به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد»، موسسه «شورای آتلانتیک» در مطلبی پیرامون تهدید رئیس‌جمهور راست‌افراطی برزیل برای آینده روابط تجاری این کشور با ایران نوشت: روابط تجاری و اقتصادی طی سال‌های گذشته میان ایران و برزیل توسعه‌یافته است؛ به‌طوری که دامنه این روابط با امضای برجام در سال ۲۰۱۵ بیش از پیش گسترش یافت. اکنون با توجه به قدرت رسیدن ژایر بولسونارو، برخاسته از راست‌گرایان افراطی، تداوم این روابط در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. نام برزیل اکنون به‌عنوان پنجمین شریک تجاری ایران و مهم‌ترین آنها در آمریکای لاتین مطرح است. در ۱۵ نوامبر یک بارکش تجاری وارد بندر چابهار ایران شد که محموله‌ای ۷۲ هزار تنی از ذرت را به‌همراه داشت. یک سال پیش از آن نیز بارکش دیگری ۶۶ هزار تن شکر را از طریق همین بندر به ایران وارد کرده است. در ۱۰ نوامبر فرناندو دی ملو، سناتور برزیلی و رئیس‌جمهور پیشین این کشور به علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران یادآور شد که برزیل به همراه دیگر کشورهای عضو گروه بریکس (روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی) در جریان تحریم‌های آمریکا در کنار ایران خواهد ایستاد. این سناتور برزیلی با اشاره به تحریم آمریکا علیه کشورهای آمریکای لاتین نظیر کوبا و ونزوئلا تاکید کرد که تحریم هرگز نمی‌تواند موجب حل مشکلات شود.

رودریگو سانتوس، سفیر برزیل در ایران، در ماه سپتامبر سال‌جاری اعلام کرد که دولت کشورش درنظر دارد تا ۲/۱ میلیارد دلار وام را به شرکت‌های برزیلی که به تجارت با ایران می‌پردازند، اختصاص دهد. این اقدام بسیار سخاوتمندانه‌تر از تلاش اروپا برای تقویت تجارت با ایران از طریق تخصیص بسته ۱۸ میلیون یورویی است. اما اکنون سرنوشت خط اعتباری برزیل که قرار بود از سوی بانک توسعه این کشور افتتاح شود با به پیروزی رسیدن بولسونارو نامعلوم است.

ظهور راست‌افراطی در قلب سوسیالیسم

روی کار آمدن رئیس‌جمهور راست‌افراطی در منطقه هژمونی جریان چپ، از عجایب دنیای سیاست است. تاریخ کشورهای آمریکایی همچون کوبا، بولیوی، مکزیک، شیلی و... کمترین ارتباط را با جریان راست داشته‌اند؛ مگر آنکه کودتایی در آن کشورها رخ داده باشد. در چنین فضایی انتخاب رئیس‌جمهوری که اولویتش مقابله با فلسطین و تغییر مکان سفارتخانه به قدس باشد، کمی عجیب به‌نظر می‌رسد؛ چراکه کشورهای قاره آمریکا معمولا در حمایت از فلسطین موضع گرفته‌اند. از این جهت احتمال آن می‌رود که حمایت ژایر بولسونارو از اسرائیل در مناسبات ایران و برزیل تاثیر بگذارد و برزیل هم به کشورهایی بپیوندد که ایران رابطه خوبی با آن ندارد.

ایران در ماه اکتبر پس از پیروزی بولسونارو، انتخاب او را تبریک گفت و ابراز امید‌واری کرد تا روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور در همه زمینه‌ها توسعه یابد؛ اما سوالی که مطرح می‌شود آن است که دولت راست‌گرای برزیل چگونه می‌تواند این رابطه را دستخوش تحول کند؟ ارزش صادرات کالای برزیل به ایران در سال ۲۰۱۷ بیش از ۲ میلیارد دلار بوده است که این موضوع موجب می شود تا این کشور پس از چین، هند و روسیه جزو بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران قرار بگیرد. در نیمه نخست سال ۲۰۱۸، ایران گفت‌و‌گوهایی را با چند کشور ازجمله برزیل برای واردات مواد خام مورد نیاز داروسازی آغاز کرده است. اخباری نیز مبنی بر سرمایه‌گذاری برزیل در بخش نفت ایران منتشر شد.

در حدفاصل سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ و تحت رهبری دیلما روسف، رئیس‌جمهور پیشین برزیل، روابط اقتصادی دو طرف با وجود تحریم‌های گسترده ادامه داشت. در این برهه با وجود کاهش گستره روابط تجاری دوجانبه، پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۶ ارزش روابط اقتصادی دو کشور به ۲/۲ میلیارد دلار رسید. از منظر سیاسی نیز برزیل در گذشته تلاش کرده است تا نقش سازنده‌ای در قبال ایران ایفا کند. در سال ۲۰۱۰ برزیل به‌همراه ترکیه پیشنهادی را برای مذاکره هسته‌ای میان ایران و اروپا مطرح کردند؛ اگرچه این پیشنهاد از سوی دولت اوباما رد شد. با روی کار آمدن بولسونارو محتمل به‌نظر می‌رسد که برزیل موضع خود را به خصومت علیه ایران تغییر دهد. جان بولتون، مشاور امنیت‌ملی کاخ‌سفید پس از پیروزی بولسونارو گفت: «رئیس‌جمهور جدید برزیل نقاط اشتراک زیادی با دونالد ترامپ دارد.»

از سوی دیگر گزینه بولسونارو برای وزارت‌خارجه، ارنستو آرائوژو پیش‌تر حکومت ایران را بنیادگرای اسلامی دانسته بود که تلاش می‌کند تا خاورمیانه را به تسلط خود درآورد. ادوارو بولسونارو، فرزند رئیس‌جمهور منتخب برزیل پیش از انتخابات، پیروزی پدرش را به‌مثابه پایان روابط دوستانه با ایران توصیف کره بود.

دولت جدید برزیل با اعلام قصد این کشور برای انتقال سفارت خود از تل‌آویو به قدس نه تنها ایران را از خود بیزار می‌کند، بلکه موجب آزرده خاطر شدن شرکای عرب سنتی خود نیز خواهد شد. که این موضوع می‌تواند موجبات توقف فروش میلیون‌ها دلار گوشت حلال از برزیل به این کشورها را فراهم کند. ارزش صادرات برزیل به خاورمیانه سالانه ۱۶ میلیارد دلار است که تنها ۳درصد از این صادرات مربوط به اسرائیل است. اعلام انتقال سفارت برزیل به قدس که می‌توان آن را اقدامی در جهت کسب حمایت برخی گروه‌های مذهبی مسیحی در داخل این کشور دانست ممکن است درواقعیت به اجرا دربیاید؛ چراکه دولت نوپای بولسونارو نمی‌تواند هزینه از دست دادن حمایت قشر کشاورز برزیل را تحمل کند. چنین تغییر سیاستی در برزیل می‌تواند از سوی دیگر موجب خشمگین شدن جمعیت مسلمان برزیل شود که بزرگ‌ترین جامعه اسلامی آمریکای لاتین به‌شمار می‌آید.

لزوم حفظ روابط تجاری با ایران

بخش عمده‌ای از پیروزی بولسونارو به دلیل حمایت تجار برزیلی از او بود، اما مشخص نیست که آیا او می‌تواند این حمایت را تداوم ببخشد یا خیر. براساس آمارهای بانک برزیل، این کشور در صورتی که هرچه ‌سریع‌تر کسری بودجه خود را برطرف نکند ممکن است بار دیگر به یک بحران اقتصادی دیگر دچار شود. رهبران پوپولیست در برخی موارد زمانی که به قدرت می‌رسند دیدگاه‌های خود را تغییر می‌دهند. اگر بهبود اقتصاد برزیل مستلزم حفظ روابط تجاری کنونی با ایران است، بولسونارو نیز باید نگرش خود را در رابطه با ایران تلطیف کند؛ به‌خصوص اگر برزیل مایل به استفاده از فرصت بازار ایران است. یک سناریو محتمل آن است که دولت جدید برزیل روابط سیاسی خودرا با ایران محدود سازد؛ اما سطح کنونی روابط تجاری با تهران را ادامه دهد.

وزیر پیشین محیط‌زیست برزیل به‌تازگی مدعی شده است که بولسونارو ممکن است رادیکال‌ترین مواضع سیاست‌خارجی خود را تغییر دهد؛ چراکه به‌زعم او اگر رئیس‌جمهور جدید برزیل وعده‌های خود را عملی کند این کشور به‌سرعت در جامعه جهانی منزوی و منفور خواهد شد. ژنرال همیلتون مورائو، معاون بولسونارو نیز تاکید کرده است که رئیس‌جمهور منتخب گاهی مواضعی را اتخاذ می‌کند که به واقعیت بدل نخواهد شد.