«دنیای اقتصاد» علل استعفای سعد حریری را رمزگشایی میکند
«دماسنج خاورمیانه» د رنقطه جوش
سعد حریری نخست‌وزیر مستعفی لبنان
او پیش‌تر در سال ۲۰۱۱ هم در بحبوحه اختلافات سیاسی بین گروه‌های مخالف و موافق نظام سوریه وقتی در آمریکا مشغول دیدار با باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت بود به‌دلیل استعفای تعدادی از وزرای کابینه‌اش و برهم خوردن ترکیب طایفه‌ای کابینه، مجبور به کناره‌گیری از قدرت شد. وجه مشترک این دو کناره‌گیری علاوه بر حضور حریری در خارج از کشور، عامل تاثیرگذار تحولات سوریه در تصمیم‌گیری‌های این سیاستمدار جوان لبنانی است.
حریری با قرائت بیانیه‌ای که سراسر اتهام علیه ایران بود از سمت خود استعفا کرد. از سوی دیگر استعفای او خارج از کشور و درحالی‌که در عربستان حضور دارد، سوالات زیادی را درباره نقش سعودی‌ها در این استعفا ایجاد کرده است. البته نگاهی به شرایط کنونی لبنان و مروری بر رویدادهای ماه‌های اخیر در منطقه به خوبی می‌تواند آنچه در ورای استعفای سعد حریری وجود دارد را آشکار سازد. تحرکات اخیر آمریکا درخصوص مسائل لبنان و اظهار نگرانی‌های مکرر مقامات رژیم صهیونیستی نسبت به روندی که در منطقه به نفع کشورهای محور مقاومت به‌وجود آمده نیز در عیان کردن آنچه سبب شد تا سعد حریری به‌طور ناگهانی استعفا دهد، کمک میکند.
سهم‌خواهی ریاض
در این میان چند سناریو برای انتخاب زمان استعفا و همچنین دلایل پشت پرده آن مطرح است. یکی از مهم‌ترین سناریوها «نقشه عربستان برای برهم زدن ثبات در لبنان با همراهی آمریکا است.» دکتر رحمان قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه به روزنامه «دنیای اقتصاد» در این خصوص گفت: «به نظر می‌رسد بعد از موضع‌گیری‌های اخیر دونالد ترامپ درباره ایران به‌ویژه سخنرانی معروفش، برخی قدرت‌های منطقه به‌طور مشخص عربستان امیدوار هستند ترامپ وعده خود را در مورد مهار منطقه‌ای ایران عملی کند و در ائتلاف منطقه‌ای که قرار است آمریکا برای مهار ایران تشکیل دهد سهمی هم برای این بازیگران درنظر بگیرد. به بیان دیگر عربستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه گمان می‌کنند که عزم ترامپ برای مهار ایران از طریق نزدیکی آمریکا به متحدان سنتی خودش از جمله ریاض جدی است و باید پیش قدم شوند و سهم بیشتری در این فرآیند داشته باشند.»
لبنان، دماسنج تحولات خاورمیانه
قهرمان‌پور معتقد است اگر بخواهیم استعفای غیرمنتظره سعد حریری را در این شرایط تحلیل کنیم، شاید بتوان گفت که این نکته راهنمای خوبی است. در واقع عربستان بر این باور است که شاید این بازی در لبنان آغاز شود. همیشه در ادبیات مربوط به خاورمیانه یک اصطلاح جالب‌توجهی وجود دارد بر این مبنا که لبنان دماسنج تحولات خاورمیانه است. یعنی معمولا وقتی خاورمیانه قرار است دچار بحران شود در لبنان یک اتفاقی می‌افتد. البته این اصطلاحی بود که پیش از تحولات بهار عربی به‌کار گرفته می‌شد اما هنوز نیز تاحدی آن وضعیت حاکم است.
چراکه در لبنان تقریبا اغلب قدرت‌های مهم منطقه‌ای نفوذ دارند، خواهان سهم هستند و متحدانی دارند. بنابراین لبنان یکی از عرصه‌هایی است که همیشه عرصه تضاد منافع بازیگران منطقه‌ای محسوب شده است. در این میان چون دولت لبنان نیز به‌صورت سنتی و به‌دلیل مسائل طایفه‌ای و فرقه‌ای یک دولت قوی نیست بنابراین قدرت‌های منطقه‌ای می‌توانند در آن کشور نوعی هماوردی و رقابت داشته باشند. از سوی دیگر باید توجه داشت که استعفای حریری در شرایطی صورت گرفت که میشل عون بعد از مدت‌ها بن‌بست سیاسی به‌عنوان رئیس‌جمهور در این کشور انتخاب شد و حزب‌الله نیز تاحدی همراهی کرد؛ در چنین شرایطی انتظار نمی‌رفت که این استعفا اتفاق بیفتد.
فشار ریاض بر حریری
در این میان کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است که اعلام این استعفا از عربستان به لحاظ دیپلماتیک، پیام‌ها و معانی خاصی دارد و مهم‌ترین پیام آن این است که این تصمیم بیشتر تحت فشار و تاثیر عربستان سعودی بوده است. بنابراین عربستان و برخی متحدان آن و متحدان سنتی آمریکا، بعد از تحولات اخیر و سخنرانی ترامپ درباره ایران در حال آماده شدن برای داشتن سهم در سیاست آمریکا هستند و می‌خواهند از این کشور امتیازگیری کنند. اما نکته اینجا است که آیا چنین سیاستی امکان عملی شدن دارد یا خیر. در هر حال وقتی کشوری مانند آمریکا اعلام میکند که می‌خواهد از طریق تشکیل یک ائتلاف منطقه‌ای، ایران را مهار کند، برخی قدرت‌های منطقه‌ای احساس می‌کنند فرصتی فراهم شده تا از قبل این سیاست بتوانند برخی مشکلات خود را با ایران حل‌وفصل کنند.
موانع تحقق سناریوی آمریکایی
اما واقعیت امر این است که شرایط منطقه به‌گونه‌ای نیست که واشنگتن بتواند به آسانی استراتژی خود را در مورد ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای و به منظور مهار ایران پیاده کند. قهرمان‌پور در این باره می‌گوید: «اگر به روابط ترکیه و آمریکا نگاهی بیندازیم، آنکارا یکی از متحدان سنتی آمریکا در منطقه بود و روابط دو کشور به‌دلیل مساله عدم استرداد فتح‌الله گولن و بازداشت یکی از کارمندان محلی آمریکایی در آنکارا دچار تشنج شده است؛ بنابراین در چنین شرایطی آمریکا چگونه می‌خواهد با ترکیه وارد یک ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران شود. آن‌هم درحالی‌که ایران، ترکیه و عراق در مساله کردستان و ایران، روسیه و ترکیه در مساله سوریه همراهی و همکاری می‌کنند. در یک نتیجه‌گیری کلی باید گفت در چنین شرایطی تا زمانی که حداقل وضعیت سوریه به یک چشم‌انداز روشنی نرسیده، مساله داعش حل نشده و بحران یمن برقرار است امکان اجرای سناریوی مذکور از سوی آمریکا اندک است. در نتیجه عربستان نیز نمی‌تواند روی این سناریو و بازی آمریکا حساب باز کند.»
تقابل ریاض-تهران
اکنون پرسش مهمی که بعد از استعفای حریری مطرح شده این است که آیا به دنبال این استعفا، لبنان به صحنه تقابل و رویارویی تهران و ریاض تبدیل خواهد شد. پیش‌تر نیز ایران و عربستان سابقه تقابل در صحنه لبنان را داشته‌اند که مهم‌ترین آن، حمله اسرائیل به حزب‌الله بود. اما باید دقت داشت که ریاض به‌دلیل محدودیت‌هایی که در لبنان دارد، تقریبا در هیچ‌یک از این موارد نتیجه‌ای نگرفته است. کارشناس مسائل خاورمیانه در این خصوص با اشاره به اینکه موقعیتی که حزب‌الله در لبنان دارد با موقعیت متحدان عربستان خیلی تفاوت دارد، افزود: «حزب‌الله در جنگ با اسرائیل پیروز شده، مشروعیت داخلی دارد و در شرایطی که ارتش لبنان دچار ضعف بوده، موفق شده در برابر رژیم اسرائیل بایستد و مشروعیت و مقبولیتی برای خود پیدا کند. بنابراین نفوذ عربستان در لبنان بیشتر مالی و سیاسی است تا عملیاتی و واقعی و روابط فرهنگی و هویتی با گروه‌هایی که با آنها در ارتباط است، ندارد.»
بنابراین او معتقد است که در این شرایط بعید به‌نظر می‌رسد که عربستان بخواهد به تنهایی در لبنان با ایران درگیر شود؛ زیرا نه توان آن را دارد و نه دنبال این موضوع است. کارشناس مسائل منطقه توضیح داد: «درحال حاضر بحث دستگیری شاهزاده‌های سعودی، پیگیری مراحل تثبیت موقعیت محمد بن سلمان و درگیر بودن ریاض در یمن بیانگر آن است که عربستان به تنهایی نمی‌تواند و نمی‌خواهد که با ایران درگیر شود. در نتیجه حتما برنامه‌ریزی‌هایی صورت داده تا آمریکا را نیز وارد این پروسه کند تا به‌دنبال آن برخی دیگر از کشورهای غربی نیز از این سناریو حمایت کنند. اما مساله اینجاست که تمام سناریوی عربستان به آمریکا گره خورده است؛ یعنی اگر واشنگتن به هر دلیلی وارد این بازی نشود، عربستان به تنهایی قدرت بازی در میدان لبنان را ندارد. »
دستور ریاض به حریری
همزمان با استعفای سعد حریری در ریاض و اتهام‌زنی‌هایش علیه ایران، واکنش‌هایی را از سوی مقامات کشورمان به‌دنبال داشت و همگی مقامات بر این باور هستند که این استعفا تحت‌تاثیر و فشار ریاض بوده است. علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در سخنانی در این رابطه گفت که استعفای سعد حریری در ریاض قسمتی از نقشه علیه ملت‌های آزاده است. شمخانی در حاشیه مراسم ختم پدر سردار سلیمانی در پاسخ به این پرسش خبرگزاری صداوسیما که تحلیل شما از پشت پرده استعفای نابهنگام نخست‌وزیر لبنان در ریاض چیست، افزود: «مفهوم این کار تبعیت ملت‌های آزاده از سرمداران وابسته خود نیست و ملت‌ها راه خود را پیدا می‌کنند.» او تاکید کرد: «آنچه ریاض با بیروت کرد همان کاری است که واشنگتن با ریاض میکند و همان‌گونه که واشنگتن دستور می‌دهد و ریاض عمل میکند، ریاض هم به بیروت دستور می‌دهد و سعد حریری عمل میکند.»
استعفا تحت فشار
همچنین بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز با بیان اینکه این استعفای حریری تحت فشار بوده است، تاکید کرد: «اتهاماتی که نخست‌وزیر مستعفی لبنان زد قابل قبول نیست.» به گزارش «ایسنا» بهرام قاسمی در حاشیه مراسم ختم پدر سردار سلیمانی گفت: «استعفای حریری یک مساله داخلی لبنان است؛ اما جای تاسف و تاثر دارد که نخست‌وزیری که باید در کشور خود استعفا دهد، استعفای خود را در یک کشور دیگر اعلام میکند.» از سوی دیگر سرلشکر فیروزآبادی، رئیس سابق ستاد کل نیروهای مسلح نیز در این باره گفت که عربستان از سعد حریری خواست تا استعفا دهد.
هیچ‌کس اطلاعی از استعفای حریری نداشت
این در شرایطی است که استعفای حریری، مقامات داخلی لبنان را نیز شگفت زده کرده است و جبران باسیل، وزیر خارجه لبنان در این باره، با بیان اینکه هیچ کس اطلاعی از استعفای سعد حریری نداشت، تاکید کرد که لبنان بحران‌های زیادی را پشت سر گذاشته و با وحدت این بحران را هم پشت سر خواهد گذاشت. وزیر خارجه لبنان افزود: «ما نیاز به برخورد حکیمانه داریم و نباید رفتارهای احساسی و از روی تعصب در پیش بگیریم.» جبران باسیل استعفای سعدحریری را شوک‌آور و ناراحت‌کننده توصیف کرد و گفت: «این دولت با جدیت کار می‌کرد و بسیاری از وعده‌های خود به مردم را محقق کرده بود.»
تکذیب خبر منتشره درباره محتوای مذاکرات محرمانه ولایتی و حریری
فارس: سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، مطالب منتشره درباره محتوای مذاکرات محرمانه ولایتی و سعد حریری را صحیح ندانست و آن را تکذیب کرد. سفارت جمهوری اسلامی ایران در لبنان طی تماسی با خبرگزاری فارس، اعلام کرد با توجه به حضور محمد فتحعلی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ملاقات علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب با سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان مطالب منتشره که به نقل از یک منبع آگاه نزدیک به آقای ولایتی تحت عنوان محتوای مذاکرات محرمانه ولایتی و حریری درج شده است، صحت ندارد و تکذیب می‌شود.
پیش از این یک منبع آگاه درخصوص مذاکرات محرمانه ولایتی و حریری عنوان کرده بود: «در این دیدار حریری با طرح درخواست سعودی‌ها از دکتر ولایتی خواسته که ایران دست از حمایت از مردم مظلوم یمن بردارد و روابط خود را با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس بهبود بخشد.» وی گفت: «مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب نیز در پاسخ از حریری خواسته تا سعودی‌ها بمباران مردم بیگناه و حصر اقتصادی و دارویی این کشور را متوقف کنند تا مسیر گفت‌وگو با ملت یمن باز شود.» وی افزود: «درخواست نابجای حریری و سعودی‌ها این بود که جمهوری اسلامی ایران در موضوع یمن، جانب حق را رها کند اما چون ناامید شدند بلافاصله سعد حریری را به ریاض فراخواندند تا وی استعفای خود را در خارج از خاک لبنان اعلام کند.» این منبع آگاه با اشاره به متن استعفای سعد حریری گفت: «مشخص است که این متن از جانب سعودی‌ها به نخست‌وزیر مستعفی لبنان دیکته شده است.»
ارسال نظر