اوبراین: آماده مذاکره هستیم
رمزگشایی از مبادله زندانیان
سخنگوی دولت: ایران بر اساس پیام یک مقام سابق آمریکا پیشنهاد تبادل زندانیان را پذیرفت
«تبادل دو زندانی بین ایران و آمریکا» گمانه‌زنی‌هایی را راجع به احتمال مذاکره بین تهران و واشنگتن مطرح کرده است. از یکسو علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران ضمن تاکید بر این موضوع که این مبادله براساس مذاکره صورت نگرفته گفت که اما آمریکا با توقف تحریم از امروز می‌تواند مذاکره در چارچوب ۱+۵ را آغاز کند. از سوی دیگر نیز رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی کاخ سفید از تمایل دولت آمریکا به ادامه گفت‌وگو با مقامات ایران سخن گفت. وی ضمن مطرح کردن ادعاهایی در مورد اثرگذاری فشار حداکثری تاکید کرد که «رئیس‌جمهوری پیشنهاد مذاکره بدون پیش‌شرط با ایرانی‌ها را در مورد گستره‌ای از مسائل مطرح کرده‌است.» روز شنبه، هفتم دسامبر، آمریکا مسعود سلیمانی، پژوهشگر سلول‌های بنیادی را در ازای آزادی ژیائو وانگ، پژوهشگر آمریکایی زندانی در ایران، آزاد کرد. سلیمانی به اتهام واهی تلاش برای دور زدن تحریم‌های آمریکا زندانی شده بود. مشاور امنیت ملی کاخ سفید، آزادی ژیائو وانگ را نتیجه یک «توافق عالی» خوانده و گفته که تبادل این دو زندانی می‌تواند راه را برای ادامه مذاکرات و آزادی سایر شهروندان آمریکایی زندانی در ایران هموار کند.
توپ در زمین آمریکاست
همزمان وزیر امور خارجه بر آمادگی ایران برای تبادل فراگیر زندانیان با آمریکا تاکید کرد. به گزارش «ایسنا»، محمد جواد ظریف در صفحه توییتر خود نوشت: پس از به خانه باز گرداندن گروگان‌مان در این هفته، کاملاً برای تبادل فراگیر زندانیان آمادگی داریم. توپ در زمین ایالات متحده است.
تکرار شرط ایران برای مذاکره
علی ربیعی در نشست خبری روز گذشته‌اش در پاسخ به پرسشی درباره تبادل زندانیان با آمریکا گفت: «پیشنهاد مبادله زندانیان یک‌سال و نیم پیش در حاشیه مجمع داده شد که آمریکا از آن خودداری کرد ولی ما به دلایل انسان‌دوستانه بنا بر پیامی که یک مقام سابق آمریکا داده بود تا برای آزادی دکتر سلیمانی تبادل انجام شود پذیرفتیم و حتی به‌دنبال آزادی همه در مقابل همه بودیم.» سخنگوی دولت ادامه داد: «این تصمیم در اختیار آمریکاست وگرنه ما بر سر تبادل زندانی بحث و مذاکره نخواهیم داشت اما باز هم رئیس‌جمهوری اعلام کرده‌اند چنانچه آمریکا همه تحریم‌ها را لغو کند و آماده باشد ما کماکان همان‌طور که اعلام کردیم در کوتاه‌ترین زمان ممکن نشست ۱+۵ در قالب ۱+۵ باز هم تکرارپذیر خواهد بود.» وی ضمن تشکر از حسن نیت دولت سوئیس در این راستا افزود: «خرسندیم که آمریکا در این مورد با آزاد کردن یک ایرانی بی‌گناه تصمیم درست را گرفت. همان‌طور که گفتیم ما برای بازگرداندن همه ایرانیانی که به ناحق در آمریکا زندانی هستند نیز آمادگی داریم. اما تاکید می‌کنم که این مبادله براساس مذاکره صورت نگرفت، اما بسط این گفت‌وگوها به سایر مسائل باز هم به آمریکا بستگی دارد.»
مذاکره لازم است
همزمان حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در دانشگاه فرهنگیان بار دیگر در باره مذاکره با آمریکا گفت: «دشمن به‌دنبال این است که به مردم ما فشار وارد کند، مردم ایستادگی و مقاومت می‌کنند اما معنایش این نیست که اگر راهی داریم که نقشه و توطئه دشمن را بشکنیم، آن راه را نرویم. مذاکره لازم و یک کار انقلابی است.»
ترامپ مایل به مذاکره است
از سوی دیگر رابرت اوبراین که طی چند سال اخیر و پیش از آغاز کار به‌عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در امور مربوط به پیگیری و آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در خارج از ایالات‌متحده فعال بوده است، در مصاحبه‌ای با سی‌بی‌اس درباره تبادل زندانیان با ابراز خرسندی از آزادی شهروند چینی- آمریکایی مدعی شد که دولت ترامپ مایل به مذاکره با ایران است. به گزارش «ایسنا» رابرت اوبراین مشاور امنیت ملی کاخ سفید در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس در پاسخ به سوالی درباره آزادی ژیائو وانگ شهروند چینی- آمریکایی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود همزمان با آزادی دانشمند ایرانی بازداشت شده در آمریکا، از این اتفاق ابراز خرسندی و این ادعا را تکرار کرد که وانگ به اشتباه زندانی بوده و جاسوس نبوده است. اوبراین در پاسخ به این سوال که آیا آزادی این زندانی می‌تواند دری برای آغاز مذاکرات مستقیم با ایران باشد، ابراز امیدواری کرد که چنین اتفاقی بیفتد، اما در ادامه مدعی شد: «بخشی از آزادی ژیائو وانگ ناشی از تحریم‌های شدید آمریکا در کارزار موسوم به فشار حداکثری (علیه ایران) بود. همچنین رئیس‌جمهور ترامپ پیشنهاد مذاکره بدون پیش‌شرط با ایرانی‌ها بر سر یک‌سری مسائل را مطرح کرده‌است.» وی با تکرار این ادعا که دولت آمریکا خواهان مذاکره با ایران است، افزود: «تحریم‌ها و فشار حداکثری تا زمانی که ایران دست از برنامه هسته‌ای و فعالیت‌هایش در منطقه برندارد، ادامه خواهد داشت. با این حال، ما مایل به مذاکره با آنها و گفت‌وگو درباره دیگر زندانیان (آمریکایی) هستیم. می‌خواهیم تمام شهروندان زندانی آمریکایی را به خانه بازگردانیم.»
امکان نرمش ایران در توکیو
با وجودی‌که جمهوری اسلامی تا کنون علاقه‌ای به مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای خود، پس از خروج دولت ترامپ از برجام نشان نداده است اما روز یکشنبه منابع دیپلماتیک از موافقت ایالات‌متحده با طرح ژاپن برای میزبانی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و مذاکره درباره برنامه هسته‌ای تهران خبر دادند. بر پایه گزارشی از خبرگزاری ژاپنی کیودو، واشنگتن در عین حال از توکیو خواسته ایالات‌متحده را در جریان نتایج دیدار روحانی و شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن قرار دهد. دکتر رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل درباره این نکته که آیا تبادل زندانی‌ها می‌تواند نقطه آغازی برای شروع مذاکرات بین ایران و آمریکا باشد؟ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «الزاما این‌گونه نیست و مذاکرات احتمالی بین تهران و واشنگتن بستگی به نتایج سفر روحانی به ژاپن دارد.» به گفته این کارشناس وقتی یک زندانی آمریکایی آزاد می‌شود به این معنا است که نظام هم با این روند موافق بوده و نه فقط دولت. قهرمانپور با توجه به شرایط پیش آمده تصریح کرد که ممکن است ایران در توکیو از خود نرمش نشان دهد.
مشکل مذاکرات ایران و آمریکا
دکتر طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا نیز در این رابطه گفت: «این مساله که ایران و آمریکا تاکنون مذاکره را شروع نکرده‌اند به‌خاطر این نبوده که دو طرف نمی‌دانند از چه نقطه‌ای شروع کنند که حالا تصور کنیم با تبادل دو زندانی نقطه شروع ساخته و آغاز شده است.» غلامی معتقد است که مشکل مذاکرات بین ایران و آمریکا به جنس و ماهیت خواسته‌هایی برمی‌گردد که دو طرف از یکدیگر دارند و نه نقطه شروع. جنس و ماهیت خواسته‌ها نیز به گونه‌ای است که فعلا نمی‌توان مذاکرات را خیلی محتمل دانست.
تشکر ترامپ و پمپئو از ایران
این اقدام دولت ایران با واکنش مثبت واشنگتن مواجه شد و رئیس‌جمهور آمریکا پس از آزادی شهروند چینی- آمریکایی، از ایران به‌خاطره «مذاکره منصفانه» در این زمینه تشکر کرد.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توییتر به آزادی ژیائو وانگ شهروند چینی- آمریکایی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود، واکنش نشان داد و نوشت: «او [ژیائو وانگ] که در دوران دولت اوباما - به‌رغم هدیه ۱۵۰ میلیارد دلاری- بازداشت شده بود، در دولت ترامپ بازگشت. از ایران به دلیل یک مذاکره بسیار منصفانه تشکر می‌کنم. دیدید، می‌توانیم با یکدیگر به توافق دست یابیم.» دونالد ترامپ روز شنبه نیز خود، خبر آزادی این شهروند آمریکایی را اعلام کرد. همچنین وزیر امورخارجه آمریکا با انتشار یک توییت از عملکرد سازنده ایران در این زمینه ابراز خرسندی کرد. مایک پمپئو وزیر امورخارجه آمریکا روز شنبه با انتشار توییت‌هایی، از اقدام دولت ایران در تبادل مسعود سلیمانی با «ژیائو وانگ » (شهروند آمریکایی محکوم به جاسوسی)، به‌عنوان اقدامی سازنده یاد و ابراز خرسندی کرد. پمپئو در صفحه توییتر خود نوشت: «یک آمریکایی دیگر به خانه می‌آید.» پمپئو در توییت دیگری ادامه داد: «از دولت سوئیس برای تسهیل بازگشت آقای وانگ تشکر می‌کنیم و خرسندیم که دولت ایران در ارتباط با این موضوع، (نقش) سازنده‌ای داشته است.»
روند آزادی زندانیان
آزادی زندانی آمریکایی که به جرم جاسوسی در زندان بود، در مقابل آزادی دکتر مسعود سلیمانی استاد دانشگاه‌های ایران که به اتهام واهی دور زدن تحریم‌های غیرقانونی آمریکا بازداشت و بیش از یک‌سال در آمریکا زندانی بود انجام شد. این امر با تلاش‌ها و پیگیری‌های وزارت امورخارجه و همکاری نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی ایران و در یک فرآیند دیپلماتیک با همکاری دولت سوئیس به سرانجام رسید. بنا بر اعلام مسوولان کشورمان، در این روند با تصویب شورای‌عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهادهای قضایی و امنیتی ژیائو وانگ که به جرم جاسوسی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در ایران بود با رافت اسلامی آزاد و تحویل مقامات سوئیسی برای بازگشت به آمریکا شد.
بازگشتن وانگ و سلیمانی به کشورهایشان
برایان هوک، مسوول گروه اقدام ایران در دولت آمریکا در سوئیس، ژیائو وانگ تبعه متهم به جاسوسی این کشور را تحویل گرفت. محمدجواد ظریف وزیرخارجه ایران نیز برای استقبال از سلیمانی و بازگرداندن او، به سوئیس رفت. البته به گفته سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، ظریف برای «مبادله» به سوئیس نرفته بود و مبادله توسط نمایندگان دو طرف و با وساطت سوئیس انجام شد. سفر ظریف به سوئیس صرفا برای استقبال از دانشمند ایرانی آزاد شده و آوردنش به ایران بود.
روایت نیویورکر از مبادله زندانیان
دنیای اقتصاد: نشریه «نیویورکر» روز دوشنبه روایتی از پشت صحنه آزادی دو زندانی ایرانی و آمریکایی منتشر کرده که در صورت صحت، نشان می‌دهد این تبادل زندانیان بیش از هر چیز حاصل اقدامات گروه‌های غیردولتی و کانال‌های غیررسمی بوده است. به گزارش خبرگزاری فارس، نیویورکر در ابتدای گزارش خود به سابقه بازداشت آمریکایی‌ها در ایران و همچنین دستگیری اتباع ایران در آمریکا اشاره کرده و نوشته است که سلیمانی به اتهام تلاش برای صادرات پروتئین‌های لازم برای تحقیقات پزشکی به ایران بازداشت شده بود، آن هم در حالی که صادرات چنین موادی یک «مورد جزئی دور زدن تحریم» به‌شمار می‌آید. به نوشته این روزنامه، دولت آمریکا تنها در دو سال گذشته دست‌کم ۱۳ ایرانی را بازداشت کرده است.
بعد از اعلام آزادی این دو زندانی، ترامپ و مقام‌های دولت او تلاش کردند تا اعتبار این توافق را به نام خود ثبت کنند، با این حال، به نوشته نیویورکر افراد دخیل در روند گفت‌وگوها برای آزادی این دو نفر می‌گویند کاخ سفید روایت واقعی را تحریف کرده و تلاش‌های سه ساله آنها برای تحقق این توافق را نادیده گرفته است. این نشریه با اشاره به انتشار تصویر «برایان هوک» مسوول کارگروه ایران در وزارت‌خارجه آمریکا بعد از تحویل گرفتن وانگ، نوشته است: «اما منابع مطلع می‌گویند هوک جزو کسانی بود که بیشترین مقاومت را در برابر تعامل با ایران از خود نشان می‌دادند. منابع به من گفته‌اند که او تازه در چند هفته پایانی به این روند پیوست، زمانی که این مبادله تقریبا قطعی شده بود، با یا بدون مشارکت او. فقط دو روز پیش از این مبادله، هوک گفت از همه کشورها می‌خواهد «در کنار مردم ایران بایستند» و «این رژیم را در انزوای دیپلماتیک قرار دهند.»
نویسنده این گزارش با اشاره به اینکه آزاد کردن اتباع آمریکایی زندانی در خارج از این کشور یکی از دشوارترین چالش‌های پیش روی واشنگتن به‌شمار می‌آید، نوشته است که معمولا بازیگران متعدد خارج از دولت در این روند مشارکت دارند و در مبادله اخیر هم وضعیت مشابهی برقرار بود.
بنا بر این گزارش، «جیسون پابلت» وکیل وانگ پس از آنکه از دولت آمریکا ناامید شده، به کانال‌های غیررسمی روی آورده و سراغ «جیم اسلتری» نماینده سابق کانزاس در کنگره آمریکا رفته است. اسلتری به واسطه مشارکت در گفت‌وگوها بین ادیان ابراهیمی از مدت‌ها پیش با ایران در ارتباط است و در چارچوب همین گفت‌وگوها به ایران هم سفر کرده است. وی با ظریف و همچنین «مجید تخت‌روانچی» نماینده ایران در سازمان ملل متحد که فارغ‌التحصیل دانشگاه کانزاس است هم آشنایی دارد.
به گفته پابلت، او و اسلتری به مدت چندین ماه برای تحقق آزادی وانگ تلاش کرده‌اند و در این مسیر با طرف‌های ایرانی و آمریکایی رایزنی داشته‌اند.
بیل ریچاردسون، نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل هم دیگر فردی است که در گزارش نیویورکر از او به‌عنوان فردی دخیل در روند مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا یاد شده است. ریچاردسون که می‌گوید ۲۰ ماه در این روند مشارکت داشته، در مورد روایت واشنگتن به نیویورکر گفته است: «من روایت دولت [از تحولات] را نقض می‌کنم، چراکه ما بودیم که درباره این توافق مذاکره کردیم.» ریچاردسون در همین چارچوب با مقام‌های ارشد دولت آمریکا، دیپلمات‌های ایرانی و همچنین وکلای سلیمانی دیدار کرده است. او پیش از این در موارد مشابهی در ارتباط با کره شمالی، سودان، کلمبیا، کوبا، عراق، بولیوی، پرو و بنگلادش هم نقش‌آفرین بوده است.
دیدار راهگشا
نیویورکر سخنان سال گذشته ظریف در مورد اعلام آمادگی ایران برای مبادله زندانیان با آمریکا را یک «نقطه عطف» توصیف کرده و نوشته است در تابستان امسال زمانی که ظریف برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور داشت، ریچاردسون با وی دیدار کرد و طرفین روی جزئیات مبادله کار کردند. اسلتری هم در این کانال گفت‌وگو، مشارکت داشته است. این نشریه برکناری «جان بولتون» از سمتش به‌عنوان مشاور امنیت ملی دولت آمریکا را یک گشایش در مسیر گفت‌وگوها خوانده و نوشته است که با روی کار آمدن «رابرت‌اوبراین» که پیش‌تر نماینده آمریکا در امور اتباع زندانی در خارج از آمریکا بود، علاقه کاخ سفید به مشارکت در روند مبادله زندانیان افزایش یافت. ریچاردسون می‌گوید او با اوبراین همکاری نزدیکی داشته است. به نوشته نیویورکر، براساس توافق اولیه‌ای که میان ریچاردسون، اسلتری و پابلت با طرف ایرانی به دست آمده، قرار بوده این مبادله هفته آینده انجام شود. براساس این توافق، قرار بوده است که سلیمانی روز ۱۱ دسامبر (۲۰ آذر) در دادگاهی حضور یافته و اتهامات مطروحه را بپذیرد. در مقابل، قاضی هم قرار بوده که دوره بازداشت وی را به‌عنوان دوران محکومیتش پذیرفته و حکم آزادی او را صادر کند. در مقابل، ایران هم پذیرفته است که بعد از آزادی سلیمانی، وانگ را به سفارت سوئیس در تهران تحویل دهد و طرف سوئیسی هم او را با هواپیما به قطر بفرستد. بنا بر این گزارش، روز چهارم دسامبر (۱۳ آذر) ریچاردسون با نماینده ایران در سازمان ملل دیدار کرده تا جزئیات مبادله را نهایی کند.
با این حال، دولت آمریکا در اقدامی غافلگیرکننده، ناگهان تمام اتهامات مطروحه علیه سلیمانی را لغو کرده و این موضوع به «لنی فرانکو» وکیل سلیمانی اطلاع داده شده است. ریچاردسون، اسلتری و پابلت می‌گویند از این موضوع خبر نداشته‌اند و بعد از اعلام خبر مبادله از تغییر برنامه اطلاع یافته‌اند. ریچاردسون دلیل این اقدام را روحیه ترامپ و دولت او می‌داند که همواره تلاش می‌کنند اعتبار هر اقدامی را به نام خود ثبت کنند.
در مقابل، دولت آمریکا روایت ریچاردسون را به چالش کشیده و مدعی شده است که این تبادل حاصل رایزنی‌های دولت کنونی این کشور بوده است. یک مقام ارشد دولت آمریکا در این مورد به نیویورکر گفته است: «هرچند قدردان تلاش‌های سفیر ریچاردسون هستیم، اما این آزادی حاصل مذاکره مقام‌های کنونی ایالات‌متحده با کمک سوئیس بوده است.»
یک مقام آمریکایی دیگر هم به خبرنگاران گفته است که نحوه صحیح چنین رایزنی‌هایی استفاده از کانال‌های دیپلماتیک رسمی از جمله از طریق مذاکره مستقیم با آمریکا یا از طریق سوئیس است.
