دنیای اقتصاد: بررسی آمار و ارقام مربوط به گزارش‌های بانک مرکزی از بودجه خانوار شهری طی ۵ سال منتهی به سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که در بازه زمانی بین سال‌های ۱۳۹۰ تا پایان سال ۱۳۹۳، مجموع درآمد خانوارهای نقاط شهری، همواره در سطح پایین تری از مجموع هزینه‌ها قرار داشته است. شکافی که ضمن کاهش سطح رفاه عمومی، خانوارها را مجبور به استفاده از پس انداز برای پوشاندن شکاف بین دخل و خرج کرده بود. اما در سال ۱۳۹۴، در حالی که هزینه‌ها در ۷۵ درصد از خانوارهای ایرانی (ساکنان نقاط شهری) با سرعتی کمتر از تورم رشد کرده بود، درآمدها با سبقت گرفتن از تورم شکاف موجود بین درآمد و هزینه‌ها را به‌طور کامل پوشش داده‌اند.

بانک مرکزی مجموع هزینه‌ها و درآمدهای خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۴ را حدود ۳۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان گزارش داده است. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی از وضعیت بودجه خانوار در نیمه ابتدایی دهه ۱۳۹۰، سال ۱۳۹۴ تنها سالی است که در آن، نرخ رشد میانگین درآمد حقیقی خانوارهای ایرانی مثبت بوده است. این امر در کنار رشد حقیقی منفی هزینه‌ها در سال ۱۳۹۴، باعث شد تا پس از حدود نیم دهه، شکاف بین درآمد و هزینه حقیقی سالانه از منفی ۷۰۰ هزار تومان به حدود مثبت ۱۶۰ هزار تومان تغییر کند. اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار نیز با تایید این ادعا نشان می‌دهد که شاخص‌های معرف رفاه در بودجه خانوار در سال ۱۳۹۴ در جهت افزایش رفاه خانوار حرکت کرده است. به این ترتیب در سال ۱۳۹۴ برآیند فعل و انفعالات صورت گرفته نه تنها باعث توقف روند تضعیف مستمر رفاه شد، بلکه سطح رفاه مستمرا تنزل یافته طی نیم دهه ماقبل را افزایش داده است.

تغییرات هزینه و درآمد به نفع رفاه

بودجه خانوار شامل درآمد‌ها و هزینه‌های(دخل و خرج) خانوار است. منظور از درآمد کلیه وجوه نقد و غیر نقدی است که در عوض کار انجام شده، سرمایه به کار رفته یا از طریق منابع دیگر به خانوار تعلق می‌گیرد. منظور از هزینه ارزش پولی تمام کالا‌ و خدماتی است که از سوی خانوار برای دوره جاری یا آینده تهیه شده است. بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد مجموع هزینه‌های هر خانوار ایرانی در نقاط شهری در سال ۱۳۹۴ حدود ۳۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بوده است. این رقم در مقایسه با رقم گزارش شده برای سال پیشین حدوددومیلیون و۴۰۰هزارتومان افزایش یافته است، به این معنا که هر خانواده ایرانی در سال ۱۳۹۴ ماهانه ۲۰۰ هزار تومان بیشتر از سال ۱۳۹۳ هزینه کرده است. در سوی دیگر، اطلاعات منتشر شده مجموع درآمدهای هر خانوار ایرانی در سال ۱۳۹۴ را حدود ۳۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان نشان می‌دهد. به این ترتیب درآمد هر خانوار شهری ایرانی در سال ۱۳۹۴ در مقایسه با رقم گزارش شده برای سال ما قبل(۳۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان) حدود ۹/ ۲ میلیون تومان افزایش یافته است. یعنی درآمد ماهانه میانگین خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۴ در مقایسه با سال پیشین حدود ۲۴۰ هزار تومان افزایش یافته است. به این ترتیب هر خانواده ایرانی در سال ۱۳۹۰، معادل ۴۰ هزار تومان منابع بیشتر برای پوشش هزینه‌ها در مقایسه با سال قبل در اختیار داشته است.

تراز شدن کفه دخل و خرج

بررسی میانگین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱، هزینه و درآمد اسمی خانوار با شیب تند و تقریبا یکسان افزایش یافته است. می‌توان گفت علت اصلی این شیب زیاد نرخ تورم بود که منجر به افزایش سرعت تغییر درآمدها و هزینه‌ها بوده است. تورم بر مبنای شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال‌های۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ به ترتیب ۵/ ۲۱، ۵/ ۳۰و ۷/ ۳۴ درصد بوده است. طی سال‌های یاد شده اگر چه نرخ تغییر درآمد و هزینه خانوارهای شهری تفاوت چندانی نداشته است، اما همین تفاوت اندک نیز باعث افزایش شکاف بین هزینه‌ها و درآمد طی این سال‌ها شده است. در سال ۱۳۹۳ نرخ تورم به حدود ۶/ ۱۵ درصد کاهش پیدا کرد. بر مبنای آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی، اگرچه هزینه خانوار کاملا در تطابق با نرخ تورم افزایش یافت، اما درآمد خانوار بازهم در ادامه روند آغاز شده از سال ۱۳۸۹، بازهم تغییر کمتری از نرخ تورم داشت. به این ترتیب در سال ۱۳۹۳ همزمان با تغییر ناچیز هزینه‌های حقیقی، درآمد حقیقی حدود ۲ درصد کاهش یافت و به این ترتیب روند تقویت بودجه حقیقی خانوار که از سال ۱۳۹۰ آغاز شده بود در سال ۱۳۹۳ تغییر جهت داد. بودجه اسمی خانوار نیز که شیب کاهش آن در سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ کاهش یافته بود، در سال ۱۳۹۳ با سرعت بیشتری در مقایسه با سه سال ابتدایی دهه ۱۳۹۰ کاهش یافت. در این بازه زمانی خانوار‌ها ۳ تا ۴ درصد از مخارج خود را با پس‌انداز‌های قبلی تامین کرده‌اند.

1394 نقطه عطف رفاهی

کاهش قابل توجه تورم در سال ۱۳۹۴ منجر به کاهش قابل توجه ارزش اسمی هزینه‌ها و در نتیجه از بین رفتن شکاف رفاهی به‌وجود آمده در سال‌های پیشین شده است. ارزش حقیقی(با حذف اثر تورم) بودجه خانوار که معرف حجم سفره خانوار است، طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ با شتاب ثابت رو به کاهش بوده است. در سال ۱۳۹۳ درآمد حقیقی خانوار همچنان کاهش یافته است، اما هزینه حقیقی خانوار افزایش یافته است که این خود موجب افزایش شکاف حقیقی بین درآمد و هزینه‌های خانوار شده است. توجیهی که می‌تواند تا حدودی افزایش شکاف حقیقی بین هزینه و درآمد در این سال‌ها را توضیح دهد، مقاومت خانوارها در مقابل کاهش مصرف در زمان کاهش درآمد است. اما در سال ۱۳۹۴ این روند تضعیف مستمر رفاه خانوارها متوقف شده است. در سال ۱۳۹۴ پس از ۵ سال کاهش مستمر درآمد حقیقی، میزان افزایش درآمد خانوار در سطح بالاتری از نرخ تورم قرار گرفت. این در حالی است که هزینه‌ها با سرعت کمتری از نرخ تورم افزایش پیدا کرده‌اند. به این ترتیب همزمان با افزایش درآمد حقیقی، هزینه حقیقی کاهش یافته است و در سال ۱۳۹۴ برای نخستین بار طی دهه ۱۳۹۰، بودجه حقیقی خانواده به محدوده مثبت اعداد صعود کرد. همچنین سرعت بیشتر افزایش درآمد میانگین اسمی خانوار ایرانی در مقایسه با نرخ افزایش هزینه میانگین، باعث شد تا شکاف بین هزینه و درآمد که طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ به‌صورت مستمر افزایش یافته بود، تقریبا به‌طور کامل پوشش داده شود.

کاهش سهم مواد خوراکی در هزینه‌ها

بررسی آمار مربوط به هزینه خانوار در گروه‌های مختلف نشان می‌دهد هزینه مربوط به مسکن و انرژی بیشترین سهم درآمدی را در میان گروه‌های مختلف به خود اختصاص داده است. بررسی آمارهای مرکزی نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ ارزش اسمی گروه‌های مختلف با سرعت‌های متفاوت افزایش یافته است. برای گروه خوراکی و آشامیدنی سرعت افزایش در سال‌های پایانی کاهش و برای گروه مسکن، آب، برق و گاز سرعت افزایش در سال‌های پایانی افزایش یافته است. ترکیب هزینه خانوار در زیرگروه‌های دخانیات، پوشاک و کفش، بهداشت و درمان، ارتباطات، تفریح و امور فرهنگی، تحصیل، رستوران و هتل و کالاها و خدمات مختلف طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ ثابت مانده است. به عقیده کارشناسان کاهش سهم نیازهای مندرج در قاعده هرم مازلو (خوراک و پوشاک) و افزایش سهم سایر گروه‌ها در هزینه‌های خانوار را می‌توان به‌عنوان سیگنالی از افزایش نسبی رفاه در نظر گرفت. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی، سهم این دو گروه از مجموع هزینه‌های خانوارهای شهری از ۳۰ درصد در سال ۱۳۹۰ به حدود ۲۷ درصد در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است. کاهشی که یکی از دلایل آن شیب تند نزول نرخ تورم مواد خوراکی طی سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ بوده است. در بین اقلام گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بیشترین سهم در خرج خوراک خانوار مربوط به هزینه انواع گوشت است. از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ ارزش اسمی مقدار گوشت با سرعت شدیدی افزایش یافته است، موضوعی که سبب کاهش سهم گوشت در سفره خانوار شده است. ولی نیمه دوم این بازه سرعت رشد قیمت گوشت کاهش یافته است و سهم انواع مختلف گوشت در سفره خانوار در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ تغییر چندانی نکرده است.

توقف تخریب رفاه خانوار