جایگاه تحریم در سیاست خارجی آمریکا
چرا با وجود مخالفت‌های جهانی، واشنگتن اینقدر بر تحریم اصرار دارد؟
فراتر از نگاه راهبرد‌کنشی و عمل‌گرایانه نسبت به کاربرد تحریم، نظرات مخالف متفاوتی از منظر راهبردی پیرامون توسل به تحریم در سیاست خارجی ایالات متحده مطرح شده‌اند. افرادی مانند «رابرت پایپ» تلاش کرده‌اند تا عدم کارآیی تحریم در سیاست خارجی آمریکا را با انجام مطالعات علمی نشان دهند. به‌عنوان نمونه پایپ معتقد است از حدود ۱۵۰ مورد تحریم اعمال‌شده آمریکا علیه سایر کشورها، تنها موارد اندکی (کمتر از ۱۰ مورد) موجب تغییر سیاست کشور هدف شده است. «فرید زکریا» نیز توسل یک‌جانبه آمریکا به تحریم را موجب فرسایش قدرت این کشور و به عبارتی «خود تخریبی» می‌داند و «ریچارد نفیو» معتقد است استفاده از تحریم به شیوه دولت ترامپ، منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن روابط بین‌المللی آمریکا خواهد شد.»
این کارشناس در ادامه نوشت که با وجود مخالفت‌های جدی مطرح‌شده و موفقیت بسیار اندک کاربرد تحریم در سیاست خارجی، دولت‌های پیشین و دولت دونالد ترامپ همچنان تحریم را به‌عنوان یک ابزار در اقدامات سیاست خارجی مورد استفاده گسترده قرار داده‌اند. چنین اصراری از سوی دولتمردان آمریکایی این سوال را مطرح می‌کند که استفاده از تحریم چه نسبتی با سیاست خارجی آمریکا دارد؟ به عبارتی دیگر چه عواملی باعث می‌شوند تا بهرغم نارسایی‌های موجود، توسل به تحریم همچنان در سیاست خارجی آمریکا دنبال شود؟ در پاسخ به این سوال کلیدی می‌توان نسبت توسل به تحریم - عمدتا اقتصادی- و سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا را در سه مورد اصلی بیان کرد.
۱- بهینه‌سازی اقدام سیاست خارجی
توسل به تحریم یک انتخاب غیر از دو گزینه بی‌عملی محض و اقدام همه‌جانبه نظامی علیه کشورهای ناهمسو با آمریکا به شمار می‌آید. از این‌رو دولتمردان آمریکایی تحریم را یک راه میانه و بهینه نسبت به انفعال و اقدام نظامی ارزیابی می‌کنند که می‌تواند کمترین تبعات را به همراه داشته باشد. این رویکرد با توجه به هزینه‌هایی که انفعال و بی‌عملی یا اقدام نظامی در سطح داخلی و خارجی ایجاد می‌کند، مورد اقبال دولت‌های مختلف ایالات متحده در ادوار گذشته قرار گرفته است.
۲- هدفمندسازی اقدام سیاست خارجی
تحریم، برخلاف سایر اَشکال اقدام سیاست خارجی، امکان هدف‌گذاری دقیق را فراهم می‌کند و شرایطی را به وجود می‌آورد که ایالات متحده اهداف مشخص و معینی را در قبال کشورهای هدف تعریف و دنبال کند. این نسبت تا حدود بسیار زیادی به ویژگی اثر تدریجی تحریم‌های اعمال شده مربوط می‌شود. تحریم‌های اعمالی هم می‌توانند نقاط دقیقی را مورد هدف قرار دهند و هم اینکه تحقق انتظارات دقیقی را دنبال کنند.
۳- موثرسازی اقدام سیاست خارجی
باید توجه داشت که تحریم‌های استفاده‌شده توسط ایالات متحده عمدتا اقتصادی هستند. دلیل اصلی آن نیز تمرکز بر نقطه‌ضعف کشورهای هدف است. درحالی‌که کشورهای ناهمسو با ایالات متحده به‌ویژه طی یک دهه گذشته توانمندی‌های نظامی خود را ارتقا داده‌اند، اما همچنان در حوزه اقتصادی نقاط ضعف جدی و اساسی دارند. ازاین‌رو تحریم‌های اقتصادی را باید هدف‌گیری نقطه‌ضعف رقبا توسط نقطه قوت ایالات متحده دانست که با ایجاد آسیب جدی و گسترده، اثر اقدام سیاست خارجی را بالا می‌برد.
نامدار در نهایت جمع‌بندی می‌کند که بهرغم انتقادات جدی موجود در رابطه با کاربرد تحریم در سیاست خارجی، دولت‌های ادوار گذشته ایالات متحده به‌صورت عام و دولت کنونی این کشور به‌صورت خاص تمایل گسترده‌ای برای توسل به تحریم داشته‌اند. این تمایل به‌دلیل سه نسبت عمده‌ای است که کاربرد تحریم با اقدام سیاست خارجی این کشور دارد؛ نخست بهینه‌سازی اقدام سیاست خارجی است که شرایط یک انتخاب حد واسط میان بی‌عملی محض و اقدام نظامی همه‌جانبه را فراهم می‌کند. دوم هدفمندسازی اقدام سیاست خارجی است که امکان هدف‌گذاری و هدف‌گیری دقیق را ایجاد می‌کند. سوم موثرسازی اقدام سیاست خارجی است و در این چارچوب تحریم اقتصادی موجب اثرگذاری و مواجهه اقتصادی به‌عنوان نقطه قوت ایالات متحده با نقطه‌ضعف کشورهای ناهمسو می‌شود.
عملکرد ایران در قبال تحریم‌ها
همچنین محمود اکبری، کارشناس روابط بین‌الملل نیز در یادداشتی در باره رویکرد دستگاه سیاست خارجی ایران در مقابل تحریم‌های واشنگتن نوشت:« تلاش‌های دستگاه دیپلماسی کشورمان در قبال تحریم‌های ظالمانه رژیم تروریستی آمریکا بر پایه ۴ اصل: ۱- آشکارسازی نامشروع و غیر‌انسانی بودن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، ۲- ترغیب کشورهای مختلف به عدم همراهی با سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه آمریکا یا عدم رعایت تحریم‌ها، ۳- یافتن و اجرای راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها و ۴- کمک به بی اثر کردن تحریم‌ها در راستای سیاست‌های نظام، بوده است.»
وی معتقد است که با وجود سرسختی رژیم ترامپ در اجرای تمام و کمال تحریم‌ها و فشار آن بر دولت‌های مختلف برای همراهی در تحریم ایران، تلاش‌های فوق تا حدودی مفید بوده و راه‌های گریزی را برای جمهوری اسلامی ایران مهیا کرده است. ایران در این مسیر توانسته است در گام اول همراهی کشورهایی را به دست آورد که خود نیز قربانی تحریم‌های آمریکایی بوده‌اند و به آن اعتراض دارند و در گام دوم با دیپلماسی عمومی فعال، بخشی از افکار عمومی جهان را به اثرات مخرب چنین سیاستی از جانب آمریکا جلب کند. به گزارش دیپلماسی ایرانی، با شیوع ویروس کرونا و تهدید سلامتی جان مردم جهان از سویی و آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی آن، در کنار نامه رئیس‌جمهوری به برخی از همتایان خارجی و شخصیت‌های بین‌المللی، تلاش‌های جدیدی از جانب دستگاه دیپلماسی کشور صورت گرفته که آثار بسیار مطلوبی به دنبال داشته است. موضع‌گیری‌ها، اظهارات و بیانیه‌های کشورها و سازمان‌های بین‌المللی در حمایت از مردم ایران و درخواست برای لغو تحریم‌ها یا حداقل تعلیق آنها از جانب آمریکا، از نتایج عملکرد موفق دستگاه دیپلماسی پس از شیوع ویروس کروناست. در این یادداشت آمده است:« علاوه بر درخواست‌های رسمی دولت‌های روسیه، چین و... به‌عنوان کشورهای دوست برای لغو تحریم‌ها علیه کشورمان، ارسال نامه وزرای امور خارجه ۸ کشور به دبیرکل سازمان ملل در این خصوص، درخواست وزرای امور خارجه اتحادیه اروپایی برای لغو تحریم‌های ایران با استفاده از بند «معافیت بشر دوستانه»، درخواست مشابه ائتلاف گروه ۷۷، نامه دبیرکل سازمان ملل برای لغو تحریم‌ها، صدور بیانیه کمیساریای عالی حقوق بشر و مخالفت قاطع با تحریم‌های آمریکا، موضع‌گیری مثبت جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، صدور بیانیه از سوی سازمان‌های مردم نهاد اروپایی، آسیایی و آمریکایی و حتی درخواست شخصیت‌های پارلمانی و سیاسی در آمریکا برای لغو تحریم‌ها علیه ایران را شاهد بودیم.»
این کارشناس معتقد است: «در حال حاضر تقریبا تمامی کشورهای جهان غیر از رژیم ترامپ دریافته‌اند که ویروس کرونا هیچ‌گونه مرز جغرافیایی را به رسمیت نمی‌شناسد و تمامی کشورها و مردم جهان را اعم از فقیر و غنی و سیاه و سفید تهدید می‌کند. مبارزه با این ویروس و نابودی آن هم، زمانی موثر خواهد بود که کشورهای جهان به‌صورت متحد، یکپارچه و هماهنگ به مبارزه با آن برخیزند. اگر کشوری چون ایران به‌خاطر محدودیت‌های دارویی، پزشکی و اقتصادی ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا نتواند گام موثری در این زمینه بردارد، بلاتردید ویروس کرونا از بین نمی‌رود و بار دیگر دامن کشورها را خواهد گرفت. متاسفانه رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه آمریکا این واقعیت را درنیافته و به واسطه خوی وحشیگری خود به دنبال بهره‌گیری از ابزار کرونا برای رسیدن به اهداف شوم خود علیه مردم ایران هستند. بنابراین شاهدیم که در بحبوحه وضعیت خطرناک ناشی از شیوع کرونا و بی توجه به درخواست‌های جهانی برای لغو تحریم‌ها علیه ایران، گستره تحریم‌ها را بیشتر می‌کنند. به قول رئیس دستگاه دیپلماسی در هنگامه شیوع کرونا، ایالات متحده از خرابکاری و آدم‌کشی پا را فراتر گذاشته و جنگ اقتصادی، تروریسم اقتصادی و تروریسم بهداشتی علیه ایرانیان راه انداخته است. این کار حتی فراتر از اقدامات مجاز در صحنه جنگ است.»
وی در نهایت نوشت: «رفتار کینه جویانه و خصومت آمیز دولت‌های مختلف آمریکا در چهار دهه گذشته علیه مردم ایران، به خوبی خوی وحشیانه و ضدبشری مقامات این کشور را برای مردم کشورمان آشکار ساخته است و در نتیجه انتظاری از این کشور برای لغو تحریم‌ها وجود ندارد. به‌طور خلاصه چنانچه آمریکا بتواند، (به قول کاسپار واینبرگر، وزیر اسبق جنگ آمریکا) «ریشه ایرانیان را می‌خشکاند». حال با توجه به این واقعیت، انتظار لغو تحریم‌ها از جانب چنین رژیمی و کاستن از درد و رنج و آلام مردم ایران، ساده‌لوحانه است. »
