«دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد
پشت‌پرده موضع‌گیری ضد تحریمی اردوغان
عكس: president.ir
حسن روحانی که برای شرکت در پنجمین نشست شورای‌عالی راهبردی روابط ایران و ترکیه چهارشنبه شب پیش از ظهر راهی آنکارا شده بود پنج‌شنبه به تهران بازگشت.
طی این سفر، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه برای توسعه و تعمیق هرچه بیشتر مناسبات و همکاری‌های خود دو سند و یادداشت تفاهم همکاری امضا کردند. همچنین رئیس‌جمهور ترکیه در دیدار با روحانی بر فعال ساختن تمام ظرفیت‌های همکاری میان دو کشور تاکید کرد و انتقاد صریحی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران داشت. رئیس‌جمهور ترکیه با تاکید بر این موضوع که اقدامات و تحریم‌های غیرقانونی آمریکا تاثیرات منفی و مخربی در حوزه تجارت خارجی دو کشور گذاشته است، گفت که اما تبعات آن را به حداقل خواهیم رساند. در عین حال اردوغان با تاکید بر اینکه همواره با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا مخالف بوده و هستیم، گفت: «ترکیه امنیت و ثبات ایران را امنیت و ثبات خود می‌داند.» حمایت قاطعانه اردوغان از ایران در مقابل تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، یکی از موضوعاتی است که در این سفر بسیار جلب توجه کرد. البته طی این سال‌ها نیز ترکیه همواره به‌عنوان یک کشور دوست و متحد برای ایران تلقی شده است. در یک نگاه کلی می‌توان گفت ترکیه چون خود نیز متاثر از تحریم‌های غرب است، بنابراین با ایجاد یک جبهه استراتژیک به همراه ایران درصدد خنثی کردن آثار تحریم‌های واشنگتن است. از دیگر سو ایران و ترکیه به‌رغم اختلاف‌نظرهایی که درمورد بحران سوریه و شخص بشار اسد داشتند اما طی یک‌سال گذشته با حضور در اجلاس‌های آستانه به همراه روسیه سعی در نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌هایشان داشتند که البته همچنان اختلاف‌هایی در این حوزه مطرح است. به‌نظر می‌رسد تهران و آنکارا به واسطه مورد هدف قرار گرفتن یکی از مهم‌ترین اهرم‌های نفوذ منطقه‌ای‌شان یعنی اقتصاد از سوی واشنگتن، به ناچار اولویت و تمرکز سیاست خارجی خود در کوتاه‌مدت را به سمت مقابله با سیاست فشار حداکثری آمریکا تغییر داده‌اند و بحث پیرامون مسائلی مانند آینده سوریه فعلا در اولویت دوم قرار گرفته است.
براساس گزارش‌ها و تحلیل‌ها درباره روابط تهران و آنکارا و با نگاهی کلی به مناسبات ایران و ترکیه می‌توان این‌گونه برداشت کرد که این دو کشور همسایه به لحاظ تاریخی هیچ‌گاه نه دوست و شریک دائمی یکدیگر بوده‌اند و نه دشمن و رقیب همیشگی. در دینامیسم غالب بر روابط ترکیه و ایران، ترکیبی از دوستی و همکاری نسبی در راستای تامین منافع مشترک در حوزه‌های اقتصادی-تجاری-انرژی و رقابت و تضاد منافع آشکار در پیشبرد سیاست‌های ژئوپلیتیک منطقه‌ای قابل مشاهده است.
همچنین به‌نظر می‌رسد ایران، ترکیه و همچنین روسیه که هر سه از سوی آمریکا تحریم شده‌اند، در زمینه مقابله با تحریم‌ها و یک‌جانبه‌گرایی ترامپ کاملا همسو و هماهنگ گام برمی‌دارند؛ کما اینکه هر سه کشور که تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا قرار دارند، درصدد اجرای یک سازوکار مالی مشخص برای حذف دلار از مبادلات اقتصادی و جایگزینی پول ملی هستند. دولت اردوغان نیز پیش‌تر درباره رویکرد ترکیه به تحریم‌های نفت و گاز علیه ایران اعلام کرده است که این تحریم‌ها را اعمال نخواهد کرد.
از دیگر سو ایران و ترکیه دو پایه اصلی در نظام قدرت منطقه‌ای به‌شمار می‌روند و وجود هرنوع تهدید برای یکی برای کشور دیگر بسیار حائز اهمیت است. از این‌رو تهدیدات موجود از ناحیه عصیان‌های قومی و معضل تروریسم پ‌ک‌ک یا پژاک و امثال اینها برای هر دو دولت، نقش نفت و گاز به‌عنوان عاملی استراتژیک در نظام اقتصادی- سیاسی و تاثیرگذاری در ساختار روابط بین‌الملل، نیاز ترکیه به انرژی صادراتی از ایران، ایفای نقش انکارناپذیر ایران و ترکیه در تعیین موازنه قدرت منطقه خاورمیانه و پویایی اقتصاد دو کشور با تکیه بر موقعیت ژئوپلیتیک آنها در مختصات مهم قفقاز و راه ابریشم از جمله مواردی است که ایران و ترکیه را به هم متکی ساخته و لزوم جانبداری ترکیه از ایران را در شرایط کنونی تهدیدات حاصل از تحریم‌ها فراهم می‌آورد. دلایل و اهداف موضع‌گیری قاطعانه اردوغان علیه تحریم‌های آمریکا در قبال ایران، موضوعی است که کارشناسان در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» به واکاوی آن پرداختند.
فرونشاندن فشارهای اقتصادی آمریکا
سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه درخصوص اهمیت سفر اخیر رئیس‌جمهور به ترکیه و مذاکرات و توافقات صورت گرفته به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «سفر اخیر دکتر روحانی به ترکیه، مذاکرات و گفت‌وگوها و نشست عالی کمیسیون مشترک هر دو کشور، تاکیدی بر این واقعیت بود که ایران و ترکیه به‌عنوان دو همسایه با روابط دیرینه، افق جدیدی در مناسبات خود گشوده‌اند. به آن مفهوم که هم اقتضای همسایگی و هم اراده سیاسی حاکم بر گسترش روابط است و در کنار این دو واقعیت دیرینه، رویکردهای سیاسی و اقتصادی آمریکا در قبال هر دو کشور ایران و ترکیه سبب توجه تهران و آنکارا برای جست‌وجو و یافتن راه‌های گسترش همکاری‌ها شده است.»
وی ادامه داد: «اظهارنظرهای روحانی و اردوغان، در اثنای مذاکرات هیات‌های بلندپایه دو کشور بیانگر این مفهوم و شرایط است که زمینه‌ها برای توجه به لایه‌های درونی گسترش مناسبات ایران و ترکیه، استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری، پرداختن به چگونگی تسهیل در مبادلات تجاری و اقتصادی و بازتعریف از حرکت در مسیر بالا بردن حجم مبادلات تا ۳۰ میلیارد دلاری که پیش‌تر تعیین شده بود وجود دارد.»
این کارشناس با اشاره به این موضوع که ایران و ترکیه به‌عنوان دو کشور تاثیرگذار در معادلات منطقه‌ای اکنون در عرصه‌های اقتصادی نیز در مسیر استفاده از پتانسیل‌هایی هستند که هر دو می‌خواهند منجر به تقویت همکاری‌های آنها شود، ادامه داد: «سفر هیات بلندپایه ایران به ترکیه در عالی‌ترین سطح، گشایشی در نوع نگاه و همکاری‌های ایران و ترکیه است و قابل پیش‌بینی است که این مناسبات و همکاری‌ها در مسیر تعریف شده‌ای که تهران و آنکارا به‌دنبال آن هستند، حرکت کند. این مساله می‌تواند به گذرگاه مطمئنی در فرو نشاندن فشارهای اقتصادی آمریکا بر هر دو کشور ایران و ترکیه منجر شود.»
رهایی از هژمونی دلار
او همچنین به احتمال افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای منطقه مانند ایران، ترکیه و روسیه اشاره کرد و گفت: «در این رابطه شاهد هستیم که اخیرا مذاکرات و نشست‌هایی پیرامون چگونگی بهره‌گیری از ارزهای ملی کشورهای منطقه در مبادلات تجاری آنها مطرح شده است و این نوعی رهایی از هژمونی دلار در مبادلات بین‌المللی کشورها تلقی می‌شود.»
کاکایی در ادامه با اشاره به مناسبات منطقه‌ای ترکیه توضیح داد: «بحران‌های اقتصادی و مالی ترکیه در یک سال اخیر و در کنار آن اقدام آمریکا در اعمال سیاست‌های تحریمی و تنبیهی علیه آنکارا، این کشور را بر آن داشت تا در دایره‌ای واقعی‌تر درصدد منطقه‌ای کردن همکاری‌ها و مناسبات اقتصادی خود باشد. البته که روابط ترکیه با کشورهای اروپایی و روسیه نیز روندی افزایشی را طی می‌کند.» وی معتقد است نگاه ترکیه به توجه بیشتر به همکاری و تجارت با ایران بیانگر استفاده از توانمندی‌هایی است که می‌تواند در شرایط مقتضی آثار فشارهای آمریکا را محدودتر کند و در عین حال برگه‌ای است که اردوغان در چانه‌زنی‌های سیاسی و اقتصادی با واشنگتن می‌تواند از آن بهره بگیرد.
همسو کردن ایران در سیاست‌های منطقه‌ای
رحمت حاجی‌مینه، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» درباره گفت‌وگوهای روسای‌جمهور ایران و ترکیه در پنجمین جلسه شورای‌عالی روابط راهبردی دو کشور گفت: «در این نشست اردوغان بر تقویت روابط اقتصادی فی‌مابین تهران و آنکارا تاکید بسیاری داشت که در این خصوص چند نکته حائز اهمیت و بررسی است.»
وی در واکاوی اهداف اردوغان از تاکید بر تلاش هرچه بیشتر برای تحقق هدف‌گذاری تجارت ۳۰ میلیارد دلاری تهران-آنکارا به مساله اهمیت اقتصاد برای رئیس‌جمهوری ترکیه اشاره کرد و افزود: «اقتصاد یکی از مهم‌ترین فاکتورهای پیروزی‌های گذشته رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه بوده است و بنابراین تاکید بر تقویت روابط اقتصادی با ایران هم در راستای ادامه راهبرد پیشرفت اقتصادی ترکیه و هم به طریقی مقابله با موانع پیش‌آمده اقتصادی در بحران سوریه و همچنین تحریم‌هایی که ترامپ در قضیه کشیش برانسون اعمال کرد، قابل توجه است.»
این استاد دانشگاه هدف دیگر اردوغان از تاکید بر توسعه روابط اقتصادی با ایران و موضع‌گیری علیه تحریم‌ها را این مساله عنوان کرد که خود آنکارا نیز بر سر قضیه کشیش برانسون هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. بنابراین به گفته وی، هدف و پیام اردوغان از چنین صحبت‌ها و مواضعی، مخالفت با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و عدم مشروعیت آنها است. این کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به اهمیت همکاری اقتصادی با ایران در زمان تحریم‌ها به‌عنوان یک فاکتور مهم دیگر در روابط دو کشور تاکید کرد: «هدف و نگاه رئیس‌جمهور ترکیه این است که ایران در حوزه سیاسی و منافع اقتصادی ترکیه در منطقه با این کشور همکاری بیشتری داشته باشد. این درحالی است که شاهد اختلافات چند ساله و رویکرد متفاوت دو کشور در سوریه هستیم؛ بنابراین یکی از اهداف تقویت روابط اقتصادی، تقویت همکاری‌های سیاسی دو کشور و به نوعی مخالفت نکردن با سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه از سوی ایران می‌تواند ارزیابی شود.»
حاجی‌مینه در نهایت این سیاست اقتصادی اردوغان را تابعی از فاکتورهای داخلی، منطقه‌ای و همچنین بین‌المللی عنوان کرد و ادامه داد: «اردوغان به نوعی با تقویت روابط اقتصادی با ایران و افزایش سطح تبادلات تجاری، درصدد عبور از شرایط نامناسب اقتصادی داخلی و از سر‌گرفتن رشد اقتصادی و همچنین تنوع بخشیدن به اقتصاد ترکیه برای کاهش آسیب‌پذیری آن در مقابل تحریم‌های آمریکا یا دیگر تهدیدات اقتصادی مانند کاهش ارزش پول ترکیه است.»
سعیده‌سادات فهری
ارسال نظر