به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد»، نشریه فارن‌پالیسی در مطلبی با تاکید بر ضرورت تمرکز مکانیزم مالی ویژه میان ایران و اروپا بر تجارت در زمینه‌های بشردوستانه نوشت: امروز حدود هفت ماه از خروج یک‌جانبه ترامپ از برجام گذشته است. اقتصاد و تولید ایران اکنون در شرایط دشواری قرار گرفته و شهروندان ایرانی این تغییرات را یک‌بار دیگر به‌خوبی احساس می‌کنند. ایران از خود صبر قابل ملاحظه‌ای را برای عملی شدن وعده اروپا در راستای ایجاد مکانیزم مالی ویژه(SPV) نشان داده است. این نهاد قرار است به ایران کمک کند تا با میسر شدن ادامه تجارت شرکت‌های خارجی با ایران پیامد‌های تحریم‌های ثانویه آمریکا را تا حد ممکن کاهش دهد. این درحالی است که اغلب بانک‌های بین‌المللی از انجام تراکنش‌‌های مالی برای ایران خودداری کرده‌اند. وظیفه نهاد SPV نیز آن است تا این تراکنش‌ها را برای ایران انجام دهد. با نظارت بر مجموع تجارت میان اروپا و ایران این مکانیزم قادر است تا بستر لازم را فراهم کند که صادرکنندگان اروپایی به ایران بتوانند پول خود را از واردکنندگان ایرانی دریافت کنند این‌گونه دیگر نیازی به انجام تراکنش در بانک‌های بین‌المللی وجود ندارد. هماهنگی پرداخت‌ها به این روش صورت می‌گیرد که صادرکنندگان به ایران می‌توانند پول خود را از منابع خارجی از این کشور دریافت کنند و واردکنندگان نیز توسط منابع داخلی ایران پول خود را دریافت می‌کنند.

اکنون اما زمان برای راه‌اندازی این مکانیزم مالی با سرعت درحال به اتمام رسیدن است. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی به‌تازگی خطاب به اروپا هشدار داد که دوره صبر ایران درحال به پایان رسیدن است. درواقع SPV می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن فعالیت خود را آغاز کند. انتظار می‌رود آلمان و فرانسه به‌طور رسمی از ماه ژانویه این نهاد را تاسیس کنند. با این حال بسیاری از منتقدان بر این باورند که این مکانیزم تاثیر بسیار ناچیزی بر بهبود اقتصاد ایران خواهد داشت چراکه حداقل می‌توان گفت بعید به‌نظر می‌رسد که این مکانیزم بتواند خرید نفت  ایران توسط اروپا  را تسهیل کند.

زمانی که فدریکا موگرینی، مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه‌اروپا در ماه سپتامبر از برنامه اروپا برای راه‌اندازی این مکانیزم مالی سخن گفت او به‌طور مشخص به موضوع تسهیل پرداخت پول نفت به ایران اشاره داشت. با این حال برخی از مقامات اروپایی در جلسات غیرعلنی که برگزار کرده‌اند عملی شدن چنین سناریویی را بعید می‌دانند. از جملات بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت‌خارجه ایران مبنی بر اینکه SPV تنها در راستای خرید کالاهای ضروری است این‌گونه برمی‌آید که دستگاه دیپلماسی ایران نیز به این موضوع آگاه است. اینکه مکانیزم مذکور تنها می‌تواند تجارت کالاهای ضروری را تسهیل کند به معنای شکست این طرح نیست. اگرچه در حالی که اروپا باید تلاش کند تا مکانیزم‌های موازی دیگری را برای میسر ساختن خرید نفت از ایران ایجاد کند، ایجاد «مکانیزم مالی بشردوستانه» می‌تواند مناسب‌ترین گام ابتدایی باشد در زمانی که اروپا تلاش می‌کند استقلال اقتصادی خود را حفظ کند و برجام را نجات دهد. مکانیزم مالی بشردوستانه کمک می‌کند تا چند هدف مهم عملی شود.

ابتدا با وجود جاه‌طلبی‌های شکست‌‌خورده شرکت‌های انرژی مانند توتال یا غول‌های فناوری مانند زیمنس، درواقع این شرکت‌های غذایی و دارویی هستند که سابقه بیشتر و مهم‌تری از منظر حضور در ایران را دارند. شرکت‌هایی مانند نستله، یونیلور نوو نوردیسک و سانوفی که بسته‌های غذایی و دارویی را به‌فروش می‌رسانند و زندگی خانواده‌ها به آن وابسته است در قلب مهم‌ترین اکوسیستم تجاری ایران قرار دارند که بخش‌خصوصی و قشر آسیب‌پذیر ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهند. ایجاد مکانیزم مالی بشردوستانه کمک می‌کند تا تداوم حضور این شرکت‌ها در بازار ایران تثبیت شود. با وجود استثنای تحریمی در مورد فروش غذا و دارو، دست ایران در خرید بسیاری از این کالاها به‌دلیل عدم تمایل بانک‌های بین‌المللی به انجام تراکنش‌های مربوطه بسته است.

از سوی دیگر تفکیک نوع تجارتی که هر مکانیزم مالی بتواند آن را تسهیل کند می‌تواند در راستای ارتقای عملکرد این نهاد عمل کند. تمرکز مکانیزم مالی بر تجارت‌های بشردوستانه کار را برای مداخله وزارت ‌خزانه‌داری آمریکا در این مکانیزم دشوار می‌کند. این موضوع باعث می‌شود تا تلاش برای دریافت اقلام ضروری گسترده‌تر از آنچه در نظر گرفته شده است ممکن شود.‌ مقامات اروپایی این موضوع را اعلام کرده‌اند که ممکن است در نهایت یک مجوز فعالیت بانکی برای مکانیزم مالی ویژه صادر شود که در آن صورت این نهاد قادر خواهد بود تا به‌عنوان یک بانک دولتی بین سیستم‌های مالی ایران و اروپا عمل کند. می‌توان گفت تمرکز این مکانیزم مالی بر تجارت بشردوستانه به دولت‌های اروپایی این امکان را می‌دهد تا سرمایه و منابع لازم را برای قدرت بیشتر SPV در جهت تسهیل تجارت گسترده‌تر با ایران فراهم کنند. از فواید دیگر این راهکار آن است درحالی‌که این مکانیزم مالی بشر‌دوستانه قادر نخواهد بود تا مقاومت اقتصاد ایران را در برابر تحریم‌های آمریکا افزایش دهد این روش موجب می‌شود تا پایداری خانوار‌های ایرانی در برابر اثرات تحریم‌ها تقویت شود به این ترتیب قیمت اقلام ضروری به‌طور فزاینده‌ای افزایش نخواهد یافت و دارو و غذا نیز در دسترس خواهد بود. امروز می‌توان گفت از منظر سیاسی کاهش دشواری معیشت زندگی شهروندان ایرانی از موضوعات دیگر مهم‌تر است. برای مثال پزشکان ایرانی هشدار داده‌اند که کمبود داروهای کلیدی می‌تواند موجب افزایش مرگ‌و‌میر کودکان سرطانی شود. این مهر تاییدی بر اذعان ریچارد نفیو معمار تحریم‌های ایران در دوره اوباما است که «تحریم شکلی از خشونت» است. مکانیزم مالی بشر‌دوستانه یک ابزار عملی خواهد بود که می‌تواند مردم ایران را از خشونت دولت ترامپ در امان نگه دارد. در نهایت باید گفت چنین مکانیزمی به اروپا کمک می‌کند تا به‌طور جدی‌تری با دولت ترامپ در زمینه‌های بشردوستانه تحریم‌های آمریکا مقابله کند.

تحریم‌ها هنوز در آمریکا نوعی ابزار قانونی هستند و وزارت خزانه‌داری آمریکا نمی‌تواند به سادگی مکانیزم مالی بشردوستانه و شرکت‌هایی را که از آن استفاده می‌کنند بدون توجیه قانونی مورد هدف تحریم قرار دهد. بعید به‌نظر می‌رسد دولت ترامپ قادر باشد تا یک مکانیزم مالی بشردوستانه در قلب اروپا را تحریم کند به‌ویژه که اروپا می‌تواند به‌طور مستقیم کنگره را در جریان فعالیت‌های بشردوستانه این نهاد قرار دهد. اروپا حتی می‌تواند یک گام فراتر برود و شرکت‌های آمریکایی را برای حضور در این مکانیزم مالی دعوت کند که انتظار می‌رود این موضوع با مخالفت دولت ترامپ مواجه شود. در این صورت اتحادیه اروپا می‌تواند اعمال فشار بر کاخ‌سفید را برای صدور مجوز و دیگر اقداماتی که تراکنش‌ بانک‌های اروپایی مربوط به SPV را فراهم می‌سازد، توجیه کند.