لاوروف در دیدار با وزیرخارجه امارات مطرح کرد
طرح روسیه برای گفت‌وگوهای منطقه‌ای
در همین ارتباط، «سرگئی لاوروف» وزیر امورخارجه روسیه بعدازظهر روز دوشنبه در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از مذاکرات خود با «شیخ عبدالله بن‌زاید آل‌نهیان» وزیرخارجه امارات‌متحده‌عربی در مسکو، اعلام کرد این کشور آماده است تا شرایط لازم برای گفت‌وگوها بین کشورهای عربی منطقه خلیج‌فارس و ایران را فراهم کند. به گزارش خبرگزاری «نووستی»، لاوروف گفت: «ما به مشکلات و دشواری‌هایی که در روابط برخی کشورهای عربی این منطقه و جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، واقفیم و آن را درک می‌کنیم. ما آمادگی خود را برای ایجاد شرایط لازم برای آغاز گفت‌وگو اعلام می‌کنیم.»
وزیرخارجه روسیه با یادآوری اینکه دکترین امنیت جمعی در منطقه خلیج‌فارس از سوی این کشور در جولای سال ۲۰۱۹ ارائه شد، تاکید کرد: «دکترین امنیت جمعی در خلیج‌فارس روسیه، ایجاد شرایط مناسب برای مذاکرات بین کشورهای این منطقه در این زمینه را پیشنهاد کرده و مشارکت نقش‌آفرینان خارجی، اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه کشورهای عربی، سازمان همکاری‌های اسلامی و اتحادیه اروپا در این روند را در نظر گرفته است. پیشنهاد مسکو همچنان روی میز است و ما آماده بحث درباره جزئیات و تفاوت‌های ظریف در اجرای آن هستیم.»
طرح روسیه چیست؟
طرح امنیتی روسیه در خلیج‌فارس مبنی بر اولویت همکاری منطقه‌ای و مشارکت همسایگان به‌جای تکیه بر بازیگران فرامنطقه‌ای است که مبتنی بر نظریه امنیت دسته جمعی در منطقه خلیج‌فارس است. این طرح برای نخستین بار نیست که از سوی روسیه مطرح می‌شود. مقامات مسکو در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ زمانی که خطر حمله آمریکا به عراق شدت یافته بود چنین پیشنهادی را مطرح کردند، اما مسکو نتوانست حمایت کشورهای منطقه را از این طرح به‌دست آورد.
طرف روسی پیشنهاد کرده است رایزنی‌هایی براساس مذاکرات چندجانبه انجام شود و یک گروه ابتکاری برای فراهم‌سازی مقدمات برگزاری یک اجلاس بین‌المللی در زمینه امنیت و همکاری در منطقه خلیج‌فارس شکل گیرد. از جمله اقدامات پیشنهادی مسکو، تقویت گفت‌وگوها بین مقامات سیاسی، نظامی و کارشناسان کشورهای منطقه، هماهنگی در زمینه اجرای مانورها و عملیات نظامی و پروازهای نظامی، آشنایی با تسلیحات نظامی طرفین و خودداری از استقرار گروه‌های نظامی کشورهای فرامنطقه‌ای در خلیج‌فارس و به‌طور کلی کاهش حضور نظامی خارجی در این منطقه است.
مقامات روسیه بر این باورند که طرفین علاقه‌مند می‌توانند برای انعقاد توافق‌نامه‌ای در زمینه کنترل تسلیحات و ایجاد مناطق غیرنظامی مشخص در منطقه رایزنی‌هایی را انجام دهند و در دورنمای آینده ممکن است یک سازمان امنیت و همکاری در منطقه خلیج‌فارس به‌وجود آید که علاوه بر نمایندگان کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، نمایندگانی از روسیه، آمریکا، چین، هند، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و دیگر نقش‌آفرینان منطقه‌ای بتوانند به‌عنوان ناظر در آن شرکت داشته باشند.
نماینده روسیه اواخر تیر ماه ۹۹ (جولای ۲۰۲۰) در سازمان ملل دکترین امنیت جمعی در خلیج‌فارس را به شورای امنیت سازمان ملل و مجمع عمومی ارائه کرد. «ولادیمیر سفرانکوف» گفت ما دکترین امنیت جمعی را در خلیج‌فارس به‌عنوان یک سند رسمی در شورای امنیت سازمان ملل و مجمع عمومی تحت عنوان «جلوگیری از درگیری مسلحانه» ارائه کردیم. پیش‌تر وزارت امورخارجه روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که اصول اصلی این دکترین بر این موارد تاکید دارد: «رویکرد گام به گام، چندجانبه‌گرایی و رعایت دقیق قوانین بین‌المللی، منشور سازمان ملل و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل.»
این سند در مراسمی خاص در مسکو با حضور نمایندگانی از کشورهای عربی، ایران، ترکیه، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و کشورهای عضو گروه بریکس رونمایی شد. به‌نظر می‌رسد تاکید دوباره روسیه بر امنیت خلیج‌فارس ناشی از دو متغیر مهم است: اول؛ مسوولیت جدید روسیه در شورای امنیت که از اکتبر ۲۰۲۰ به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شده و دوم؛ لزوم حفظ توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ و الحاق مکمل‌هایی برای تقویت آن که اخیرا از سوی مشاوران جو بایدن نامزد پیروز انتخابات آمریکا و متحدان عربی آن مورد تاکید قرار گرفته است.
همزمان با طرح مسکو طرح چین برای امنیت خلیج‌فارس و طرح ایران با عنوان صلح هرمز نیز به‌عنوان طرح‌های پیشنهادی روی میز مطرح هستند.
واکنش سازمان ملل
در واکنش به طرح روسیه برای امنیت خلیج‌فارس، سخنگوی رسمی دبیرکل سازمان ملل در واکنش به طرح روسیه اعلام کرد مقامات این سازمان، طبق خواسته طرف روسی، درحال مطالعه دکترین پیشنهادی این کشور درباره تامین امنیت جمعی در منطقه خلیج‌فارس هستند. «استفان دوجاریک» اواخر تیر ماه ۹۹ اعلام کرد دکترین پیشنهادی روسیه درباره تامین امنیت جمعی در منطقه خلیج‌فارس در سازمان ملل درحال بررسی است. دوژاریک در کنفرانس مطبوعاتی، در پاسخ به این سوال که آیا دبیرکل سازمان ملل با پیشنهاد اخیر روسیه درباره تامین امنیت در خلیج‌فارس آشنا شده است، گفت: «دبیرکل نامه وزارت امورخارجه روسیه در این باره را دریافت کرده است. ما همان‌طور که مقامات روسی خواسته‌اند، درحال مطالعه پیشنهاد‌های آنها در رابطه با تامین امنیت در منطقه خلیج‌فارس هستیم و دیدگاه سازمان ملل در این رابطه پس از بررسی آن اعلام خواهد شد.»
واکنش آمریکا
سفیر آمریکا در سازمان ملل نیز ۲۹ مهرماه در جریان نشست شورای امنیت گفت که نیازی به طرح پیشنهادی روسیه برای تامین امنیت خلیج‌فارس نیست، بلکه باید ایران را وادار کرد قطعنامه‌های این شورا را اجرا کند. روسیه مرداد سال گذشته سندی را با عنوان «مفهوم امنیت جمعی در خلیج‌فارس» به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرد. وزیر امورخارجه روسیه، در آغاز نشست شورای امنیت در مورخه ۲۹ مهر که به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، گفت، هدف سند پیشنهادی مسکو «ایجاد سازوکاری برای پاسخ جمعی به تهدیدها و چالش‌ها» است. سفیر آمریکا با رد این پیشنهاد گفت تا زمانی که ایران ملزم به رعایت مقررات نشود، چنین ترتیباتی بی‌ثمر است. کلی‌کرفت با اشاره به پیشنهاد روسیه برای ترتیبات امنیتی در منطقه خلیج‌فارس مدعی شد، من فکر می‌کنم راه‌حل خیلی آسان‌تری وجود دارد. شورای امنیت باید شهامت نشان دهد و ایران را در برابر نقض تعهدات بین‌المللی‌اش پاسخگو کند. و این یک واقعیت است که ایران به تعهداتش و روح تصمیمات شورای امنیت پایبند نیست. متحدان عرب آمریکا در خلیج‌فارس نیز تاکنون به این پیشنهاد مسکو واکنش خاصی نشان نداده‌اند.
واکنش ایران
وزیر امورخارجه ایران نیز در تازه‌ترین موضع‌گیری خود تاکید کرده تهران درباره مسائل منطقه با کشورهای غربی مذاکره نخواهد کرد. محمدجواد ظریف با انتشار پیامی به زبان عربی در حساب خود در توییتر نوشت: «ما با غربی‌ها درباره منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله‌های آنهاست.» ظریف درباره اخبار منتشر شده درباره درخواست برخی کشورهای منطقه برای حضور در روند مذاکرات احتمالی میان ایران و غرب، تاکید کرد: «به‌نظر می‌رسد برخی همسایگان از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند. ما با غربی‌ها درباره منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله‌های آنها (کشورهای غربی) است.»
اینکه از دید ایران طرح روسیه برای خلیج‌فارس نیز جزو طرح غربی‌ها محسوب می‌شود یا نه، تا حدی مبهم است، اگرچه نوع روابط تهران و مسکو نشان داده توییت ظریف بیشتر ناظر بر آمریکا و متحدان آن است. طی چند هفته اخیر اخباری درباره درخواست برخی کشورهای جنوب خلیج‌فارس از جمله عربستان، بحرین و امارات برای حضور در روند مذاکرات احتمالی میان ایران و آمریکا در دولت بایدن منتشر شده بود.
وزیر امورخارجه ایران همچنین در توییتی دیگر عنوان کرد: «ما همیشه آماده مذاکره با همسایگان خود هستیم و طرح‌هایی چون پروژه امنیت منطقه ۱۹۸۶، مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای ۲۰۱۶ و ابتکار عمل صلح هرمز ۲۰۱۹ بیانگر این موضوع است.» وزیر امورخارجه ایران پیش‌تر و در اوایل مرداد ۹۹ از رهبران کشورهای منطقه خواست تا گفت‌وگوها در زمینه انعقاد پیمان عدم تعرض را امضا کنند. او در صفحه توییتر خود نوشت: «واضح است که به ایالات‌متحده نمی‌توان اعتمادی داشت. کشورهای منطقه خلیج‌فارس که همسایه یکدیگر هستند، باید روی حل و فصل مشکلات منطقه‌ای متمرکز شده و در وهله نخست می‌توان گفت‌وگو برای انعقاد پیمان عدم تعرض را آغاز کرد.»
