وزیر خارجه اقتضائات دیپلماسی مدرن را تشریح کرد
پیگیری منـافع ملی با چندجانبـه‌گرایی
دنیای دیپلماسی از لنز ظریف
عکس: مرضیه نورعلی، ایرنا
اهمیت چندجانبه‌گرایی برای این است که یک معادله‌ای بین قدرت و مشروعیت است. نه اینکه یک جایگزین باشد. به استقلال و اصل درون‌زایی که لازمه آن است، نباید به عنوان یک مشکل نگاه کنیم.
چالش‌های جهانی و پاسخ‌های جهانی
به گزارش «ایسنا» وزیر امورخارجه ایران در ادامه با بیان اینکه چالش‌های دنیای کنونی راهکاری جز پاسخ‌های بین‌المللی ندارد، تاکید کرد: «چالش‌ها جهانی شده بنابراین پاسخ‌ها هم باید جهانی شود. نمونه این موضوع را در تفاهم وزیران خارجه روسیه و آمریکا در رابطه با سوریه می‌بینیم که دیدید آنها تفاهم کرده‌اند که آتش‌بس در سوریه شود اما این اتفاق نیفتاد و بعد از آن روسیه با ایران و ترکیه توانست تا حدی آرامش را برای دو سال ایجاد کند. هیچ پروسه‌ای در رابطه با صلح در سوریه به اندازه روند آستانه دوام نیاورده است.»
وی افزود: «اگر کسی بخواهد امنیت خود را به قیمت ناامنی دیگران حفظ کند تلاشی بیهوده است؛ چراکه امروز امنیت یک کالای جهانی است.»
ظریف اظهار کرد: «ایران یک کشور امن است اما پاکستان ناامنی‌هایی دارد و گروه‌های تروریستی از این کشور به کشور ما می‌آیند و امنیت را بر هم می‌زنند. بنابراین ناامنی مرز نمی‌شناسد.»
همچنین ظریف با مطرح کردن این سوال که اگر ترامپ از اروپایی‌ها بخواهد که با چین رابطه نداشته باشند در آن موقع اروپایی‌ها چه تصمیمی می‌گیرند یا چینی‌ها چه تصمیمی می‌گیرند، توضیح داد: «درحال‌حاضر شرایط اقتضا می‌کند که کشورها سیاست همه‌جانبه‌گرایانه داشته باشند. اگر ما الان می‌بینیم که چینی‌ها برخی محدودیت‌ها را برای ما قائل می‌شوند، به‌خاطر این است که نمی‌خواهند روابط خود را با آمریکا از دست بدهند. ما در چنین دنیایی با چنین ویژگی‌هایی نیازمند این هستیم که چندجانبه‌گرایانه عمل کنیم. در دنیای کنونی مراکز قدرت و منابع قدرت متحول و متکثر شده است. شما دیگر نمی‌توانید دنیا را به‌عنوان قایق‌های توپ‌دار تصور کنید و ادعا کنید که این امکانات تنها امکانات است. البته این سخن من به این معنا نیست که امکانات نظامی و قدرت نظامی مهم نیست. چرا بسیار مهم هستند ولی در کنار آن باید به ابزارها و امکانات دیگر نیز توجه کرد. قدرت میدانی در کنار دیپلماسی باید هم‌افزایی داشته باشد. این دو لازم و ملزوم هم هستند و ما هر وقت این دو را در کنار هم داشته‌ایم توانسته‌ایم اهداف خود را به خوبی پیش ببریم.»
وزیر امورخارجه با تاکید بر اینکه دیگر قدرت نظامی تنها عامل تعیین‌کننده نیست، چراکه منابع و حوزه‌های قدرت متکثر شده‌اند، ادامه داد: «در همین چارچوب منابع به‌دست آوردن قدرت نیز متکثر شده‌اند. در کنار قدرت نظامی قدرت سیاسی، اقتصادی و برخورداری از حمایت افکار عمومی و جلب نظر آنها مهم است. در این حوزه داشتن دیپلماسی علمی، دیپلماسی عمومی و … مهم است.»
مقاومت وظیفه مردم نیست
وزیرخارجه ایران همچنین با اشاره به بحث مقاومت مردم در داخل کشور گفت: «این نکته را باید در اینجا بگویم، اینکه ما می‌گوییم ما به مقاومت مردم افتخار می‌کنیم به این معنا نیست که بگوییم این وظیفه مردم است. بلکه وظیفه ماست که هم مقاومت مردم را پاس بداریم و هم فشار بر مردم را کم کنیم. نه اینکه بگوییم مردم همیشه مقاومت کردند، ۴۰ سال است مقاومت می‌کنند و باز هم مقاومت خواهند کرد. خیر این‌گونه نیست. پس ما اینجا چه کاره‌ایم. چرا مردم ما را انتخاب کرده‌اند. اگر قرار بود مردم مقاومت کنند و همه مشکلات حل شود پس وظیفه ما چیست؟ همانطور که نمی‌توانیم پشت‌پرده توطئه‌های امپریالیسم و نظام سلطه پنهان شویم و ناکارآمدی خودمان را گردن آنها بیندازیم همانطور هم نمی‌توانیم پشت سر مقاومت مردم، خود را پنهان کنیم. ما وظیفه داریم به‌عنوان کارگزاران این مردم فشار را از روی مردم برداریم. ما داریم تلاش می‌کنیم اینکه چقدر موفق شویم قضاوتش با مردم است و مهم‌تر از آن هم خداوند باید قضاوت کند.»
استقلال‌طلبی
ظریف در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد که داشتن استقلال در عرصه سیاست خارجی به این معنا نیست که از دنیا منفک باشیم. رئیس‌دستگاه دیپلماسی با اشاره به اینکه یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی، استقلال‌طلبی بوده و این موضوع در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز پیگیری شده است، اظهار کرد: «استقلال به این معناست که درون‌زا باشیم نه اینکه از دنیا منفک باشیم و با دنیا و دیگر کشورها تعامل نداشته باشیم.»
وی اظهار کرد: «به نظر بنده انقلاب اسلامی ایران ارتباط بسیار تنگاتنگی با سیاست خارجی داشت و در واقع یکی از حوزه‌های اصلی انقلاب اسلامی ایران بحث سیاست خارجی بود.» ظریف در تشریح علت این موضوع گفت: «یکی از نگرانی‌های عمده مردم ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی که از آن می‌توان به‌عنوان یک نگرانی تاریخی یاد کرد مداخلات خارجی‌ها در امور داخلی کشور بوده است، چنانکه مشاهده می‌کنید در دوره قاجار بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در ارتباط با ایران در سفارتخانه چند کشور خارجی انجام می‌شد و در دوران حکومت قبلی نیز ایران در قالب یک نظام دو قطبی تعریف می‌شد.»
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان در همین راستا ادامه داد: «البته نظام گذشته در ایران در حوزه‌هایی تلاش می‌کرد که استقلال عمل داشته باشد و در برخی از حوزه‌ها نیز تلاش داشت که توازنی را برقرار کند اما آنچه که برای دنیا مهم بود و برای دنیا تعیین‌تکلیف می‌کرد این بود که آمریکا و غرب این اطمینان را داشتند که ایران در کجا قرار می‌گیرد و در واقع این اطمینان برای آنها وجود داشت که ایران در قطب موافق آنها قرار دارد. گرچه همانطور که گفتم تا حدی از کنشگری مستقل را نیز در رژیم گذشته مشاهده می‌کنیم.» وی با بیان اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی شعار استقلال در کنار شعارهای آزادی و جمهوری اسلامی به مطالبه اصلی مردم ایران تبدیل شد، خاطرنشان کرد: «استقلال دارای دو بعد داخلی و خارجی است که بعد خارجی آن بسیار پررنگ است.» وی در تعریف استقلال در عرصه سیاست خارجی گفت: «منظور از استقلال این است که درون‌زا باشیم، نه اینکه از دنیا منفک باشیم. منظور از استقلال این است که ما برای ادامه حیات و زندگی خود متکی به داخل باشیم. البته در کنار آن مناسبات و تعاملات بین‌المللی را نیز داشته باشیم.»
۴۰ سال بدون حمایت آمریکا
وزیرخارجه ایران با بیان اینکه چندی پیش لیندسی‌گراهام یکی از سناتورهای آمریکایی حرفی را در مورد سعودی‌ها زده بود مبنی بر اینکه اگر حمایت‌های آمریکا نبود سعودی‌ها ظرف یک هفته مجبور بودند به زبان فارسی صحبت کنند، ادامه داد: «این سناتور چند روز پیش نیز این صحبت خود را تکرار کرده بود. برخی از دوستان می‌گویند که ترامپ و دار و دسته‌اش جزو صادق‌ترین افراد در میان حکومتداران آمریکایی هستند چراکه آنچه را که در دل دارند، بیان می‌کنند و به صراحت می‌گویند که عربستان سعودی به حمایت‌های آمریکا نیازمند است و اگر حمایت‌های آمریکا نباشد آنها دچار مشکل می‌شوند. موضوعی که شاید مقامات پیشین آمریکایی به این صراحت بیان نمی‌کردند.» ظریف خاطرنشان کرد: «ما ۴۰ سال بدون حمایت آمریکا زندگی کردیم. ۴۰ سال است که به‌رغم فشارهای آمریکا درحال زندگی هستیم. این سخن من به معنای درگیری و دعوا داشتن یا جدا شدن از دنیا نیست، بلکه به این معناست که ما انتخاب کرده‌ایم و می‌خواهیم که برای ادامه حیات خود وابسته به دیگران نباشیم. البته من یک‌بار این حرف را زدم. برخی در این ارتباط مطالبی را مطرح کرده‌اند ولی منظور این است که ما انتخاب کرده‌ایم که برای ادامه حیات خود به دیگران وابسته نباشیم و این موضوع مهم است که اصل این خواستن به معنای دعوا یا دادن بهانه به دیگران نیست که بتواند از آن بهانه علیه ایران استفاده کند و یک چهره امنیتی از ایران در عرصه بین‌المللی ارائه کند به مانند آنچه که در موضوع هسته‌ای رخ داد.»
وی با اشاره به پرونده هسته‌ای ایران و اینکه ایران در ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد قرار گرفت، ادامه داد: «لازمه استقلال به این معنا نیست که به شورای امنیت برویم یا درگیری پیدا کنیم. لازمه استقلال این بوده که ما می‌توانیم بدون حمایت آمریکا و غرب و حتی زیر فشار آنها روی پای خود بایستیم. قطعا حرکت در این مسیر سختی‌ها و دشواری‌هایی را نیز خواهد داشت ولی با این استقلال و ایستادن روی پای خود دیگر کسی نمی‌تواند بگوید که اگر ما نبودیم ظرف یک هفته ایرانی‌ها مجبور بودند مثلا چینی یا روسی صحبت کنند. ما درحال تجربه کردن درون‌زایی هستیم که البته در کنار این درون‌زایی باید با دنیا نیز تعامل داشته باشیم و این سخن به معنای جدا شدن از دنیا نیست.» ظریف در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه در پی انقلاب اسلامی سیاست خارجی ایران تغییر ماهوی داد، افزود: «چراکه ما نمی‌توانستیم از انقلابی که مبتنی بر استقلال‌خواهی است انتظار داشته باشیم که سیاست خارجی مثل دوران قبل داشته باشد.»
دنیای پساغربی
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان با تاکید بر اینکه در سیاست خارجی باید همه‌جانبه‌گرایی داشته باشیم؛ در تبیین این مساله تصریح کرد: «ما باید دو مفهوم را بپذیریم؛ مفهوم اول این است که دیگر دنیا در یک منطقه جغرافیایی خاص خلاصه نمی‌شود.»
ظریف در این ارتباط به کتابی که در این مورد با همکاری دو تن از اساتید بین‌الملل با عنوان «جهان پساغربی» منتشر کرده است، اشاره کرد و گفت: «ما در آن کتاب اشاره کرده‌ایم که غرب دیگر همه جای جهان نیست و همه تصمیمات و تحولات فقط در غرب رخ نمی‌دهد. امروز دیگر جهان در شرایط قرون گذشته نیست که تمام اتفاقات در غرب رخ می‌داد و غرب تصمیم‌گیر اصلی بود. آن دنیا دیگر وجود ندارد. ما در دنیای پساغربی زندگی می‌کنیم و این موضوعی است که خود غربی‌ها نیز به آن توجه داشته‌اند. چنانچه در سال ۲۰۱۷ عنوان اجلاس امنیتی مونیخ مدیریت جهان پساغربی بود، بنابراین آنچه که ما در این زمینه مطرح می‌کنیم یک شعار جهانی بومی نیست بلکه یک واقعیت است. دیگر تصمیم‌گیری‌ها در عرصه بین‌الملل در انحصار غرب نیست. در چنین جهانی نگرش صرف به شرق یا غرب معنا ندارد. بلکه باید در سیاست خارجی نگرشی همه‌جانبه‌گرایانه داشت.»
امنیت
در عین حال ظریف با بیان اینکه در دنیای کنونی سوءاستفاده از زور به‌صورت سازمان‌یافته چه به‌صورت سلبی یا به اشکال دیگر فقط در دست دولت‌ها نیست، گفت: «درحال‌حاضر امنیت از انحصار دولت‌ها خارج شده است و در همین چارچوب برای موفق بودن باید همه‌جانبه‌گرا بود. هم در حوزه جغرافیا و هم در استفاده از ابزارها، امکانات و انواع دیپلماسی ما اکنون نیاز داریم که در استفاده از ابزارهایمان همه‌جانبه‌نگر باشیم. وقتی همه‌جانبه‌نگر بودیم باید اقدام به اولویت‌بندی کنیم. در کشور ما این اجماع وجود دارد که ما به ابزارهای همه‌جانبه‌نگر نیازمندیم ولی سوال این است که اگر تزاحمی در بین این ابزارها و حوزه‌ها ایجاد شود، کدام اولویت دارد. این اولویت‌بندی نیاز ماست و ما باید در مورد آن تصمیم‌گیری کنیم. ممکن است هرکسی در ذهن خود اولویت‌بندی داشته باشد ولی باید در مورد آن صحبت کنیم. ممکن است ما وقتی در مورد مجموعه اولویت‌ها صحبت می‌کنیم اختلافی نداشته باشیم ولی باید آنها را طبقه‌بندی کنیم و این مساله‌ای است که باید به آن توجه داشت.»
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه انقلاب اسلامی از اولین جاهایی بود که متوجه شد سلطه‌طلبی در جهان کنونی ناممکن است، ادامه داد: «وقتی ترامپ به‌عنوان آمریکا می‌گوید هفت تریلیون دلار در منطقه هزینه کرده و چیزی به دست نیاورده این خود تاییدی بر این موضوع است که در دنیای کنونی سلطه‌طلبی ناممکن است.»
ظریف همچنین در ادامه صحبت‌های خود در این راستا به اهمیت مقوله حقوق بشر اشاره کرد و گفت: «برای جمهوری اسلامی ایران در کنار اینکه یک عامل امنیتی است دارای ارزش اخلاقی هم است و ما توجه به این مساله را در دین اسلام و همچنین احادیث ائمه مشاهده می‌کنیم.»
سلاح، امنیت نمی‌آورد
از دیگر سو وزیرخارجه ایران با اشاره به حادثه ۱۱ سپتامبر گفت: «اگر بعد از این حادثه به آمریکا می‌رفتید می‌دیدید که بزرگ‌ترین قدرت نظامی دنیا چگونه از زمین و زمان می‌ترسد و مردمش هر جا که یک فردی با ریش می‌بینند هراسان با پلیس تماس می‌گیرند و احتمال یک حمله تروریستی می‌دهند. این درحالی است که آمریکا بیشترین میزان بودجه نظامی در دنیا را دارد. آمریکا حدود ۷۰۰ میلیارد دلار سالانه صرف بودجه نظامی‌اش می‌کند اما ایران ۱۶ میلیارد دلار هزینه می‌کند و چین ۲۲۰ میلیارد و عربستان ۶۷ میلیارد و روسیه کمتر از ۶۰ میلیارد. برخی‌ها می‌ترسند از اینکه ما در این موارد صحبت می‌کنیم اما ما در این موارد حرف داریم. درحالی‌که اروپایی‌ها در این زمینه حرفی برای گفتن ندارند. آنها منطقه ما را به انبار باروت تبدیل کرده‌اند. سال گذشته فقط ۱۰۰ میلیارد دلار سلاح به شورای همکاری خلیج‌فارس فروخته‌اند اما آیا این سلاح‌ها توانست برای کسی امنیت بیاورد؟»
ظریف ادامه داد: «بودجه تسلیحاتی آمریکا معادل بودجه تسلیحاتی همه کشورها یا لااقل ۱۰ کشور بعد از خودش است اما نمی‌تواند برای شهروندان خود در مرکز اقتصادی و سیاسی کشورش امنیت ایجاد کند. بنابراین اینکه مشکلات جهانی است باید راهکارها هم جهانی باشد و این یک واقعیت است. راهکارهای یک‌جانبه ممکن است منافع کوتاه‌مدت داشته باشد اما در درازمدت مثل همین سیاست‌هایی که ترامپ در حوزه اقتصاد دنبال می‌کند نتیجه‌ای نخواهد داشت.» وی تاکید کرد: «بسیاری از کارشناسان معتقدند بعد از ۲۰۲۰ سیاست‌های ترامپ بر اقتصاد آمریکا تازه تاثیرش را نشان خواهد داد و این مهم است که قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا این اتفاق بیفتد یا بعد از آن، اما برخی معتقدند تا زمان انتخابات شرایط خوب اقتصادی برقرار است که البته معلوم هم نیست این فضای خوب اقتصادی تا چه اندازه دستاورد دولت ترامپ باشد اما از ۲۰۲۰ نتایج سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایی ترامپ در درون آمریکا خود را نشان خواهد داد. ما باید بدانیم دنیا دیگر دنیایی نیست که بتوان با اقدامات یک‌جانبه منافع درازمدت را تامین کرد. البته آمریکا قدرتی است که خیلی دیر این واقعیت را فهمیده است. البته اولین بار هم نیست که سیاست یک‌جانبه‌گرایی سیاست اصلی آمریکاست. در زمان بوش پسر دنبال شد.» رئیس‌دستگاه دیپلماسی تاکید کرد که بنابراین امروز امنیت یک کالای عمومی و جهانی است، نه یک کالای ملی.
۴ بار تلاش در شورای امنیت
وزیر خارجه ایران همچنین با بیان اینکه آمریکا در سال گذشته چهار بار تلاش کرد اجماع امنیتی علیه ایران که به قول آقایان با برجام نافرجام از بین رفته بود را احیا کند، گفت: «یک بار خانم هیلی تلاش کرد ما را به‌خاطر تظاهرات دی‌ماه ۹۶ به شورای امنیت ببرد اما جلسه به جلسه‌ای ضدآمریکا تبدیل شد و همه از برجام حمایت کردند. البته من از برگزاری این جلسه حمایت نمی‌کنم و خوشحال نیستیم که چنین اتفاقی افتاد اما هر کس هم در آن جلسه صحبت کرد از برجام حمایت کرد. بار دیگر به‌خاطر بحث یمن ما را به شورای امنیت بردند اما دوستان روس ما برای اولین بار بعد از انقلاب اسلامی که حتی در موضوع هسته‌ای هم این اتفاق نیفتاد در بحث یمن قطعنامه آمریکا علیه ایران را وتو کردند و مانع ایجاد اجماع شدند.» وی ادامه داد: «بار سوم ترامپ خودش در سپتامبر سال گذشته به شورای امنیت رفت و تلاش‌های آنها برای ایجاد مجدد اجماع از دست داده علیه ایران بود اما باز هم شکست خوردند و هر کس در آن جلسه صحبت کرد از اهمیت و ضرورت حفظ برجام گفت. مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا نیز یک بار دیگر به شورای امنیت رفت آن هم به یک جلسه عادی که در حد کارشناسی همیشه برگزار می‌شد و درباره ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ بود و تا جایی در این جلسه نشست که حتی سفیران کشورها جلسه را ترک کردند و کارشناسان باقی مانده بودند اما باز هم نتیجه نگرفت.»
نشست ورشو
ظریف در ادامه به تلاش اخیر آمریکا در نشست ورشو اشاره کرد و گفت: «آنها در لهستان با برگزاری کنفرانس ورشو تلاش کردند بار دیگر موضوع ایران را مطرح کنند و در نامه‌ای که به این منظور نوشته شده بود ابتدا به مساله ایران پرداخته شده بود اما با واکنش بسیاری از کشورها مواجه شد و بعد اسم این کنفرانس را عوض کردند و بعد باز هم دیدند از این جلسه نمی‌توانند حتی یک بیانیه مشترک خارج کنند و در پایان جلسه قرار شد جمع‌بندی خودشان را بگویند اما در همان هم گرفتار شدند. بنابراین می‌بینید که آمریکا دارد دست و پا می‌زند که علیه ایران اقدامی انجام دهد با وجود آنکه توانسته با تحریم به ما خیلی فشار بیاورد.»
شکست راهبردی آمریکا در برجام
وزیر خارجه ایران با اشاره به برجام و شکست‌های آمریکا در آن تاکید کرد: «واقعیت این است آنچه آمریکا در برجام از دست داد و یک شکست راهبردی برایش بود از دست دادن شش قطعنامه شورای امنیت علیه ایران بود. آمریکا چهار بار تلاش کرد در شورای امنیت طی یک سال این شکست را بازسازی کند اما باز هم شکست خورد. آنها به لهستان رفتند اما آنجا هم به لطف خدا و با تلاش همکاران من شکست خوردند و باز هم تلاش خواهند کرد؛ این نشان دهنده اهمیت چندجانبه‌گرایی است.»
خاطره ظریف از کیسینجر
همزمان رئیس دستگاه دیپلماسی کشور با بیان اینکه جمهوری اسلامی ابعاد قدرتش متنوع است در ادامه به دیالوگش با هنری کیسینجر اشاره کرد و گفت: «کیسینجر همواره گفته است و برخی دوستان ما هم مدام این جمله را تکرار می‌کنند که ایران باید بین آرمان و یک کشور بودن، یکی را انتخاب کند. در جلسه‌ای که ایشان مدیر جلسه بود و من سخنرانی داشتم آنجا گفتم هر زمان آمریکا تصمیم بگیرد انتخاب کند یک آرمان باشد یا یک کشور آن وقت ایران هم تصمیم می‌گیرد کدام باشد. شاید آمریکا عمل نمی‌کند اما ادعا می‌کند که آرمان‌خواه است و آرمان‌خواهی می‌شود یک مبنای قدرت؛ حالا این آرمان‌خواهی می‌خواهد هالیوود باشد یا هر چیز دیگری. شما می‌خواهید مبانی قدرت‌تان را حفظ کنید اما ما کنار بگذاریم!»
آرمان‌خواهی و رابطه آن با منافع ملی
ظریف در نهایت با اشاره به این موضوع که آرمان‌خواهی کشور‌گرایی یا منافع ملی‌گرایی را در تضاد هم نباید دید، افزود: «بلکه در ادامه هم باید دید. آن وقت در این منظومه است که می‌توانیم اولویت‌های‌مان را تعیین کنیم. تعیین اولویت‌ها به این معنا نیست که باید آرمان را فدای واقعیت کنیم یا بالعکس بلکه باید طبقه‌بندی کنیم و چارچوب مشخصی داشته باشیم و با همه ابزارها به آنها نگاه کنیم و همه‌جانبه‌نگر در حوزه جغرافیا و نگاه ایران باشیم. آن وقت است که می‌توانیم در این دنیای پر آشوب یک سیاست خارجی موفق داشته باشیم.»
ارسال نظر