آیا ایران به اروپا گاز صادر میکند؟
پیام تضمین برجام از دوحه
با توجه به در جریان بودن مذاکرات احیای برجام در وین اتریش برخی گمانه‌زنی‌ها خبر از ارتباط این رفت و آمدهای دیپلماتیک با توافق هسته‌ای و امکان مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا می‌دهند. در همین ارتباط، رئیس‌جمهوری ایران روز پنج‌شنبه ۲۷ ژانویه -۷ بهمن - در دیدار با محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر با اشاره به اهمیت همکاریهای منطقه‌‌‌ای، گفت: تعمیق روابط و هم افزایی بیشتر کشورهای همسایه می‌تواند امنیت‌ساز باشد. رئیسی با تاکید بر اهمیت سازوکارهای چندجانبه در تامین امنیت، به‌خصوص در حوزه انرژی، گفت: لازم است هماهنگی و هم افزایی در سیاست‌های انرژی کشورهای تولیدکننده، حفظ و تقویت شود.
دعوت رسمی امیر قطر از رئیسی
معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر نیز در این دیدار پس از بیان دعوت رسمی امیر قطر از رئیسی برای شرکت در اجلاس سران کشورهای صادر کننده گاز، اظهار کرد: قطر مصمم است تمام تلاش خود را برای افزایش سطح روابط با جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌‌‌های مختلف سیاسی و اقتصادی به کار گیرد و امیر قطر شخصا روند توسعه روابط بین دو کشور را پیگیری میکند. وزیر خارجه قطر تاکید کرد: قطر نیز در مورد اینکه حضور نیروهای خارجی در منطقه آثار منفی دارد با ایران هم نظر است و معتقدیم کشورهای منطقه باید با اتکا به همکاریهای منطقه‌‌‌ای مسیر صلح و پیشرفت را در پیش بگیرند.
مجمع کشورهای صادرکننده گاز
دور جدید اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز قرار بود ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱ به میزبانی قطر برگزار شود که به دلیل پاندمی کرونا به تعویق افتاد. این نشست قرار است به زودی در سال ۲۰۲۲ برگزار شود. دور قبلی این اجلاس ۲۹ نوامبر ۲۰۱۹ به میزبانی گینه استوایی در شهر مالابو برگزار شد. تهران نیز ۲۳ نوامبر ۲۰۱۵ میزبان سومین اجلاس سران (GECF) بود. پیشنهاد تشکیل اوپک گازی نخستین بار هشت‌بهمن ۱۳۸۵ در جریان دیدار دبیر شورای امنیت ملی وقت روسیه با رهبر معظم انقلاب ازسوی ایشان مطرح شد.
اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز ۴۴درصد از تولید گاز جهان، ۶۷درصد از ذخایر گازی جهان، ۶۴درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۶۶درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌‌‌شده (ال‌‌‌ان‌‌‌جی) را در اختیار دارند. کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو، ونزوئلا، ١۱ عضو اصلی GECF هستند و آنگولا، مالزی، نروژ، عراق، قزاقستان، پرو، آذربایجان و امارات به‌‌‌عنوان اعضای ناظر در مجمع کشورهای صادرکننده گاز شرکت می‌‌‌کنند.
انتقال گاز؛ محور دیدار بایدن و امیر قطر
افزایش تنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بین غرب و روسیه بر سر حمله احتمالی این کشور به اوکراین نگرانی در مورد کاهش بیشتر عرضه گاز روسیه به اروپا را افزایش داده و باعث شده است مذاکراتی بین مقامات آمریکا و صادرکنندگان گاز مثل قطر برای ارسال گاز به اروپا برگزار شود. مذاکرات بین قطر و کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر دریافت محمولههای گاز طبیعی مایع متمرکز بوده و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌دنبال عدم‌‌‌پیشرفت گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگوهای امنیتی بین واشنگتن و مسکو در هفته‌های گذشته، شدت گرفته است. آمریکا، روسیه را تهدید کرده است که در صورت حمله به اوکراین با تحریم‌های سختی مواجه خواهد شد، این درحالی است که برخی مقامات، کرملین را به استفاده سیاسی از صادرات گاز خود متهم کردهاند. یک مقام ارشد دولت آمریکا گفته: «ما در حال بررسی این هستیم که چه کاری می‌توان برای آماده‌‌‌سازی برای این اتفاق انجام داد، به‌ویژه در اواسط زمستان با ذخایر بسیار کم گاز طبیعی اروپا.» بر این اساس تحلیلگران محور اصلی سفر تمیم بن حمد امیر قطر به واشنگتن و دیدار با جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا را در ارتباط با صادرات گاز قطر به اروپا ارزیابی کردهاند.
با این حال منابع آگاه به بلومبرگ گفتند: عمده محمولههای LNG قطر تحت قراردادهای بلندمدتی که نمی‌توانند شکسته شوند، به آسیا ارسال می‌شوند. حتی اگر عرضه بیشتر گاز به اروپا منافع سیاسی برای قطر به همراه داشته باشد اما این کشور حوزه خلیج فارس نمی‌خواهد شراکت‌های آسیایی خود را به خطر بیندازد. بر اساس گزارش بلومبرگ، قطر تقریبا ۳۰میلیارد دلار برای افزایش ۵۰درصدی ظرفیت تولید خود هزینه میکند، اما این پروژه تا پنج سال آینده نهایی نخواهد شد.
ارتباط انتقال گاز با مذاکرات برجام
در این میان برخی دیگر از تحلیلگران رفت و آمدهای دیپلماتیک قطر میان ایران و آمریکا را در ارتباط با موضوع گاز و مذاکرات احیای برجام می‌دانند. به این معنی که دولت بایدن در تلاش است تا با تشویق قطر به مشارکت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گاز ایران و همچنین فراهم کردن زمینه‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی در زیرساخت‌های انرژی ایران به عنوان کارت بازی در مذاکرات احیای برجام در موضوع تضمین‌ها استفاده کند. به خصوص که یکی از دلایل سرعت کم مذاکرات در هتل کوبورگ وین که دور هشتم آن از ششم دی ماه آغاز شده و همچنان در جریان است، به مساله تضمین و ضمانت عدم‌خروج مجدد آمریکا از برجام برمی‌گردد که تهران اصرار زیادی بر سر دریافت تضمین‌های مربوط به آن دارد. پیش‌تر برخی خبرها از این حکایت داشت که آمریکایی‌ها ارائه تضمین به بانک و شرکت‌ها را به عنوان ضمانتی برای فعالیت و مشارکت اقتصادی با ایران به منظور بهره‌مندی از مزایای برجام پیشنهاد داده‌اند. چرا که تضمینی فراتر از این نیاز به مصوبه کنگره آمریکا دارد که با توجه به فوریت مذاکرات عملی شدن آن امری زمانبر و در عین حال با اما و اگرهای فراوان است. در این میان دو پرسش مطرح است؛ پرسش اول اینکه تا چه حد ایران ظرفیت انتقال گاز به اروپا را دارد و پرسش دوم در صورت وجود چنین ظرفیت و از آن مهم‌تر اراده ای، واکنش روسیه به این حرکت ایران به خصوص با توجه به نقش این کشور در مذاکرات احیای برجام چگونه خواهد بود؟
در همین خصوص معاون مدیر بین‌الملل در بازاریابی و عملیات گاز شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با «ایلنا» با بیان اینکه صادرات گاز به اروپا با خط لوله شدنی است ولی شرایطی از جمله قیمت، روابط با کشورها و تعرفه دارد گفت: درآمدی که در ازای صادرات گاز به اروپا حاصل می‌شود چندان بالا نیست ولی منافع و مباحث سیاسی و استراتژیک بودن؛ بحث درآمد را کمرنگ کرده و تحت‌‌‌تاثیر قرار می‌‌‌دهد. با این حال برخی از رسانه‌های نزدیک به دولت سیزدهم در بحبوحه سفر رئیس‌جمهوری ایران به روسیه با پیش کشیدن این موضوع نوشتند: همواره در بخش تعامل تجاری در حوزه انرژی میان دو کشور، رقابت میان ایران و روسیه برای صادرات گاز به اروپا مطرح‌‌‌شده است، در حالی که ایران باوجود صادرات گاز به کشورهای همسایه مانند عراق و کویت، نیازی به صادرات اروپا پیدا نمی‌‌‌کند که صرفه اقتصادی هم ندارد.
در طرف مقابل روسیه نیز نقشی برای حضور در بازار گاز کشورهای همسایه ایران تعریف نکرده است. سال گذشته نیز این رسانه‌ها با انتقاد از برنامه دولت دوازدهم برای صادرات گاز به اروپا نوشتند که وزارت نفت در شرایطی به دنبال رویای صادرات گاز به اروپاست که در حفظ دم‌‌‌دستی‌‌‌ترین بازارهای منطقه نیز ناتوان بوده است. همچنین طبق گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، کشورهای منطقه اولویت نخست صادرات گاز ایران هستند و اروپا در اولویت آخر قرار دارد.
