استارت دیپلماسی رئیسی از قفقاز
به گزارش خبرگزاری تسنیم، روز سه‌شنبه یک تماس تلفنی بسیار مهم بین آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور منتخب جمهوری اسلامی ایران و قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان برقرار شد. به نوشته خبرگزاری دولتی ترکمنستان، این تماس تلفنی با تبریک عید سعید قربان و آرزوی خوشبختی و سعادت برای دو کشور همسایه آغاز شد و طی آن بردی‌محمداف شخصا پیروزی آیت‌الله رئیسی را در انتخابات تبریک گفته و برای وی آرزوی موفقیت کرد.
همچنین به نوشته این خبرگزاری در تماس تلفنی مذکور، آیت‌الله رئیسی از بردی‌محمداف برای شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری در تهران دعوت به عمل آورد. اگرچه رئیس‌جمهور ترکمنستان به دلیل برگزاری چند رویداد سطح بالای منطقه‌ای و بین‌المللی اظهار کرد امکان شرکت در مراسم تحلیف در تاریخ ۵ آگوست را ندارد، اما تاکید کرد یک هیات نمایندگی از ترکمنستان برای شرکت در مراسم تحلیف به ایران اعزام خواهد کرد.
در این گفتوگو همچنین دو طرف در خصوص چشم‌انداز همکاری‌های دوجانبه و نیز مسائل سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی گفتوگو و تبادل نظر کردند. قربانقلی بردی‌محمداف همچنین با اشاره به سطح بالای همکاری‌های دوجانبه میان دو کشور همسایه، تاکید کرد «ایران شریک تجاری و اقتصادی استراتژیک ترکمنستان بوده و باقی خواهد ماند.»
او همچنین همکاری‌های دو کشور را در حوزه‌هایی نظیر سوخت و انرژی، حمل و نقل و ترانزیت و نیز حوزه ساخت و ساز و کشاورزی در حال توسعه عنوان کرد. این تماس تلفنی آیت‌الله رئیسی با قربانقلی بردی‌محمداف در حالی صورت می‌گیرد که روابط دو کشور طی سال‌های اخیر، در دولت‌های یازدهم و دوازدهم با چالش‌های بسیاری همراه بوده است.
اختلاف‌نظرها بین ایران و ترکمنستان
اختلاف نظر میان دو کشور در خصوص میزان بدهی‌های ایران به ترکمنستان و نحوه محاسبه تعرفه گاز صادر شده، اصلی‌ترین عامل اختلاف نظر میان دو کشور بود. متاسفانه طی این سال‌ها یک نتیجه و پیامد این اختلاف نظرها کاهش مبادلات تجاری دو کشور و بروز مشکلات عدیده ترانزیتی در روابط ایران و آسیای مرکزی بوده است.
دولت یازدهم و دوازدهم نیز در حالی که با اختلاف نظرهای جدی میان وزارت نفت و وزارت امور خارجه همراه بود، طی این بازه نتوانست اختلافات یاد شده را حل‌وفصل کند. مجلس شورای اسلامی نیز طی این بازه تلاش‌های متعددی برای حل این مشکل بین دو کشور همسایه به خرج داد. در شهریور ۹۹ کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی موضوع قرارداد گازی ایران و ترکمنستان را مورد بررسی قرار داد.
در آبان همان سال نیز کمیسیون انرژی ۱۰ سوال جدی را از وزیر امور خارجه مطرح کرد که عمده موارد شامل روند عملکرد دولت در قبال پرونده گازی ترکمنستان از اسفند ۹۴ (دیدار روسای جمهور دو کشور)، فروردین ۹۶ (سفر وزیر امور خارجه به عشق‌آباد)، دی ۹۶ (مذاکرات معاونت اقتصادی وزارت کشور با ترکمنستان) و شهریور ۹۷ (سفر محمود واعظی به عشق‌آباد) بود.
در نهایت در دی ۹۹ نیز با احضار بیژن زنگنه، وزیر نفت به صحن علنی مجلس شورای اسلامی، در خصوص چرایی ارجاع اختلافات به مراجع حقوقی بین‌المللی و علل محکومیت ایران در داوری بین‌المللی پرسش‌هایی مطرح شد. با این حال طی این مدت همچنان این مشکل به طور کامل و اساسی حل نشده و امید است در دولت سیزدهم این مشکل خاتمه یابد.
گفتنی است قربانقلی بردی‌محمداف یکی از روسای جمهوری بود که در مراسم تحلیف ریاست جمهوری حسن روحانی در سال ۹۲ شرکت کرد. چند ماه پس از آن نیز با اتمام پروژه استراتژیک کریدور ریلی شرق خزر (با تکمیل مسیر گرگان به اینچه‌برون در مرز مشترک دو کشور) که در دولت دهم آغاز و اجرا شده بود، روسای جمهور دو کشور مجددا دیداری را برای افتتاح این پروژه ریلی منطقه‌ای صورت دادند.
در این دیدار نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان نیز حضور داشت. در همین حال، در سال ۱۳۹۴ نیز قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهوری ترکمنستان طی یک سفر رسمی به تهران، با مقامات ایرانی از جمله مقام معظم رهبری دیدار کرد. در این دیدار بود که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ترکمنستان را فراتر از صرف دو همسایه، بلکه خویشاوند توصیف کردند. با وجود این، در حالی که روابط دو کشور روندی رو به رشد و بسیار حسنه را طی می‌کرد، از سال ۹۵ به بعد این روابط تحت تاثیر اختلافات ذکر شده، رو به سردی گرایید. در حالی که رئیس‌جمهور ترکمنستان از سال ۸۸ تا ۹۴ چند سفر به ایران داشت، پس از سفر اسفند ۹۴ تاکنون (تیر ۱۴۰۰) وی هیچ سفری به ایران نداشته است.
سقوط روابط اقتصادی و تجاری
در همین حال روابط اقتصادی و تجاری دو کشور نیز یک سقوط بی‌سابقه را تجربه کرده است. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت، صادرات ایران به ترکمنستان از ۵۴۷ میلیون دلار در سال ۹۵ به رقم پایین ۲۸۹ میلیون دلار در سال ۹۸ رسید. در سال ۹۹ نیز تحت تاثیر شیوع بیماری کرونا و بحران بسته شدن مرزهای ترکمنستان برای چند ماه، صادرات ایران به رقم بی‌سابقه ۱۳۶ میلیون دلار رسید. در همین حال واردات ایران از ترکمنستان نیز روند مشابهی را با کاهش تدریجی طی کرده است. تحت تاثیر همین روند از روابط دو کشور همسایه نیز به عقیده بسیاری از تحلیلگران بعید به نظر می‌رسید که بردی‌محمداف در مراسم تحلیف آیت‌الله رئیسی شرکت کند.
احتمال بهبود روابط
با این حال، این تماس تلفنی و اظهار آنکه وی به دلیل برگزاری نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی نمی‌تواند در این مراسم شرکت کند نشان‌دهنده آن است که این دیپلماسی تاثیرگذار بوده و به نوعی امیدواری به توسعه روابط با استقرار دولت جدید، در نظر دولت ترکمنستان احیا شده است. اعزام یک هیات عالی‌رتبه سیاسی برای شرکت در مراسم تحلیف و پس از آن سفر رئیس‌جمهور منتخب ایران به ترکمنستان در چارچوب ترتیبات دوجانبه یا چندجانبه، می‌تواند این پازل را تکمیل کند. با این حال به نظر می‌رسد با تماس تلفنی آیت‌الله رئیسی با رئیس‌جمهور ترکمنستان و در دستور کار قرار گرفتن همسایگان در اولویت سیاست خارجی، مجددا شاهد توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشور و بازگشت به شرایط پیش از سال ۹۲ باشیم.
همسایگان، اولویت سیاست خارجی رئیسی
آیت‌الله رئیسی پیش از این همسایگان را اولویت سیاست خارجی دولت سیزدهم عنوان کرده بود. در همین حال، در حالی که روند روابط با دیگر کشورهای آسیای مرکزی نیز به صورت مشابه طی سال‌های اخیر افت محسوسی را تجربه کرده است، به نظر می‌رسد آیت‌الله رئیسی طی مدت باقی‌مانده و به ویژه پس از استقرار رسمی دولت و تشکیل کابینه جدید، اقدامات جدی‌تری را برای توسعه روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی، صورت دهد.
اهمیت سفر به تاجیکستان
تاجیکستان احتمالا گزینه دیگر دولت سیزدهم برای توسعه مناسبات باشد. نشست سران سازمان همکاری شانگهای در سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور ۱۴۰۰) به میزبانی شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار می‌شود. به نظر می‌رسد یکی از اولین و البته مهم‌ترین سفرهای خارجی آیت‌الله رئیسی در دو ماه نخست استقرار دولت، سفر به تاجیکستان و دیدار با مقامات عالی‌رتبه این کشور باشد. در حالی که روابط ایران و تاجیکستان نیز در دولت‌های یازدهم و دوازدهم روند رو به افولی را تحت تاثیر عوامل گوناگون طی کرده است، دیپلماسی فعال دولت سیزدهم می‌تواند روند رو به رشد در همکاری‌های ایران با تاجیکستان را نیز در دستور کار جدی قرار دهد.
