وزیر خارجه دیروز به عمان رفت
دور اول مذاکرات ظریف در مسقط
سفر ظریف به مسقط در شرایطی انجام گرفت که خبرگزاری‌ها از وخامت حال سلطان قابوس، پادشاه عمان که سال‌هاست از بیماری رنج می‌برد، خبر داده‌اند. همچنین سفر وزیرخارجه به عمان از آنجا حائز اهمیت است که عمان به‌عنوان کشور دوست ایران شناخته می‌شود و همواره در مواقع بحرانی این کشور برای کاهش تنش‌ها نقش‌آفرینی کرده است. در این راستا از ابتدای امسال تاکنون ایران سه بار میزبان یوسف بن‌علوی وزیرخارجه عمان بوده است. اولین سفر وی ۳۰ اردیبهشت ماه، دومین سفر ۵ مرداد ماه و سومین سفر نیز ۱۱ آذر ماه صورت گرفت.
سفر غیرمنتظره
اولین سفر بن‌علوی به ایران در سال‌جاری در اواخر اردیبهشت ۹۸ در شرایطی انجام گرفت که این سفر از قبل اعلام نشده بود. وزیر امورخارجه عمان در این سفر با محمدجواد ظریف، همتای ایرانی خود دیدار کرد. پس از این سفر وزارت امورخارجه ایران اعلام کرد که دو طرف در این ملاقات درباره روابط دوجانبه و مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو کرده‌اند. اما عمان پیش‌تر به ایران پیشنهاد کرده بود تا نقش میانجی را در تنش فزاینده میان تهران و واشنگتن بر عهده بگیرد و این سفر غیرمنتظره نیز در بحبوحه افزایش تنش‌ها بین آمریکا و ایران انجام گرفت.
حنینه مغیری، سفیر عمان در آمریکا در آن زمان در مصاحبه با سایت المانیتور گفته بود که کشورش آماده است بار دیگر در حل تنش میان دو کشور ایران و آمریکا نقش داشته باشد. خانم مغیری در آن زمان گفت که درحال‌حاضر درخواستی درباره میانجی‌گری از عمان نشده است اما در صورتی که چنین درخواستی مطرح شود این کشور از این نقش استقبال می‌کند.
پیشینه میانجی‌گری مسقط
عمان به‌دلیل روابط نزدیک با ایران و آمریکا، پس از قطع رابطه واشنگتن و تهران در ۱۳۵۸(۱۹۷۹)، در مقاطعی نقش میانجی را بین دو کشور بازی کرده است. البته ایفای این نقش میانجی‌گرانه از سوی عمان مسبوق به سابقه است؛ عمان در سال‌های پیش از انقلاب روابط بسیار نزدیکی با تهران داشت تا آنجا که ایران در جریان جنگ «ظفار»، برای حمایت از سلطان عمان اقدام به اعزام نیروی نظامی به این کشور کرد. در چهار دهه پس از انقلاب نیز روابط عمان با جمهوری اسلامی رابطه‌ای نزدیک بوده است.
عمان تاکنون مواردی چون آزادی ملوان‌های بریتانیایی و آزادی و در مواردی مبادله تعدادی از زندانیان دوتابعیتی، نقش میانجی را بازی کرده است. درخصوص مذاکرات هسته‌ای نیز عمان نقش میانجی و میزبانی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ را بر عهده داشت که به گفته «علی‌اکبر صالحی» وزیر امورخارجه وقت و رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی، زمینه مذاکرات منتهی به برجام را فراهم کرد. این مذاکرات در دوره وزارت صالحی انجام شد و در سال‌های بعد او به صراحت از «عمان» به‌عنوان میانجی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» نام برد و گفت «مذاکرات محرمانه با آمریکا با یادداشت شفاهی مشاور سلطان قابوس کلید خورد.» او گفت که «سالم مشاور سلطان قابوس از طریق محمد سوری مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران پیغام آمریکایی‌ها را برای مذاکره داد» و پس از آن «سلطان قابوس نامه‌ای برای مقام معظم رهبری در مورد آمادگی آمریکایی‌ها جهت مذاکره با ایران ارسال کرد.»
موضوع میانجی‌گری دوباره مسقط میان تهران و واشنگتن در تابستان سال گذشته و اوایل خروج آمریکا از برجام و در آستانه وضع مجدد تحریم‌های یک‌جانبه این کشور علیه ایران مطرح شد؛ زمانی که بن‌علوی به آمریکا سفر کرد. درحالی‌که روزنامه «العرب» مدعی شده بود تهران درخواست میانجی‌گری عمان را مطرح کرده، شخص بن‌علوی که اتفاقا در فاصله کمی از سفرش به واشنگتن راهی تهران شد، تاکید کرد که از هیچ‌کدام از طرف‌ها چنین درخواستی دریافت نکرده است. همچنین پس از سفر اردیبهشت وزیرخارجه عمان به تهران، «محمود واعظی» رئیس دفتر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران گفت که «سفر بن‌علوی وزیرخارجه عمان به تهران ارتباطی به موضوع میانجی‌گری این کشور در روابط تهران و واشنگتن ندارد.» بن‌علوی هم دو روز پس از سفر به تهران به شبکه خبری «بی‌بی‌سی» گفت: «ما به‌شدت نگران تنش میان ایران و آمریکا هستیم و تلاش می‌کنیم با کمک دیگران تنش فعلی را مهار کنیم.» وزیرخارجه عمان در پاسخ به این سوال بی‌بی‌سی عربی که آیا عمان نقشی به‌عنوان میانجی میان ایران و آمریکا ایفا می‌کند، گفت: «نه واقعا. ما آن‌طور که شما فکر می‌کنید نقش میانجی نداریم.»
سفر در بحبوحه تنش ایران و بریتانیا
یوسف بن‌علوی، وزیر امورخارجه عمان در دومین سفر خود به تهران در فاصله کمتر از سه ماه با وزیرخارجه ایران دیدار و رایزنی کرد. سفر بن‌علوی در ۵ مرداد ماه از آنجا که همزمان با افزایش تنش‌ها در روابط تهران-لندن به‌دنبال توقیف دو نفتکش در جبل‌الطارق و خلیج‌فارس بود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و از دید کارشناسان حضور دوباره یوسف بن‌علوی در تهران و دیدار با محمدجواد ظریف در ارتباط با کاهش تنش در روابط ایران و انگلیس بوده است. ظریف پس از دیدار با همتای عمانی خود در توییتر نوشت: «درباره تاثیرات تروریسم اقتصادی ایالات‌متحده علیه ایران، روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و امنیت در خلیج فارس، تنگه هرمز و خلیج عمان گفت‌وگو کردیم.»
وزیرخارجه عمان پس از دیدار با ظریف با دریابان علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هم ملاقات کرد. به گزارش «ایسنا» بن‌علوی در دیدار با شمخانی ضمن تاکید بر لزوم بهره‌گیری از تجربیات گذشته برای جلوگیری از افزایش تنش در منطقه و پرهیز از اقداماتی که به توسعه بی‌ثباتی و ناامنی دامن می‌زند بر خاتمه استفاده از ابزارهای نظامی برای رفع اختلافات سیاسی تاکید کرد. وی گفته بود که همه کشورها باید مقررات ایمنی را به‌ویژه در منطقه تنگه هرمز رعایت و از اقداماتی که موجب ایجاد و تسری بحران یا تحمیل هزینه‌های غیرضرور به تجارت خود و دیگران می‌شود اجتناب کنند. در آن مقطع، وزارت‌خارجه عمان، سفر بن‌علوی به تهران را با تحولات منطقه یعنی توقیف نفتکش بریتانیایی مرتبط دانسته بود.
رایزنی درباره ابتکار صلح هرمز
بن‌علوی در آخرین سفر خود نیز ۱۲ آذر وارد تهران شد؛ او طی این سفر دو روزه علاوه بر دیدار با همتای ایرانی خود با حسن روحانی رئیس‌جمهور، علی لاریجانی رئیس مجلس و علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو کرد.
در سفر اخیر بن‌علوی، وزیرخارجه ایران بر اراده جدی ایران برای گفت‌وگو با کشورهای حوزه خلیج‌فارس تاکید کرد و گفت: «از هر حرکت و ابتکاری که با حسن نیت در راستای کاهش تنش‌ها در منطقه انجام پذیرد، استقبال کرده و به آن کمک خواهیم کرد.» درواقع مناسبات دوجانبه، اوضاع منطقه به‌ویژه تحولات یمن و ابتکار «صلح هرمز» از جمله محورهای گفت‌وگوی بن‌علوی در تهران بود. خبرگزاری «ایرنا» در این رابطه نوشت که طرح صلح هرمز جمهوری اسلامی ایران، یکی از محورهای گفت‌وگوی دو طرف بوده است.
طرح «ابتکار صلح هرمز» را مقام‌های ایران از چند ماه پیش و همزمان با بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه ارائه کردند. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، اوایل مهرماه این طرح را در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح و از کشورهای منطقه دعوت کرد که برای «حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز» به آن بپیوندند. روحانی بعدتر در نامه‌ای به سران کشورهای منطقه رسما آنها را به پیوستن به ابتکار صلح هرمز دعوت کرد. پیش‌تر در تاریخ ششم مهر ماه وزیرخارجه عمان گفته بود در صورتی‌که طرح رئیس‌جمهور ایران موسوم به «ابتکار صلح هرمز» بر پایه ثبات باشد، کشورش قطعا از آن حمایت خواهد کرد.
