در گفت و گوی تفصیلی با «انتخاب» مطرح شد
ناگفته‌های ظریف از عدم انسجام در دیپلماسی
عکس: منا هوبه‌فکر، ایسنا
محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌های داخل کشور، در پاسخ به اینکه آیا احتمال دارد برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ کاندیدا شود، گفت: «من بارها گفته‌ام نه چنین قصدی دارم و نه برای خودم چنین موقعیتی قائل بوده‌ام.» ظریف در پاسخ به اینکه وی ظرفیت‌هایی برای کاندیدا شدن دارد و شاید این امر به بهبود وضعیت مردم کمک کند، تاکید کرد: «من گفته‌ام، مردم همه چیز هستند و در محاسبات بنده هم مردم همه چیز هستند. اتفاقا هم به همین دلیل است که معتقدم نباید توانمندی خودم را روی مردم آزمایش کنم. اگر معتقد بودم توان داشتم، انجام می‌دادم. هرجایی هم که اعتقاد داشته باشم توانی دارم، انجام می‌دهم.»وزیرخارجه در عین حال با اشاره به اینکه آقایان صراحتا گفته‌اند اگر ترامپ انتخاب می‌شد، پیروزی ما در انتخابات ۱۴۰۰ قطعی بود، ولی الان [این قطعیت] زیرسوال رفته است، گفت: «اینکه ما انتخابات‌مان را براساس اتفاقی در خارج از ایران برنامه‌ریزی کنیم، بد است.» ظریف ادامه داد:«بعضی دوستان می‌روند و به آمریکا «گرا» می‌دهند که با ما بهتر می‌توانید کار کنید. ما که سکوت می‌کنیم، دلیل نمی‌شود که متوجه این گراها نیستیم. من کسی را متهم نمی‌کنم، ولی می‌دانم و خبرش را بهم می‌دهند که گفته‌اند اینها در قدرت نمی‌مانند و قدرت اینها چند روزه است. »
رئیس دستگاه دیپلماسی در این گفت‌وگوی تفصیلی که پایگاه خبری «انتخاب» یکشنبه گذشته با وی انجام داد، در پاسخ اینکه آیا حسن روحانی در رابطه با کاندیدا شدن او در انتخابات ریاست‌جمهوری صحبتی با وی داشته است یا خیر، توضیح داد: «خیر آقای روحانی در این زمینه با من هیچ‌گونه صحبتی نداشته است؛ ولی خیلی‌ها با من در این رابطه صحبت کرده‌اند. بنده عرضم به همه اینها یکی بوده است. من از ابتدا به امر تخصص باور داشته و هیچ‌گاه کاری خارج از زمینه تخصص خود انجام نداده‌ام. من همه زمینه درسی و تدریسم در همین رشته یعنی رشته روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل بوده است؛ در همین رشته هم در ۴۰ سال گذشته کار کرده‌ام و در رشته دیگری هم تخصص ندارم.» وی اضافه کرد: «اما باید این نکته را هم بگویم که برای پیشرفت کشور ضروری است با جهان رابطه معقول داشته باشیم و تنش‌زدایی بکنیم. همزمان، ضروری است برای پیشرفت و توسعه کشور از تشنج‌آفرینی پرهیز کنیم و روابطی متعادل و فراگیر در سراسر جهان داشته باشیم. اما نباید آینده خود را براساس سیاست خارجی طراحی کنیم.»
سیاست خارجی همه چیز نیست
ظریف با بیان اینکه متاسفانه خیلی از جناح‌ها آینده را براساس سیاست خارجی تعیین می‌کنند، افزود: «سیاست خارجی یک عنصر در آینده کشور است؛ سیاست خارجی، آینده کشور نیست. البته نسبت به این امر آگاه هستم که به‌دلیل ارجاع دادن تمامی مشکلات به جهان خارج، در میان مردم نیز این تفکر فراگیر شده که راه‌حل تمام مشکلات را باید در خارج کشور جست‌وجو شود. اگر بخواهیم مشکلات‌مان را حل کنیم، سیاست خارجی تنها بخشی از راه‌حل مشکلات ماست. مشکلات ما نیازمند راهکارهای جامع در سیاست داخلی همراه با تمرکز بر توان ملی و تمرکز بر تشنج‌آفرینی است. برخی‌ها می‌گویند باید بر توانمندی ملی متمرکز شویم؛ اما در کنار آن تشنج آفرینی می‌کنند. آنچه کشور را پیش خواهد برد، تمرکز بر مردم، توان و اعتقاداتشان است و همین‌طور منابع و جغرافیای کشور. مهم‌تر از همه این مردم هستند که پشتوانه سیاست کلان کشور هستند. واقعیت امر این است که تمامی این محورها، عنصرهایی درون یک سبد هستند که به ما قدرت می‌بخشند. یک عنصر مهم در این میان نیز عدم ورود به تشنج با جامعه جهانی است که البته این امر به معنای رفاقت با همه جهان نیست و حتی در بعضی حوزه‌ها می‌تواند به معنای رقابت نیز باشد. این مساله در ارتباط با همسایگان در قالب دوستی و اتحاد راهبردی قابل خوانش بوده اما با دیگران، به معنی عدم وجود تنش یا تا حد ممکن رفاقت و همکاری است؛ اما هر چه هست روابط ما با دنیا نباید تنش‌آلود باشد. این البته قسمتی از آینده ایران است نه کل آینده.»
همزمان ظریف در پاسخ به اینکه شاید ظرفیت و حمایت وی بتواند به یک کاندیدای خاص و معیشت مردم کمک کند، در این صورت چه اقدامی انجام خواهد داد، گفت: «اجازه دهید تا زمانش برسد، البته این را به محکمی اینکه خودم به‌عنوان کاندیدا حضور پیدا نمی‌کنم، رد نمی‌کنم، ولی باید صبر کنیم. اصولا اعتقاد دارم که وزارت‌خارجه نباید وارد این حوزه شود.»وی در ادامه توضیح داد: «اگر بخواهد آن اتفاق بیفتد، باید یا مرخصی بگیرم یا استعفا دهم. احتمالا در روزهای آخر کاری دولت نمی‌توانم استعفا بدهم، در نتیجه احتمالا باید مرخصی بگیرم. حالا اجازه بدهید تا آن زمان فکر کنیم. حتما دلم مثل هر ایرانی دیگر برای کشور می‌سوزد و دلم می‌خواهد ایران بهترین شرایط را داشته باشد. البته من برای خودم، آنقدر که شما ظرفیت قائلید، قائل نیستم. من یک فرد بسیار عادی هستم که شش، هفت سال در این کشور بیکار می‌گشتم. حالا هم که دستور دادند کار (وزارت‌خارجه و مذاکرات) را انجام بدهم، انجام دادم. ان‌شاءالله در آینده هم تلاش می‌کنم در حد مقدوراتم کمک کنم». ظریف در ادامه در واکنش به این پرسش خبرنگار انتخاب که پرسید؛ اگر در همان ایام مرخصی، شرایطی مهیا شود و از طرف بزرگان اذن و مجوزی بیاید که خودتان کاندیدا شوید، چه می‌کنید گفت:«این را به زبان‌های مختلف گفته‌ام؛ من شرایط خودم را طوری نمی‌بینم که چنین کاری بکنم.»
در حوزه‌ای که تخصص ندارم ورود نمی‌کنم
باوجود تکرار چندباره ظریف بر عدم‌حضورش در انتخابات، اما خبرنگار انتخاب با مطرح کردن این پرسش که اگر این احتمال وجود داشته باشد که دولتی در ایران سر کار بیاید که تمامی زحمات شما را بر باد بدهد، آیا بازهم حاضر نیستید به عرصه انتخابات سال ۱۴۰۰ ورود کنید؟ باز به این موضوع اشاره کرد که وزیرخارجه نیز در پاسخ توضیح داد: «قرآن می‌فرماید: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها»؛ من توان خود را می‌دانم و همانطور که حضرت علی(ع) در این رابطه می‌فرمایند «انا اعلم بنفسی من غیری»؛ من خود را بهتر از بقیه می‌شناسم. من دوست دارم مردم کسی را انتخاب کنند که سیاستی که گفتم را دنبال بکند، اما نمی‌توانم در حوزه‌ای که تخصص ندارم ورود کنم. من شاید با نتیجه برخی انتخابات‌ها موافق نبوده باشم؛ اما همواره به اراده و رای مردم احترام گذاشته‌ام.»
وزیرخارجه دولت آتی؟
رئیس دستگاه دیپلماسی در پاسخ اینکه آیا ممکن است در دولت بعدی دوباره وزیرخارجه شود، توضیح داد: «با وجود تمامی دشواری‌ها این آمادگی را دارم که وزیر امورخارجه دولت بعدی باشم. اما اعتقاد دارم وزیر امورخارجه باید با اجماع ملی کار کند. با این شرایط متاسفانه، حتی نمی‌توانم یک کلمه حرف هم بزنم. من چندان نگران این نیستم که شخصا اذیت شوم. فکر می‌کنم از گناهانم کم می‌شود.»
گله‌مندی ظریف از توهین‌ها
ظریف به برخی از توهین‌ها و اتهامات اشاره کرد و گفت: «واقعیت امر این است که آنها توهین‌های متفاوتی را علیه من به‌کار برده‌اند و حتی این اتهام را مطرح کرده که متن توافق ۲۵ ساله با چین را نخوانده‌ام. در حقیقت، ما در نظامی هستیم که به آخرت اعتقاد داریم و معتقدیم که باید یک روزی پاسخگوی اعمالمان باشیم. خب آقایانی که این حرف را زدند، واقعا از همکاران من پرسیده‌اند که چندبار این توافق را بازنویسی کردم؟ واقعا سوال کرده‌اند؟ شما فرض کنید این حملاتی که به من می‌شود، یک طرف خارجی وجود دارد که آنها را می‌بیند. او احساس می‌کند وزیرخارجه ایران فردی است که سندی که جلویش می‌گذارند را نمی‌خواند، او دیگر باید من را تحویل بگیرد؟ او دیگر باید منافع ملی ایران را تحویل بگیرد؟ دوستان ما می‌دانند چه کار دارند می‌کنند؟»
همکاری با دولت احتمالی رئیسی یا قالیباف
وی در ادامه در توضیح اینکه اگر دولتی شبیه به آقایان رئیسی و قالیباف به قدرت برسند و از وی بخواهند وزیرخارجه باقی بماند، چه می‌کند، تاکید کرد: «واقعیت امر این است که پاسخ به این پرسش بسیار دشوار است. اگر هر اسم دیگری را نام می‌بردید، همین‌طور بود. من برای آقایان قالیباف و رئیسی احترام فراوانی قائلم؛ الان این دو، مسوول دو قوه کشور هستند، یکی منصوب رهبری است و دیگری با انتخاب مردم. بنابراین برای من به‌عنوان مسوول سیاست خارجی، هر دو فرد محترمند و روابط بسیار خوب شخصی و کاری با هر دو فرد دارم. اما بالاخره برای اینکه با یک دولتی کار بکنید، باید ببینید در آن دولت چه افراد دیگری هستند. شما نمی‌خواهید جایی حضور داشته باشید که هر روز با همکارانتان جنگ اعصاب و تنش داشته باشید.»
واکنش ظریف به روابط شخصی‌اش با بایدن
در بخش دیگری از این گفت‌وگو وزیرخارجه در پاسخ به این پرسش که پیش‌تر گفته بود که روابط حسنه‌ای با جو بایدن به ویژه زمانی که او سناتور بوده، داشته و آیا این مناسبات شخصی با رئیس‌جمهوری آینده آمریکا می‌تواند تاثیری در بهبود و تنش‌زدایی در مناسبات داشته باشد، توضیح داد: «در ابتدا ضروری است به این نکته توجه داشته باشیم، روابط میان یک کارگزار جمهوری اسلامی ایران با یک سناتور آمریکایی دوستانه نیست و بیشتر می‌توان عنوان روابط کاری را بر آن اطلاق کرد. حتی این روابط را نمی‌توان شخصی و حسنه نیز نامید، بلکه می‌توان آن را به‌عنوان روابط کاری براساس احترام متقابل ارزیابی کرد. زمانی که در سازمان ملل متحد، نمایندگی ایران را برعهده داشتم در سطحی تخصصی، چند جلسه با جو بایدن داشته‌ام.» البته وی تاکید کرد که روابط شخصی در سطح مناسبات دو کشور همانند ایران و آمریکا چندان تاثیری ندارد.
بایدن تفاوت زیادی با ترامپ دارد
ظریف با بیان اینکه بایدن به‌طور حتم نسبت به دونالد ترامپ، تفاوت زیادی در نگاه به سیاست خارجی دارد، افزود: «او از دهه ۱۹۷۰ تا کنون در عرصه سیاست خارجی آمریکا نقش‌آفرینی داشته و بیشتر از ترامپ با حوزه سیاست خارجی آشنا است اما این به این معنا نیست که مواضع او قابل قبول است. باید توجه داشته باشیم که در هر صورت مواضع او، نمایانگر رویکرد دولت آمریکا است.»
وی با تاکید بر این موضوع که به‌طور حتم بایدن در چارچوب منافع ملی آمریکا عمل می‌کند، افزود: «اما مساله مهم در زمان ترامپ این بود که کاخ سفید عرصه سیاست خارجی را به اسرائیل و شخص بنیامین نتانیاهو واگذار کرده بود. در این امر شکی نیست که گروه‌های فشار صهیونیستی از بدو تشکیل رژیم اسرائیل تا کنون نقشی موثر در سیاست خارجی آمریکا داشته‌اند؛ اما در دوران ترامپ، او این عرصه مهم را به نتانیاهو که یک عنصر تندرو و افراطی در داخل رژیم صهیونیستی است و همین‌طور به حلقه‌ای تندرو و افراطی که گردانندگان واقعی داعش، جبهه النصره و تمام افراطیون در منطقه و دنیا بودند واگذار کرده بود.»
به گفته وزیرخارجه، در دوران بایدن نیز به‌طور حتم دولت آمریکا با جمهوری اسلامی ایران مشکلاتی اساسی خواهد داشت. اما در دوران باراک اوباما نیز چنین بود. در دوران ریاست‌جمهوری اوباما هم روابط میان تهران و واشنگتن دوستانه نبود و سطحی از اختلاف میان طرفین وجود داشت؛ اما مقداری از تنش و تشنج غیرضروری میان دو طرف کم شده بود. اما در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ تنش‌های میان آمریکا و ایران به مرحله اوج خود در چهل سال گذشته رسید. به‌نظر می‌رسد ضرورتی وجود ندارد این روند تداوم داشته باشد.»
همچنین وزیرخارجه در پاسخ به این پرسش که طی تاریخ روابط بین‌الملل بارها شاهد بوده‌ایم که مناسبات شخصی میان دو رهبر سیاسی تاثیرات شگرف را بر روند تحولات داشته است، تاکید کرد: «در لحظات بحرانی روابط شخصی به‌طور حتم تاثیرگذار است. البته زمانی که آقای بایدن، معاون باراک اوباما بود رابطه‌ای با من نداشت و تنها کسی که با او در ارتباط بودم، آقای جان کری بود. تحت هر شرایطی تلاش کرده‌ام مناسبات رسمی خود را در سطح همتایان خود حفظ کنم و مقامات بلندپایه‌تر از من باید با مقامات بالاتر ارتباط داشته باشند.»
سیاست خارجی جناحی نیست
وی درباره احتمال بازگشت بایدن به برجام طی ماه‌های آینده از روزهای کاری دولت دوازدهم توضیح داد: «اصولا سیاست خارجی را جناحی نمی‌بینم؛ یعنی سیاست خارجی باید بر قاعده فراجناحی طرح‌ریزی شود. اما متاسفانه این امر در کشور ما از سوی برخی جناح‌ها نادیده گرفته می‌شود. ما باید در پی منافع ملی باشیم؛ حال چه در دولت دوازدهم باشد چه در دولت سیزدهم. قابل توجه این است که مذاکرات ایران با آمریکا در دولت دهم با اجازه مقام معظم رهبری آغاز شد. حضرت آقا بارها فرموده‌اند که گفت‌وگوها در دولت دهم با اجازه ایشان شروع شد. همان کسانی که در دولت یازدهم و دوازدهم مخالف مذاکره بودند، در دولت دهم هم مخالفت می‌کردند. دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی در آن دوران مخالف بود و بعدا نیز مخالف بود. بر این باور هستم که حملات جناحی به عرصه سیاست خارجی، حملاتی بی‌جهت و نادرست هستند. سیاست خارجی در چارچوب کل نظام اتخاذ و اجرا می‌شود؛ بنابراین اینکه بخواهند از سیاست خارجی دعوایی جناحی بسازند، حتما به ضرر منافع ملی کشورمان خواهد بود. در هفت تا هشت سال گذشته، کسانی که راهبرد سیاست خارجی کشور را تخریب کرده‌اند، حتما کمکی به منافع ملی کشور نداشته‌اند.»
برجام براساس اعتماد نوشته نشده
رئیس دستگاه دیپلماسی در پاسخ به این پرسش انتخاب که برجام از سوی مقام معظم رهبری مورد تایید قرار گرفت اما ایشان تعابیری همچون خسارت محض و دیگر الفاظ را در قبال آن به‌کار بردند، گفت: «اگر فرمایشات مقام معظم رهبری را با دقت مورد تامل قرار دهیم متوجه خواهیم شد که ایشان می‌فرمایند اگر این چنین باشد، خسارت محض است. البته رهبری از ابتدا که مذاکرات «مسقط» را تایید کردند، فرمودند: «ما به آمریکایی‌ها اعتمادی نداریم.» متن برجام را هم اگر نگاه کنید کاملا نشان می‌دهد که براساس اعتماد نوشته نشده؛ بلکه نوعی سایه بی‌اعتمادی بر تک‌تک بندهای آن حاکم است؛ یعنی نوعی بی‌اعتمادی دوطرفه. در نتیجه شاهد هستیم که در برجام جزئیات و تمامی موارد به‌شکلی بسیار ریز درج شده است. اینکه برخی‌ها می‌گویند ما به امضای جان کری یا قسم باراک اوباما اعتماد کرده‌ایم، اصلا این‌طور نبوده. تمامی موارد و بندهای برجام دقیقا از قبل پیش‌بینی شده بود.»
ظریف با اشاره به این موضوع که دولت ترامپ نه‌تنها برجام، بلکه همه توافقات بین‌المللی را زیر پا گذاشته است، افزود: «آنهایی که می‌گویند برجام براساس اعتماد بود، آیا توافق «INF» در مورد موشک‌ها بین روسیه و آمریکا براساس اعتماد بوده است؟ یعنی دو ابرقدرتی که سلاح‌های هسته‌ای‌شان روبه‌روی یکدیگر قرار گرفته و یک خطا ممکن است باعث نابودی کاملشان شود، به یکدیگر اعتماد کرده بودند؟ خب پس چرا آمریکا خارج شد؟ توافق «آسمان‌های باز» را چرا خارج شد؟ از توافق پاریس چرا خارج شد؟ از یونسکو، شورای حقوق بشر سازمان ملل چرا خارج شد؟ آیا اینها هم براساس اعتماد بوده؟ اینها همه توافق‌ها و قراردادهایی بوده که وجود داشته و یک دولت یاغی آمده است همه این قراردادها را شکانده، دقیقا مثل یک آدم یاغی. یک آدم یاغی که از چراغ قرمز عبور می‌کند، آیا می‌گویید ایراد از چراغ قرمز است؟ می‌گویید رنگ قرمز چراغ خیلی پررنگ نبود؟ کمرنگ بود؟ نارنجی بود؟ نه! می‌گویید این آقا قانون شکن بوده است. در مورد برجام هم کاملا همین‌طور است. برجام آنقدر مستحکم بود که آمریکا سعی کرد از آن سوءاستفاده بکند، اما نتوانست...اتفاقا اگر برجام به نفع آمریکا بود که از آن خارج نمی‌شد.»
مقایسه دوران اوباما با ترامپ
در ادامه این گفت‌وگو وزیرخارجه که در زمان مذاکرات هسته‌ای هدایت این گفت‌وگوها را برعهده داشت در پاسخ به این سوال که دولت آمریکا در دوران باراک اوباما نیز آن‌چنان که باید و شاید به تعهدات خود عمل نمی‌کرد، تاکید کرد: «خداوکیلی شما خودتان الان مقایسه کنید؛ آیا دوران اوباما بهتر بود یا دوران ترامپ؟ آیا در دوران اوباما قبل از برجام فشار بیشتری بر تهران وارد می‌کرد یا بعد از برجام؟ آیا اگر برجام نبود ترامپ همین مقدار و سطح از فشار را می‌توانست وارد کند یا بیشتر؟ اینها مسائلی هستند که باید مورد مقایسه قرار گیرد. نه اینکه مقایسه کنیم و بگوییم چرا آمریکا رفتاری را انجام داده که فلان کشور آفریقایی در پیش نگرفته؛ این کاملا اشتباه است؛ دلیل این امر نیز این است که آمریکا بر بازارهای مالی و پولی جهانی احاطه دارد و سیستم بانکی جهان متکی به آمریکا است. البته در این میان باید توجه داشت برای اولین بار در تاریخ، اخیرا یورو بیش از دلار، در سوئیفت مبادله شده است. این نتیجه سیاست ترامپ در استفاده افراطی از توان مالی و پولی آمریکا است. این امر موجب شده که جامعه جهانی به تدریج از آمریکا فاصله بگیرد. سرعت این فاصله‌گیری به شدت کند است، اما حتمی است.»
رهبری از دولت‌های مختلف حمایت کرده‌اند
در بخش دیگری از گفت‌وگو با انتخاب، وزیرخارجه در پاسخ به این پرسش که امروز ایده‌ای در صحنه سیاسی کشور مطرح شده که اگر یک جریان هم حاکمیت را در اختیار بگیرد، هم دولت را، دیگر در سیاست خارجی و بالاخص در بحث مذاکره با آمریکا کارشکنی اتفاق نخواهد افتاد، توضیح داد: «نمی‌دانم منظورتان از حاکمیت چیست، اگر منظورتان مقام معظم رهبری است که باید بگویم ایشان نقش پدری برای همه جریان‌ها دارند و همیشه هم این نقش را داشته‌اند و از دولت‌های مختلف و جریانات مختلف حمایت کرده‌اند. من از سال ۶۸ که مشاور وزیرخارجه و بعد سفیر و معاون وزیر شدم، در دولت‌های آیت‌الله هاشمی، آقای خاتمی و دو سال در دولت آقای احمدی‌نژاد و دولت فعلی حضور داشته‌ام. رهبری اما در همه شرایط از این دولت‌ها حمایت کرده است.اما در حوزه سیاست خارجی و منافع ملی، ما یک مقداری از مردم‌سالاری عبور کردیم و به هرج‌ومرج رسیده‌ایم. شما وقتی با یک آمریکایی، چه دموکرات چه جمهوری‌خواه در هر حوزه سیاست خارجی صحبت بکنید، به جز آنارشیست‌ها که در آمریکا هم هست، دیدگاه‌‌هایشان در مورد مسائل اصلی خیلی متفاوت نیست. اما به‌دلیل دوقطبی که ترامپ ایجاد کرده، حرکاتی جدید درحال شکل‌گیری است که ممکن است در آینده مهم باشد. البته پیش‌بینی در این مورد زودهنگام است، چون سیستم آمریکا، نظامات داخلی دارد که به‌صورت جالبی [مسائل] را کنترل می‌کند.»
دفاع ظریف از روابط با چین و روسیه در دوره وزارت وی
وی در واکنش به ادعای برخی اصولگرایان که اگر آنها روی کار بیایند مشکل مذاکره با آمریکا و دیگر کشورهای جهان حل خواهد شد و برای نمونه یک نماینده تاکید کرده بود که چین منتظر روی کار آمدن اصولگرایان برای آغاز مذاکره با ایران است، تاکید کرد: «من از آقایان سوال می‌کنم، در دولت اصولگرای آقای دکتر احمدی‌نژاد که در ابتدا به قول خودشان «End» اصولگرایی بود، چندبار چین و روسیه قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را وتو کردند؟ البته من از این القاب خیلی بدم می‌آید، چون خودم را خیلی آدم اصولی می‌دانم، آدم اصولگرا آدمی است که از اصول تبعیت کامل می‌کند. بنابراین فراموش نکنید که روسیه و چین به ۶ قطعنامه شورای امنیت علیه ایران، از‌جمله قطعنامه ۱۹۲۹ رای مثبت دادند. اما در مقطع کنونی، همین روسیه قطعنامه‌ای در ارتباط با یمن را که اسم ایران در آن به‌صورت حاشیه‌ای مطرح شده بود وتو کرد و چین رای ممتنع داد.
در قطعنامه اخیری که آمریکا در ارتباط با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ارائه کرد، با وجود عدم نیاز به دو رای روسیه و چین، هر دو رای منفی دادند. در دولت نهم و دهم، حتی اسم «راهبردی» در روابطمان نبود. در دولت یازدهم، به این تفاهم با چین رسیدیم که نه‌تنها روابط راهبردی باشد، بلکه به مشارکت جامع راهبردی یعنی مرحله سوم راهبردی چین، برسیم. ما در دوره آقای احمدی‌نژاد، حتی در مرحله اول راهبردی با چین نبودیم، همچنین در ادوار قبل. در مورد روسیه نیز چنین است. روابطی که امروز با روسیه داریم، در تاریخ روابطمان با این کشور بی‌سابقه است. من ۳۰ سفر به روسیه داشته و بیش از ۶ سفر به چین داشته‌ام. بیش از ۱۵ یا ۱۶ کشور آمریکای لاتین را در چهار سفر رفته‌ام. چندین سفر نیز به آفریقا رفتم. بیشترین سفرهایم به منطقه بود و کمترین سفرهایم به اروپا بوده است.
آیا دوستان اینها را نگاه کرده‌اند که می‌گویند دولت چین منتظر یک دولت اصولگراست که بیاید؟ بعضی دوستان می‌روند و به آمریکا «گرا» می‌دهند که با ما بهتر می‌توانید کار کنید. ما که سکوت می‌کنیم، دلیل نمی‌شود که متوجه این گراها نیستیم. من کسی را متهم نمی‌کنم، ولی می‌دانم و خبرش را بهم می‌دهند که گفته‌اند اینها در قدرت نمی‌مانند و قدرت اینها چند روزه است. اینجاست که فکر می‌کنم سیاست خارجی نیاز به این دارد که منسجم باشد، اینجاست که فکر می‌کنم ما با خارجی که طرفیم، یک نفر واحد باید تلقی شویم. شخصا وقتی به خارج از کشور می‌روم، همان اندازه که از همکارانم دفاع می‌کنم، از کسانی که علیه من حتی اتهام می‌زنند نیز دفاع می‌کنم.»
حاشیه امن در اختیار دوستان است
وی در توضیح اینکه انگیزه این افراد چیست، تاکید کرد: «ان‌شاءالله که برای خدا این کارها را انجام بدهند! متاسفانه ابزار تبلیغ و حاشیه امن در اختیار دوستان است. طرف می‌تواند به آسانی مدعی شود که ظریف برجام را نخوانده و به یک کلمه در برجام استناد کند که آقای عراقچی چندین بار درموردش توضیح داده و هیچ اتفاقی هم برایشان نمی‌افتد. طرف می‌تواند بگوید که ظریف جاسوس است و در مدرسه جاسوسی تربیت شده است اما هیچ اتفاقی برای او نیفتد. می‌گویند ظریف از اول جاسوس بوده، می‌گویند پدربزرگ من که مسجد اعظم قم و مسجد هامبورگ با هزینه ایشان ساخته شده، عامل بهایی‌ها بوده و این روزها هم که می‌نویسند عامل گلوبالیست‌ها بوده. این چیزها را در رابطه با پدربزرگ من که بنده خدا هفت کفن پوسانده، می‌گویند. البته آنقدر هم باقیات صالحات دارد که خداوند از ایشان قبول کند. درمورد پدرم نیز با استفاده از اسم غلط درمورد ایشان می‌گویند ساواکی بوده و هیچ اتفاقی هم برایشان نمی‌افتد. شما بروید نگاه کنید؛ گفته‌اند پدر فلانی، حاج محمدعلی کازرونی بوده پدر من اما اسمش مشخص است حاج عباسعلی ظریف خونساری و به گاوصندوق علما معروف بوده و هرکس نیاز مالی داشته به ایشان رجوع می‌کرده، آن وقت می‌گویند پدر فلانی ساواکی است و پدربزرگش عامل بهایی است. هیچ اتفاقی هم برایشان نمی‌افتد. در این یک هفته‌ای که نگران حضور من در انتخابات شده‌اند، عکس پدربزرگ من به وفور در توییتر پیدا می‌شود.»
ترامپ عامل صهیونیسم است
ظریف در ادامه در پاسخ به اینکه ما در حول و حوش انتخابات آمریکا، با پدیده‌ای حیرت‌انگیز در ایران مواجه بودیم؛ جریانی قدرتمند در شبکه‌های مجازی که عموما از تصاویر سردار سلیمانی استفاده می‌کردند اما حامی ترامپ بودند و به ترامپیست‌های وطنی مشهور شدند. انگیزه این افراد از حمایت از چهره‌ای که قاتل سردار سلیمانی است، چیست؟، توضیح داد: «من احساس می‌کنم دو گروه در ایران طرفدار ترامپ هستند؛ یک گروهی که به اصطلاح خودشان مخالف گلوبالیست‌ها هستند و احساس قرابت فکری با ترامپ می‌کنند که واقعا باعث تاسف است. البته آقای ترامپ، ممکن است یک نیروی انزواگر باشد اما حتما یک نیروی ضدگلوبالیسم نیست. آقای ترامپ در حوزه سیاست خارجی، عامل صهیونیسم و سیاست‌های کشورهای مرتجع منطقه است. البته تحلیل همه ما تا شش ماه پیش، این بود که آقای ترامپ مجددا انتخاب می‌شود. خب شرایط این‌طور بود اما شرایط تغییر کرد، با این حال آقای ترامپ ۷۱ میلیون رای آورد. من حدودا از تیرماه به این تحلیل رسیدم که ترامپ ممکن است دیگر انتخاب نشود. در خرداد ماه، در مصاحبه‌ای گفتم احتمالا ترامپ انتخاب می‌شود.»
نباید انتخابات را براساس اتفاقات خارج برنامه‌ریزی کنیم
وزیرخارجه در ادامه با اشاره به اینکه آقایان صراحتا گفته‌اند اگر ترامپ انتخاب می‌شد، پیروزی ما در انتخابات ۱۴۰۰ قطعی بود، ولی الان [این قطعیت] زیرسوال رفته است، گفت: «اینکه ما انتخابات‌مان را براساس اتفاقی در خارج از ایران برنامه‌ریزی کنیم، بد است. نکته دیگر اینکه، شما از ترامپی حمایت می‌کنید که سردار سلیمانی را شهید کرده و در قتل هزاران ایرانی شرکت داشته، هزاران ایرانی که به‌خاطر کمبود دارو، فقر و شرایط نامناسب اجتماعی از دنیا رفته‌اند. ترامپ در همه اینها دخیل بوده، خودش هم گفته بود که آنقدر می‌خواهیم فشار بیاوریم که اقتصاد ایران را نابود کنیم. کسی که اقتصاد کشور شما را می‌خواسته نابود کند، چطور می‌شود که بعد از شکستش تلاش می‌کنید او را زنده نگه دارید؟ واقعا قابل فهم نیست.»
سیاست خارجی باید ملی باشد
وی در پاسخ به اینکه آیا قبول دارد که این جریان نگران است که شخص آقای روحانی و جریان اعتدال و اصلاحات بعد از پیروزی بایدن موثر شود، تاکید کرد: «تحلیل‌شان این است، اما الزاما این تحلیل را قبول ندارم. من معتقدم سیاست خارجی باید ملی باشد و اگر دستاوردی داشته باشیم، همه جناح‌ها باید به این دستاورد کمک کنند، چراکه پای زندگی مردم در میان است. آیا شما دوست دارید مردم در شرایط بد زندگی کنند؟ فرض کنید که شما هشت ماه دیگر بتوانید با هر کسی به توافق برسید، آیا خوب است که در این هشت ماه، مردم بد زندگی کنند؟»
نظر سردار سلیمانی درباره برجام
ظریف همچنین در پاسخ به اینکه جریانی در داخل بیش از اندازه از سردار سلیمانی مایه می‌گذارد، برای همین ایجاد دوقطبی می‌کند و دیپلماسی را منکوب؛ باتوجه به اینکه شما به‌صورت هفتگی با ایشان دیدار داشتید، نظر سردار سلیمانی پیرامون برجام و دیپلماسی اساسا چه بود، گفت: «واقعیت را می‌گویم؛ من برای سردار سلیمانی درد دل زیاد می‌کردم، از اینکه چرا آنقدر به من فشار می‌آورند. من نمی‌گویم ایشان هیچ وقت برجام را تایید کرد، اصلا بحث‌مان این نبود. ایشان همیشه در مقابل درد دل‌های من می‌گفتند باید تحمل کنی و تو کار خیلی مهمی داری انجام می‌دهی. اگر ایشان جایی راجع به برجام صحبت کردند، نمی‌دانم ولی پیش من صحبت نکردند. پیش من، همیشه از اینکه من دارم زحمت می‌کشم و خون دل می‌خورم، همدلی، همدردی و رفاقت می‌کردند.
ظریف با اشاره به اینکه من و حاج قاسم رفیق بودیم و اختلاف‌نظرهایی در برخی موارد داشتیم. اما برجام موضوعی نبود که با ایشان درموردش بحث کنیم که ببینیم اختلاف‌نظر داریم یا نه، افزود: «ممکن است در مورد سوریه، ایشان یک دیدگاه داشت و من یک دیدگاه، در مورد یمن هم همین‌طور؛ با هم بحث می‌کردیم و به نتیجه می‌رسیدیم. در مورد برجام اما ایشان دخالتی نداشت که با یکدیگر بحث بکنیم. در حوزه‌های دیگر مثل یمن و سوریه نیز به‌نظر واحد می‌رسیدیم و اجرا می‌کردیم. اگر به هم نظر واحد نمی‌رسیدیم، به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی و خود شورای‌عالی و محضر آقا گزارش می‌دادیم. هر چه تصمیم می‌گرفتند، اجرا می‌کردیم. قرارمان این بود تا جایی که می‌توانیم مزاحم نشویم، شاید دو یا سه مورد شد که مجبور شدیم گزارش بدهیم که در این زمینه به نتیجه نرسیده‌ایم.»
امروز هیچ‌کدام از تعهدات هسته‌ای به جز نظارت‌ها را رعایت نمی‌کنیم
ظریف در پاسخ به اینکه آیا مکانیزم حل اختلاف را روسیه وارد برجام کرده بود، گفت: «نه. ببینید ما دو انتخاب داشتیم. یکی اینکه بحث هسته‌ای و رفع تحریم‌ها مرحله‌ای باشد. در اصل، طراحی‌ای که پیش از مذاکرات در این رابطه کرده بودم، مرحله‌ای بود. الان برخی می‌گویند چرا مرحله‌ای انجام ندادید؟ بعد از توافق ژنو، جمع کشور به این نتیجه رسید که اگر یک تحریم باقی بماند، بقیه تحریم‌ها هم در واقع لغو نشده. لذا گفتیم کلیه تحریم‌ها باید لغو شود و ما هم همه قدم‌هایمان را برداریم ولی چون دو طرف مذاکره به یکدیگر بی‌اعتمادیم، هم ما باید بتوانیم تعهداتمان را در صورت عدم اجرای تعهدات طرف مقابل، کاهش دهیم، هم آنها بتوانند. ما چه داشتیم؟ ما هسته‌ای را داشتیم. آنها چه داشتند؟ تحریم‌ها. ما گفتیم اگر تو تعهدات را اجرا نکردی، ما می‌توانیم تعهدات هسته‌ای‌مان را کم کنیم که کم کردیم. امروز، هیچ‌کدام از تعهدات هسته‌ای برجام به جز نظارت‌ها را رعایت نمی‌کنیم، با این حال هنوز داخل برجام هستیم. این نشان‌دهنده این واقعیت است که انقدر برجام را دقیق نوشته بودیم که نتوانستند کاری بکنند. اروپا ادعا کرد ولی نتوانست کاری بکند، آمریکا تلاش کرد ولی نتوانست.»
تعلیق در برجام نیست
ظریف ادامه داد: «من در مجلس گفتم تعلیق در برجام نیست. دوبار تعلیق در ضمیمه برجام نه درمورد اصل تحریم‌ها بلکه درمورد قانون حاکم بر آن، روز آخر اضافه شده بود. یک قاعده‌ای داریم که می‌گویند اولین کسی که قیاس کرد، ابلیس بود. براساس آن ماجرا، قیاس می‌کنند که من برجام را نخوانده‌ام. بروید از آمریکایی‌ها بپرسید؛ خیلی از مفاد برجام انشای من است. دیگر هر کاری بلد نباشم، همه توافق دارند، مذاکره متن را بلدم. از دو کلمه‌ای که آقای نجابت به من نشان داد، استفاده می‌کنند و بعد به آن استناد می‌کنند و قسم جلاله می‌خورند که ظریف برجام را نخوانده است و سپس یک مرحله بالاتر می‌روند و می‌گویند توافق با چین را هم نخوانده است. اگر من برجام را نخوانده بودم، اگر همکاران ما برجام را کلمه به کلمه مذاکره نکرده بودند که آمریکا به این افتضاح کشیده نمی‌شد.»
وزیر امورخارجه با دفاع از اقداماتی که این دولت و وزارت‌خارجه در پیشبرد برجام انجام داده است گفت: «وقتی وارد دولت شدیم، دیدیم آژانس می‌گوید ذخایر ۲۰ درصدی شما از ۲۰۰ کیلو فراتر رفته است؛ گفتیم مگر ما تعهدی روی ذخایر ۲۰ درصدی داشتیم؟ بعد معلوم شد که یک توافق نانوشته وجود دارد که در مقابلش هیچی هم نگرفته بودند. در استانبول که راجع به ۲۰ درصد صحبت کردند، در مقابل چه چیزی گرفتند؟ وقتی در تهران با ترکیه و برزیل توافق کردند، چه چیزی گرفتند جز اینکه روسیه و چین به قطعنامه ۱۹۲۹ پیوستند؟ بحث زیاد است. بنده خیلی از مسائل را زمانی که بیکار بودم، نوشتم و به محضر آقایان دادم. لذا دوستان نخواهند طرف خودی و همکار خودشان، همکیش و هم‌میهن خودشان را در مقابل خارجی تخطئه کنند. در مقابل خارجی، دستش را خالی کنند. این نه مرام مروت و انسانیت است، نه مرام وطن‌دوستی.»
نظارت لاریجانی بر مذاکرات با چین
در نهایت ظریف درمورد قرارداد با چین و اینکه آیا دکتر لاریجانی ریاست مذاکرات را برعهده گرفته‌اند، گفت: «ما درخواست کردیم که دکتر لاریجانی به‌عنوان نماینده ویژه جمهوری اسلامی در مورد چین، به این کشور سفر کنند و با رئیس‌جمهور چین در فضای کاری ملاقات کنند. این کار هم انجام شد. بعد از آن هم، ایشان نظارت دارند.»وی در پاسخ به اینکه، ایشان نماینده شما هستند، وزارت‌خارجه یا رهبری، توضیح داد: «ایشان نماینده کشور هستند. در سفری که به چین داشتند، پیام مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهوری را برای آقای شی جین پینگ بردند. بنابراین نمایندگی ایشان، نمایندگی کشور است، ولی وزارت‌خارجه مسوول روابط با چین است و با ایشان همکاری بسیاری نزدیکی داریم. ایشان دفتری در یکی از ساختمان‌های وزارت‌خارجه دارند و میزان همکاری ما با ایشان در این حد است که ایشان در ساختمان متعلق به وزارت‌خارجه این موضوع را دنبال می‌کنند و ما هم بسیار خوشحالیم که در خدمت ایشان هستیم.»
