نادر انتصار در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»تشریح کرد
پیچیدگی‌های احیای برجام برای بایدن
وی همزمان از گشوده شدن پنجره دیپلماسی خبر داد و گفت: اما این فرصت، موقت است. زیرا انتخابات ریاست‌جمهوری ایران تا کمتر از دو ماه دیگر برگزار می‌شود و مشخص نیست دولت بعدی چه نگاهی به برجام داشته باشد. بنابراین بایدن با علم به این موضوع و همچنین با هدف تغییر سیاست خارجی ترامپ که یکی از شعارهای انتخاباتی‌اش بود به تلاش برای احیای برجام روی آورده است.
ارزیابی شما از دور سوم گفت‌وگوهای وین چیست؟
باوجود برگزاری دو دور کامل مذاکرات وین و آغاز دور سوم اما هنوز اخبار چندان جامعی در رابطه با نتایج گفت‌وگوها منتشر نشده است و مذاکره‌کنندگان به انتشار توییت‌ها یا اظهارنظرهایی مبنی بر اینکه روند گفت‌وگوها فعلا مثبت است، راه سختی پیش رو داریم و احتمالا مذاکرات طولانی خواهد بود، اکتفا می‌کنند؛ ولی آن‌گونه که پیداست تاحدودی پیشرفت‌هایی حاصل شده است؛ زیرا اگر چنین نبود طرفین مذاکره‌کننده، گفت‌وگوها را رها می‌کردند و ادامه نمی‌دادند. اما اینکه این پیشرفت‌ها در چه سطحی است و آیا در سطح مهمی است یا فقط در مورد نحوه مذاکرات آینده است، هنوز مشخص نیست. البته براساس اخبار و تحلیل‌هایی که در غرب منتشر می‌شود، احتمالا نوعی از اقدامات صورت خواهد گرفت که براساس آن به‌صورت «ترتیب و توالی خاصی» طرفین اقدامات خود را انجام دهند و اگر قرار باشد مذاکرات پیش برود به این ترتیب خواهد بود.
آیا به لحاظ فنی امکان تعلیق تمام تحریم‌ها توسط جو بایدن وجود دارد؟
از منظر آمریکا اگر بخواهیم به موضوع نگاه کنیم، دولت بایدن نمی‌تواند به یک‌باره همه تحریم‌ها را تعلیق کند و امکان آن را ندارد.
به خصوص با اضافه شدن تحریم‌های دونالد ترامپ به تحریم‌های هسته‌ای که تحریم‌هایی بسیار مهم و اساسی هستند، اکنون دولت جو بایدن مسیر دشواری را برای تعلیق این تحریم‌ها پیش روی خود دارد.
در حقیقت تحریم‌هایی که روی اشخاص و نهادها اعمال شده است، تحریم معمولی نیست که با دستور رئیس‌جمهور برداشته شود، بلکه مراحل زیادی دارد و از صافی کنگره آمریکا باید عبور کند. این درحالی است که در کنگره آمریکا مخالفت‌ها با تعلیق این تحریم‌ها بالا است.
هرچند هم سنا و هم مجلس نمایندگان در آمریکا تحت کنترل دموکرات‌ها است، ولی اختلاف‌نظر در مورد برجام در میان دموکرات‌ها بسیار زیاد است. یعنی نباید تصور کنیم که چون دولت و کنگره یک‌دست دموکرات هستند، اگر جو بایدن بخواهد به سمت تعلیق تحریم‌ها گام بردارد با مانعی روبه‌رو نخواهد شد.
باید توجه داشت که میچ مک کانل، رهبر اقلیت جمهوری‌خواهان آمریکا و رابرت منندز، رئیس کمیته روابط خارجی از جمله مهم‌ترین مخالفان سرسخت برجام از ابتدا تا امروز بوده‌اند و اکنون نیز توصیه اکید دارند که دولت بایدن نباید به توافق هسته‌ای بازگردد. اما در ایران نقش کنگره خیلی جدی گرفته نمی‌شود و انگار نمی‌دانند که کنگره در لغو یا تعلیق تحریم‌ها چه نقشی دارد. بنابراین یک مانع بزرگ بر سر راه تعلیق تحریم‌های دوره ترامپ علیه ایران همین کنگره آمریکا است و ترامپ نیز با علم به همین مساله، تلاش کرد طوری تحریم‌ها را تصویب کند که لغو یا تعلیق آنها با دشواری‌های بسیار همراه باشد. به‌عنوان مثال دونالد ترامپ تحریم‌هایی را که سابقه آن به سال ۲۰۱۰ بازمی‌گردد یا طبق فرامین اجرایی اوباما در سال ۲۰۱۵ تعلیق شده بود، دوباره بازگرداند و سپس یک‌بار دیگر نیز تحریم‌ها بر نفت ایران، پتروشیمی، دریافت پول نقد، کشتیرانی، بیمه، فلزات گرانبها و غیره را به بهانه مقابله با تروریسم اعمال کرد که همین اقدام ترامپ، کار را برای دولت بایدن با هدف تعلیق تحریم‌ها دشوار کرده است.
با توجه به این مخالفت‌ها، بایدن چگونه می‌تواند هم برجام را احیا کند و هم نظر مخالفان داخلی را جلب کند؟
درحال‌حاضر شاید آسان‌ترین راهی که پیش‌پای رئیس‌جمهور آمریکا قرار دارد این است که تحریم‌های مهم مانند بانکی و نفتی را فعلا تعلیق کند. البته باید توجه داشته باشیم که تعلیق تحریم‌ها یعنی اجرا نشدن موقت آنها در بازه‌های زمانی ۱۲۰ تا ۱۸۰ روزه که بستگی به نوع تحریم دارد و با لغو کامل تحریم‌ها متفاوت است. درواقع وقتی تعلیق صورت می‌گیرد رئیس‌جمهور بعدی آمریکا دوباره می‌تواند همان تحریم‌ها را از سر بگیرد و تعلیق را دیگر اجرا نکند. مانند کاری که ترامپ درخصوص تعلیق تحریم‌های دوره باراک اوباما انجام داد.
در نتیجه آمریکا نمی‌تواند به ایران ضمانت بدهد که تحریم‌هایی که برداشته شد دیگر بازنمی‌گردد و با نگاهی به تاریخ آمریکا و تجربه دیپلماسی این کشور با ایران نیز درمی‌یابیم که این امر تقریبا امکان‌پذیر نیست.
به نظر شما چرا توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نتوانست دوام بیاورد و مهم‌ترین چالش‌هایی که برجام پیش روی خود داشت چه بود؟
توجه داشته باشید که هدف ایران و آمریکا از همان ابتدای امضای برجام دو هدف کاملا متفاوت بود. ایران می‌خواست در مقابل امضای برجام، تحریم‌های آمریکا برداشته شود؛ اما آمریکا به‌دنبال آن بود که بعد از اجرای برجام بر سر موضوعات دیگر با ایران مذاکره کند. در واقع واشنگتن می‌خواست به‌طور کلی سیاست خارجی ایران را چه در رابطه با مسائل هسته‌ای و چه منطقه تغییر دهد.
این دو نگاه متفاوت از جمله مهم‌ترین موانعی است که باعث شد برجام به شکست بینجامد. ضمن آنکه نباید حضور شخصی چون دونالد ترامپ در کاخ‌سفید را نیز بی‌اثر دانست.
همچنین نکته دیگر اینکه تقریبا آشکار شده است برجام توافقی بین ایران و آمریکا بود و دیگر اعضا فقط به این خاطر حضور داشتند که برجام جنبه بین‌المللی به خود بگیرد. از این‌رو تا زمانی که روابط تهران و واشنگتن تاحدودی عادی نشود و مشکلات عدیده بین آنها حل‌وفصل نشود، نمی‌توان انتظار داشت که تحریم‌ها لغو شود.
دکتر انتصار، به نظر شما چرا در این مقطع اراده سیاسی از سوی طرفین ایجاد شد تا به سمت احیای دوباره برجام گام بردارند؟
به این خاطر که اکنون پنجره‌ای برای احیای برجام با روی کار آمدن بایدن گشوده شده است و طرفین می‌خواهند از این فرصت استفاده کنند، ضمن اینکه باید توجه داشت که شاید این فرصت، کوتاه باشد و طرفین نیز نسبت به این موضوع آگاه هستند؛ زیرا در ایران اواخر خرداد ماه انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار می‌شود و مشخص نیست که دولت بعدی چه خط‌مشی و سیاستی در قبال برجام داشته باشد.
در عین حال دولت آقای روحانی طی هشت سال ریاست‌جمهوری بیشتر نگاه خود در عرصه سیاست خارجی را معطوف به برجام کرده بود و اکنون خواهان آن است که آن دستاورد را دوباره احیا کند. همچنین جو بایدن هم در داخل و هم در خارج آمریکا با چالش‌های زیادی مواجه است. ضمن آنکه بایدن گفته بود می‌خواهد سیاست خارجی ترامپ را تغییر دهد. بنابراین اکنون از فرصتی که در ایران وجود دارد استفاده می‌کند تا لااقل در مورد مساله ایران و برجام این شعار خود را محقق کند.
با توجه به اتفاقاتی که تا به امروز درخصوص توافقات وین و تلاش‌های طرفین شاهد بودیم به نظر شما محتمل‌ترین سناریو درباره برجام چیست؟
به‌نظر من با توجه به موانعی که در آمریکا وجود دارد، نباید انتظار داشته باشیم که شرایط به سال ۲۰۱۵ که طرفین به توافق رسیدند، بازگردد. اما احتمالا با توجه به اخباری که جدیدا منتشر شده و نرمشی که آمریکا از خود نشان داده است، احتمالا این مذاکرات نتایجی خواهد داشت و برخی از تحریم‌ها و موانع آمریکا بر سر راه فروش نفت ایران و دستیابی به پول‌های بلوکه‌شده‌اش به‌صورت موقت رفع یا همان تعلیق می‌شود.
