساخت بمب هستهای نزدیک شده است و این توانایی را دارد، تاکید کرد: «در حال حاضر فعالیت‌های ما طبق ضوابط پادمان توسط آژانس در دست نظارت دائمی قرار دارد و متعهد به ان پی تی و منع اشاعه هستهای هستیم.» اسلامی ادامه داد: «در دکترین دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران هیچ احساس نیازی [به تسلیحات هستهای] نیست چون با باورها و اعتقاد جمهوری اسلامی مغایرت دارد و در همین رابطه فتوای شرعی هم وجود دارد.»
رئیس سازمان انرژی اتمی در خصوص چشمانداز مذاکرات و موارد اختلافی نیز توضیح داد: «مذاکرات همیشه برقرار بوده و کسی که بانی و مسبب این وضعیت است نمی‌تواند در موضع شاکی و طلبکار قرار بگیرد. اگر امروز هم حسن نیت دارند به مذاکرات برگردند، جمهوری اسلامی پایبند به تعهداتش بوده و خواهد بود مشروط بر اینکه صادق باشند و مجددا نخواهند فرصتی ایجاد کنند که به منافع ملت ایران آسیب بزنند، چرا که این‌بار مانند دفعات گذشته نخواهد بود و با کوچک‌ترین کوتاهی و لغزشی در اجرای تعهداتشان با اقدام متقابل جمهوری اسلامی مواجه خواهند شد.»
اخبار ضدونقیض از فضای گفتوگوها
در بحبوحه دور جدید از گفتوگوهای احیای برجام و لغو تحریم‌ها در وین، اخبار ضدونقیضی درباره دستورکار این مذاکرات و همچنین چشمانداز احتمالی آن از سوی رسانههای غربی در حال انتشار است. در این بین استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار پولیتیکو به نقل از یک دیپلمات ارشد اروپایی نوشت: «هدف از مذاکرات فعلی در وین نهایی کردن متنی است که جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در ۲۱ جولای برای احیای برجام، ارائه داده و فرصت برای مذاکرات به پایان رسیده است.»به گزارش پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، این دیپلمات ارشد اروپایی تصریح کرد که مذاکرات حول چهار تا پنج موضوع فنی انجام می‌شود. این دیپلمات در ادامه درباره چشمانداز موفقیت این مذاکرات گفت: «من فکر میکنم امکان توافق وجود دارد، اما آسان نخواهد بود.»
این دیپلمات در عین حال ادعا کرد که موضوع اخذ تضمین حل شده و ایران دیگر خواهان تضمین سیاسی نیست. وی افزود: «ما به این نگرانی [ضمانت‌‌‌ها] در متن به شیوه‌‌‌ای کاملا اساسی رسیدگی می‌‌‌کنیم. ایران از آنچه در متن ضمانت‌‌‌ها گنجانده شده خرسند است.»استفانی لیختن‌اشتاین درباره مساله بازرسی‌‌‌های پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز نوشت: «از اظهارات این مقام ارشد اتحادیه اروپا مشخص بود که این موضوع حل نشده است.» این دیپلمات ارشد اروپایی گفت که این موضوع «در چارچوب برجام مورد بحث قرار نمی‌گیرد.» اما برخلاف پولیتیکو، بلومبرگ روایت دیگری از مذاکرات را مطرح می‌کند. این رسانه غربی به نقل از دیپلمات‌‌‌های اتحادیه اروپا خبر داد که فاصله بین ایران و آمریکا از زمان آخرین دور مذاکرات هستهای در وین بیشتر شده و اگر قرار باشد توافقی به‌‌‌دست بیاید، یا ظرف ۷۲ ساعت آینده حاصل می‌شود، یا دیگر توافق امکان‌‌‌پذیر نخواهد بود. همزمان ایسنا نوشت مطلبی که در برخی رسانههای فارسی‌‌زبان تحت عنوان «ضرب‌‌الاجل ۷۲ ساعته» منتشر شده است، برداشت نادرستی از مطلب پایگاه بلومبرگ است. در این مطلب آمده است: «این عبارت، به معنای تعیین ضرب‌‌الاجل نبوده و اتفاقا جمهوری اسلامی ایران نیز بارها تاکید کرده است که اگر تصمیمات سیاسی لازم اتخاذ شود، می‌توان ظرف مدت کوتاهی به توافق رسید.»
همچنین به ادعای این دو مقام اتحادیه اروپا، در مذاکراتی که روز پنج‌شنبه در پایتخت اتریش از سر گرفته شد، حداقل دو موضوع جدید مرتبط با مسائل هستهای در ماه‌‌‌های اخیر مطرح شده که فهرست موانع احیای برجام را به شش یا هفت مورد افزایش داده است. این دیپلمات‌‌‌ها که نخواستند نامشان فاش شود، به بلومبرگ گفتند، اگرچه موانع باقی مانده از نظر فنی می‌توانند در مدت ۷۲ ساعت برطرف شوند، اما این امر مستلزم تصمیم‌گیری‌‌‌های سیاسی سطح بالا در تهران و واشنگتن است. دیپلمات‌‌‌های اروپایی در ادامه اضافه کردند که زمزمه‌‌‌هایی برای توجیه برگزاری دور دیگری از این مذاکرات وجود دارد. با این حال بلومبرگ به نقل از این دیپلمات‌‌‌ها نوشته است که در این دور از مذاکرات طرفها در زمینه ارائه تضمین‌‌‌هایی برای بهره‌‌‌مندی اقتصادی ایران حتی در صورت خروج مجدد آمریکا پیشرفت داشته‌‌‌اند.
خروج سپاه از فهرست تروریستی روی میز است
همچنین پولیتیکو به نقل از این دیپلمات ارشد اروپایی مدعی شد که مشکل خروج سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی حل و توافق شده است که به صورت مستقیم میان آمریکا و ایران در آینده، مورد بحث قرار گیرد.
همزمان به گزارش خبرگزاری فرانسه، یک مقام ارشد اتحادیه اروپا مدعی شد: «درخواست تهران مبنی بر حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا، از مذاکرات خارج شده است. در عوض در آینده - پس از توافق- به آن رسیدگی خواهد شد.»
اواخر چهارشنبه شب و در آستانه آغاز گفتوگوها والاستریت ژورنال نیز همین ادعا را مطرح کرد؛ والاستریت ژورنال مدعی شده بود که ایران درخواست حذف سپاه از لیست تروریسم را کنار گذاشته، اما همچنان خواستار تضمینهای قوی‌‌‌تر از آمریکاست. ادعایی که با واکنش جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و روز پنج‌شنبه و ساعاتی پس از انتشار این ادعا، خبرگزاری رسمی دولت ایران (ایرنا) از قول یک منبع آگاه در تیم مذاکرهکننده نوشت: «جمهوری اسلامی ایران، درخواست حذف سپاه از لیست تروریسم را کنار نگذاشته و ادعاهای رسانه‌‌‌ای در این رابطه فاقد اعتبار است.»
در عین حال خبرگزاری دولت از قول این منبع آگاه تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران حسن‌‌‌نیت خود را در مذاکرات نشان داده و اراده جدی خود را برای رسیدن به توافق دارد.» وی ادامه داد: «اکنون توپ در زمین آمریکاست و اگر آنها خواهان به نتیجه رسیدن توافق با ایران هستند، باید از فرصتی که اعضای برجام در اختیارشان گذاشته استفاده کرده و مسوولانه عمل کنند.» همچنین اسماعیل کوثری، نماینده تهران در مجلس در رابطه با همین موضوع یادآوری کرد که «چند ماه قبل یک بار به توافق نزدیک شده بودیم، در آن زمان امیرعبداللهیان گفت سردار سلامی گفته است اگر نتوانستید تحریم ما را حل کنید مشکلی نیست. اما بعد این صحبت‌‌‌ها در داخل واکنش‌‌‌هایی به دنبال داشت»، وی اظهار کرد: «ببینید اینکه بگویند سپاه جزو گروه‌‌‌های تروریستی است یک چیز غلط و بی‌‌‌معنایی است، به این علت که هم سازمان سپاه و هم کار‌‌‌های سپاه همه چیزش آشکار و مشخص است این تفاوت دارد.»به گزارش «ایلنا»، نماینده تهران در مجلس گفت: «اصل و اساس این است که باید توافقاتی که در برجام اولیه که در سال ۲۰۱۵ داشتیم، عملی شود، هم تعهدات آنها هم تعهدات ما که ما دقیقا عمل کردیم ولی آنها عمل نکردند.»
آمریکا تضمین می‌دهد؟
خبرگزاری فرانسه در ادامه به نقل از این مقام ارشد اتحادیه اروپا مدعی شد در دور جدید مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین پیشرفت‌‌‌هایی حاصل شده که شامل تضمین‌‌‌هایی است که ایالات متحده با عقب‌‌‌نشینی از قول خود در آینده، باعث مختل کردن توافق نمی‌شود. به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از خبرگزاری فرانسه، مشخص نیست که چگونه این امر امکان‌‌‌پذیر است و تعدادی از نامزدهای جمهوری‌خواه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا قبلا متعهد شده‌‌‌اند که در صورت پیروزی در سال ۲۰۲۴، بار دیگر ایالات متحده را از توافق خارج کنند. طبق این گزارش، این مقام اروپایی مدعی شد: «ما در حال حاضر تضمینهای کاملا قابل‌توجه داریم. درک من این است که ایران خوشحال است و از آنچه در متن است احساس رضایت می‌کند.» به ادعای این مقام اروپایی، تهران و واشنگتن هنوز باید در مورد «مسائل مربوط به برداشته شدن تحریم‌ها و چند سوال هستهای که در ماه مارس و همزمان با پیشبرد برنامه (هستهای) ایرانی‌‌‌ها وجود نداشت» به توافق برسند. این منبع اتحادیه اروپا گفت: «ما کمی خسته شده‌‌‌ایم، نمی‌توانم خودم را برای چهار هفته دیگر اینجا تصور کنم. این دور دیگری نیست، ما اینجا هستیم تا متن را نهایی کنیم. فکر میکنم احتمال واقعی وجود دارد، اما آسان نخواهد بود.»
بازی مقصرنمایی ایران
جان کربی، هماهنگ‌‌‌کننده ارتباطات استراتژیک در شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز بامداد جمعه با این ادعا که «مذاکرات هستهای با ایران تقریبا کامل شده»، بار دیگر با انداختن توپ در زمین ایران گفت: «اما زمان برای تهران جهت پذیرش توافق در حال سپری شدن است.»
او ادامه داد: «من قصد ندارم برچسبی روی مذاکرات جاری بزنم و بگویم آخرین فرصت است، اما به وضوح، به نظر می‌رسد زمان برای رسیدن به یک توافق بسیار کوتاه می‌شود.» همزمان یک مقام ارشد کاخ سفید با تلاش برای انداختن توپ در زمین ایران و ادامه پروژه مقصرنمایی تهران، با بیان اینکه مذاکرات هستهای با ایران تقریبا کامل شده، ادعا کرد که زمان برای تهران جهت پذیرش توافق در حال سپری شدن است! به گزارش «ایسنا»، به‌رغم حضور تیم‌‌‌های ایرانی و کشورهای ۱+۴ به همراه تیم آمریکایی در وین جهت از سر گرفتن مذاکرات رفع تحریم‌های ایران، واشنگتن هنوز به بیانیه‌‌‌های دوپهلو ادامه می‌دهد. این در حالی است که راب مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در آستانه سفر به وین در توییتی مدعی شد که واشنگتن با حسن نیت جهت احیای برجام تلاش خواهد کرد.
شرط موفقیت مذاکرات
با توجه به شرایط فعلی به نظر می‌رسد که لازمه موفقیت در مذاکرات وین دو اصل است؛ نخست، موثر و پایدار بودن رفع تحریم‌ها به نحوی تضمین شده که ایران نسبت به آن اطمینان حاصل کند. دوم اینکه موضوعی نباید به عنوان اهرم فشار جهت استفاده علیه ایران در آینده باقی بماند. همچنین با توجه به خروج یکجانبه آمریکا از برجام اکنون، موفقیت یا عدم‌موفقیت مذاکرات به تصمیم آمریکا بستگی دارد و آمریکا باید به جای تمرکز بر پروژه مقصرنمایی تهران، مسائل و مشکلات موجود در پیشنویس را حل و فصل کند.
