ارزیابی کارشناسان از سخنرانی رئیس‌جمهوری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»
محک دیپلماسی روحانی در نیویورک
هفتاد و سومین نشست عالی‌رتبه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در شرایطی سه‌شنبه شب به وقت تهران برگزار شد که سخنرانی روسای جمهور ایران و آمریکا فضای نشست را تحت‌تاثیر قرار داده بود. تلاش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی‌اش این بود که ایران را به انزوا بکشاند و حتی دیگر کشورها را به انزوای ایران دعوت کرد. او همچنین کاملا از موضع قدرت سخن می‌گفت اما برخی از صحبت‌هایش با واکنش جالب حاضران در اجلاس مواجه شد. به‌عنوان مثال وقتی گفت «دولت من به دستاوردهایی بیش از تمام دولت‌های تاریخ آمریکا رسیده است»، حاضران در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به او خندیدند. درواقع ترامپ با دستور کار مقابله با چندجانبه‌گرایی در این نشست حاضر شده بود و به صراحت گفت ما ایدئولوژی جهانی‌گرایی را رد می‌کنیم و دکترین میهن‌پرستی را می‌پذیریم.
بنابراین به‌نظر می‌رسد باوجودی‌که ترامپ سعی در یارکشی در عرصه سازمان ملل داشت اما در نهایت در گوشه رینگ خود را تنها یافت. چرا که فقط ایران از تصمیم‌های یکجانبه و شتابزده ترامپ متضرر نشده است بلکه خروج وی از پیمان‌های متعدد جهانی همچون پیمان آب و هوایی پاریس و نفتا، جامعه بین‌الملل را با نگرانی‌های متعددی مواجه ساخته است. اما حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران برخلاف وی، جامعه جهانی را به چندجانبه‌گرایی دعوت کرد و در بخشی از سخنرانی خود گفت: «رویکرد جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی همواره مبتنی بر چندجانبه‌گرایی و پایبندی به اصول شناخته شده حقوق بین‌الملل بوده است.»
تفاوت نگرش روسای‌جمهور آمریکا و ایران و همچنین تلاش ایران برای حفظ صلح و امنیت در این نشست کاملا هویدا بود.
در ادامه نیز با وجودی‌که ترامپ در سخنرانی‌اش همچنان بر طبل ایران‌هراسی می‌کوبید، روحانی خیلی زیرکانه نه تنها راه مذاکره را نبست بلکه تاکید کرد که گفت وگو، دوسویه است. وی همچنین از همتای آمریکایی خود دعوت کرد که به قطعنامه سازمان ملل و میز مذاکره بازگردد. در عین حال رئیس‌جمهور ایران تاکید کرد: «سخن ما روشن است، تعهد در برابر تعهد، نقض در برابر نقض، تهدید در برابر تهدید و گام در برابر گام؛ به جای حرف در برابر حرف.»
اکنون بعد از صحبت‌های روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل این پرسش مطرح است که این سخنان چه تاثیری در عرصه بین‌الملل خواهد داشت و آیا صرفا بر افکار عمومی تاثیرگذار است یا در فضای عملیاتی نیز موثر خواهد بود.
ادبیات ایدهآلیستی روحانی در فضای آنارشیک بین‌المللی معنا ندارد
دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در این رابطه در پاسخ به «دنیای اقتصاد» گفت: «سخنرانی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران عمدتا ماهیت ایدهآلیستی داشت؛ ادبیات ایدهآلیستی در روابط بین‌الملل ممکن است مورد حمایت گروه‌های عمومی قرار بگیرد اما تاثیر چندانی در سیاست‌گذاری و الگوهای رفتاری ندارد. به عبارت دیگر رویکردهای ایدهآلیستی به لحاظ افکار عمومی مثبت تلقی می‌شود اما اثربخشی چندانی در حوزه سیاست بین‌الملل نخواهد داشت.»
وی ادامه داد: «اگر منظور از بیان این حرف‌ها، بسیج جامعه بین‌الملل باهدف حمایت از ایران باشد باید گفت که چنین بسیجی حاصل نخواهد شد. چراکه رویکرد نظام بین‌الملل عمدتا مبتنی بر معادله و سیاست قدرت است. اگر فکر می‌کنیم که بیان این رویکردها تاثیری بر سیاست آمریکا بر جا می‌گذارد یعنی اینکه باعث برداشته شدن تحریم‌ها می‌شود نیز باید توجه داشت که چنین مساله‌ای حاصل نخواهد شد.»
همچنین این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد هرچند شاید سیاست ترامپ در نگاه افکار عمومی بین‌المللی مشمئزکننده به‌نظر برسد اما او واقعیت‌های سیاست را به‌صورت بسیار شفاف بیان کرد. وی توضیح داد: «ترامپ سیاست امنیتی آمریکا را در ارتباط با ایران به این صورت تنظیم و بیان کرد که ایران به موازنه قدرت موردنظر آمریکا در منطقه توجهی ندارد که این مساله مستوجب هزینه‌هایی همانند تحریم است.»
متقی دررابطه با تاثیر سخنان روحانی و مقایسه سخنرانی روسای جمهور ایران و آمریکا گفت: «بیان یک‌سری عبارات با ادبیات ایدهآلیستی برای مظلوم‌نمایی در فضای آنارشیک سیاست بین‌الملل معنا ندارد. در سیاست بین‌الملل مساله اصلی این است که چه اقدام متقابلی باید انجام داد؛ این در حالی است که آقای روحانی هیچ بحثی صورت نداد که اگر آمریکا سیاست تحریم یکجانبه‌اش را ادامه دهد چه اقدام متقابلی را با هدف افزایش هزینه‌های سیاسی و راهبردی آمریکا انجام خواهد داد. اما ترامپ خیلی صریح، رئالیستیک و مبتنی بر ادبیات قدرت هم رویکرد آمریکا را مطرح کرد و هم هشدار داد که کشورهای دیگر تلاشی برای سازوکارهای همکاری‌جویانه با ایران انجام ندهند.»
در نهایت استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه صحبت‌های رئیس‌جمهوری ایران مبتنی بر شاخه زیتون بود تاکید کرد که شاخه زیتون نمی‌تواند مورد توجه پنجه‌های عقاب قرار بگیرد.
باید روی سیاست منطقه‌ای ایران تمرکز بیشتری می‌شد
دکتر محمد جمشیدی، استاد دانشگاه تهران نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» ارزیابی‌اش از صحبت‌های رئیس‌جمهور را بیان کرد و گفت: «به نظر من آقای روحانی در قبال رفتار و ادبیات توهین‌آمیز و خصمانه‌ای که دولت آمریکا در برابر ایران در پیش گرفته صحبت‌های مناسبی داشتند. اما نباید تنها همین مساله هدف سخنرانی قرار می‌گرفت. چرا که اصولا هدف این نوع سخنرانی‌ها در چنین سطحی این است که بتواند یک مساله اساسی یا سیاست کلی را در قبال دیگران به خوبی توجیه کند.»
جمشیدی معتقد است با وجود حملاتی که برخی کشورهای غربی علیه ایران دارند و سیاست منطقه‌ای ایران را به چالش می‌کشند، اما در صحبت‌های رئیس‌جمهور آنقدری که لازم بود به این مساله توجه نشد و ایشان نتوانست سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران را به خوبی تبیین کند. به گفته این استاد دانشگاه تمرکز آقای روحانی بیشتر روی برجام بود. او با اشاره به اینکه برجام هم اهمیت دارد، گفت:« اما تنها مساله نیست؛ چراکه کشورهای غربی در تلاش هستند که از چند زاویه ایران را امنیتی و تهدید معرفی کنند. بنابراین مناسب بود که رئیس‌جمهور بتواند سیاست امنیتی و راهبردی ایران در منطقه را توجیه کند.»
جمشیدی با اشاره به اینکه امروز در کشورهای غربی این‌گونه تصور می‌شود که آمریکا و متحدانش داعش را از بین برده‌اند و ترامپ نیز از این مساله بهره‌برداری می‌کند، تاکید کرد که این روایت کاملا غلط است و لازم بود که در مجمع عمومی سازمان ملل به نقش مثبت ایران در منطقه پرداخته شود و ریشه‌های ناامنی معرفی شود. استاد دانشگاه تهران دررابطه با تاثیرگذاری صحبت‌های رئیس‌جمهوری ایران در مجمع عمومی سازمان ملل نیز گفت: «نباید انتظار تغییر در استراتژی یا سیاست راهبردی کشورهای غربی را داشته باشیم. آنها در واقع به‌صورت کلان اجماع دارند که ایران را با برجام یا بدون برجام تحت فشار قرار دهند. بنابراین ادبیات و مواضع رئیس‌جمهوری اگرچه به لحاظ دیپلماسی عمومی خوب و لازم است، اما نباید انتظار داشته باشیم که سیاست غرب در قبال ایران تغییر کند؛ زیرا سیاست آنها براساس ملاحظات کلان‌تر طراحی شده است.»
روحانی آمریکا را خلع‌سلاح کرد
البته علیرضا اکبری، کارشناس ارشد مسائل راهبردی نظر متفاوتی دارد و معتقد است که سخنرانی رئیس‌جمهور در اجلاس سازمان ملل متحد پیامی نافذ داشت و بیانگر اقتدار، صلح و استقامت ایران بود. اکبری معتقد است که غافلگیرکننده‌ترین جمله روحانی، اعلام آمادگی او برای مذاکره، از قلب ساختار نظام بین‌الملل بود؛ به‌ویژه آن‌گاه که مراتب عدول و تمرد دولت ایالات‌متحده از سازوکارها، میثاق‌ها و توافقات بین‌المللی را با ذکر مهم‌ترین نمونه‌های آن، برشمرد. وی توضیح داد: «پرواضح بود که، منظور روحانی از عبارت مذاکره، نشستن و گفت‌وگو نبود، بلکه، با شرح نافذ بی‌اعتباری ترامپ به تعهدات خود، در واقع دولت آمریکا را در موضوع مذاکره، خلع‌سلاح کرد.» بنیان‌گذار «پژوهش‌های راهبردی تصمیم» با اشاره به سخنرانی دقیق رئیس‌جمهور درباره مواضع ایران در قبال ایالات‌متحده گفت: «نطق روحانی، مملو از عبارات محکم، موثر، بجا و اقناع‌کننده بود. مواضع رسمی او نسبت به ایالات‌متحده، بیش از آنکه ناظر بر مسائل موقعیتی و گذرا و ایذایی باشد، ساختارگرایانه و اصولی و متوجه بنیان‌های ضدحقوقی و نقد موثر رویکردهای یکجانبه‌گرایانه دولت آمریکا بود.»
معاون اسبق وزیر دفاع در دوره اصلاحات در گفت‌وگو با «خبرآنلاین» درباره نحوه سخنرانی گفت: «قرار دادن دولت آمریکا، در وضعیت مواجهه با ساختارها و روند‌های مقبول بین‌المللی و سخن گفتن از موضع فراتر از رئیس یک دولت، بلکه مدعی مقبول سیستم پذیرفته شده بین‌المللی، روحانی را نه فقط از ترامپ، بلکه از تمام دیگر سخنرانان این مجمع، بالاتر قرار داد. تبیین دقیق از خطوط متضاد بین منافع یکجانبه‌گرایانه آمریکا، با همه دیگر طرف‌های بین‌الملل، نمایندگان جامعه جهانی را به‌شدت مسحور خود کرد.»
اکبری درباره سخنرانی ترامپ افزود: «بهرغم سخنان شخصی و سخیفی که ترامپ نسبت به دولت و حاکمیت ایران ایراد کرد و بهرغم سبکسری که او در تعریف از خود داشت و موجب مضحکه جمع شد، رویکرد متین، استوار، دقیق و قانع‌کننده روحانی، تفاوت سطح و برتری عزتمند روحانی را با قدرت تمام به رخ کشید.»
وی در رابطه با تعیین خط مشی سیاسی میان ایران و آمریکا و تبیین آن در حضور جامعه ملل نیز گفت: «روحانی مسائل دوجانبه تهران-واشنگتن را به‌خوبی تبیین کرد، مواضع و رویکرد اصولی ایران را با قاطعیت شرح داد و ضمن استناد به توافق بین‌المللی برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را ملاک دیگری برای ارجاع مدعیات آمریکا قرار داد. در مسائل منطقه‌ای، روحانی، آمادگی ایران برای تداوم روند سازنده و سازوکار چهارجانبه حل‌وفصل بحران سوریه را مورد تاکید قرار داد و به‌عبارتی، خارج ماندن آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن از روند مدیریت بحران سوریه را خاطر‌نشان کرد.»
به گفته اکبری، شاه‌بیت سخنان روحانی، استفاده از استعاره «گفت‌وگو از تریبون ملل متحد» و ارجاع حل‌وفصل هرگونه اختلاف به میثاق‌های فراگیر بین‌المللی بود.
آمریکا در مسیر انزوا
از دیگرسو امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز با اشاره به اینکه ترامپ بر طبل یکجانبهگرایی و ملی‌گرایی می‌کوبد گفت: این درحالی است که اغلب کشورهای موثر نظام بین‌الملل و جامعه جهانی همچنان تاکید دارند که چندجانبه‌گرایی، بین‌الملل‌گرایی و تاحدودی جهانی شدن، تامین‌کننده منافع جمعی، صلح و رفاه بین‌المللی است. به گفته این کارشناس این نوع ادبیات و گفتمان مورد پذیرش جامعه جهانی نیست؛ به‌خصوص اتحادیه اروپا که معتقد است جهانی شدن و مشارکت جهانی و چندجانبه‌گرایی تامین‌کننده منافع جمعی است. از این جهت قابل تصور بود که صحبت‌های ترامپ با واکنش اغلب کشورهای عضو سازمان ملل مواجه شود.
ابوالفتح همچنین تاکید کرد که سخنرانی دونالد ترامپ و پس‌از آن حسن روحانی، نشان داد تا آینده قابل‌تصور امکان رسیدن به‌نوعی درک مشترک به‌منظور توافق جدید مهیا نیست. به گفته این کارشناس، با توجه به این صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا قابل‌انتظار بود که آقای روحانی در موضع خود آمریکا را به‌عنوان ناقض برجام و تشویق‌کننده جامعه جهانی به نقض قطعنامه‌های شورای امنیت معرفی کند. این کارشناس مسائل آمریکا معتقد است اگر ترامپ همچنان بخواهد روند سیاست یکجانبهگرایی را دنبال کند روز به روز انزوای آمریکا بیش از گذشته خواهد شد.
ارسال نظر