سوغات پاک تعطیلات برای شهرها

دنیای اقتصاد: در روزهای اخیر، بازهم قصه آلودگی هوای تهران و شهرهای صنعتی تکرار شد و سیاستمداران دوباره سیاست‌های دفعتی مانند تعطیلی مدارس را برای کاهش میزان آلودگی به کار بستند. اقداماتی که هیچ‌گاه نتوانست، راه‌حلی عملی برای بحث آلودگی محسوب ‌شود. سابقه چنین تصمیماتی نشان می‌دهد با شدت یافتن آلودگی، بحث به تعطیلی دانشگاه و مراکز اداری می‌رسد که این نوع تعطیلی، به دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن، می‌تواند اثر نامطلوبی بر کسب و کار بگذارد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که تعطیلات دو روزه آخر هفته می‌تواند از حجم آلودگی هوا در شهرها بکاهد.

تعطیلات آخر هفته برای هوای پاک

اگر چه برای حل مشکل آلودگی تنها نمی‌توان به یک راه اکتفا کرد، اما به نظر می‌رسد که یکی از سیاست‌های مناسب برای حل این مشکل، تعطیلی دو روزه آخر هفته است. آمار‌ها و گزارش‌های سازمان محیط زیست نشان می‌دهد که در شهرهای صنعتی با تجمیع آلودگی هوا در روزهای پایانی هفته میزان آلودگی به حداکثر می‌رسد. حال آنکه مدت زمان فرآیند «خود پالایندگی» هوا بیش از ۴۸ ساعت برآورد شده است. در روزهای تعطیل غلظت کربن مونو اکسید تا ۳۰ درصد و غلظت ذرات معلق در هوا تا ۳۶ درصد کاهش می‌یابد. همچنین در تعطیلات دو روزه کاهش غلظت ذرات آلاینده و بروز پدیده خودآلایندگی تاثیر فزاینده‌ بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. بر اساس نتایج پژوهش محققان دانشگاه تهران، سهم هزینه خارجی چهار آلایندهCO،SO۲،Nox و PM در شهر تهران، سالانه حدود ۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. همچنین مطابق یک آزمایش جامع ازسوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، میانگین غلظت «نانو ذرات» آلاینده هوا (ذراتی با قطر ۱۰ برابر کمتر از میکرومتر یا ۱۰ هزار برابر کوچک‌تر از میلی‌متر) در روزهای تعطیل به مراتب کمتر از روزهای کاری است. میانگین غلظت «نانوذرات سمی» در هوای تهران در شبانه‌روز یک روز کاری، ۷/ ۱‌ برابر شبانه‌روز تعطیل و میانگین ساعتی آن در روز کاری ۵ برابر روز تعطیل است. از نظر کارشناسان این راهکار تنها مختص به تهران نیست، با توجه به تحلیل‌ها و بررسی آمار و اطلاعات اخذ شده از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا مستقر در نقاط حساس شهر قم، تعطیلی دو روزه پیاپی پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها، فرصت خودپالایی برای هوای آلوده شهر قم را بسیار افزایش می‌دهد تا از بار سنگین آلودگی ناشی از عوامل آلاینده شهری و متحرک کاسته شود. از سوی دیگر افزایش تعطیلات سبب صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود. بنابر آمارهای اداره توزیع برق استان هرمزگان تعطیلات ۳ ماهه ادارات دولتی در این استان در فصل تابستان ۵۰ مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق به همراه داشته است. با فرض پراکندگی دستگاه‌های اجرایی متناسب با سهم هر استان از جمعیت، تعطیلی روزهای پنج‌شنبه سبب صرفه‌جویی در حدود ۱۲ گیگاواتی در مصرف برق خواهد شد.

هفته کاری در جهان

هفته کاری اکثر کشورها بین جمعه تا دوشنبه یا دوشنبه تا شنبه است که البته اکثرا کشورهای مسیحی هستند و به دلیل تعطیلات مذهبی یهودی یا مسیحی، روزهای شنبه و یکشنبه به‌عنوان روزهای تعطیل در نظر گرفته شده است. اقلیت بزرگی از کشورها نیز برنامه هفته کاری خود را به‌صورتی تدوین کرده‌اند که هفته کاری بین یکشنبه تا پنج‌شنبه است و این به آن معنی است که روزهای جمعه و شنبه به‌عنوان روزهای آخر هفته و تعطیل قلمداد می‌شوند. این کشورها که عمدتا مسلمان هستند، به‌طور سنتی روز تعطیل و مقدس خود را جمعه می‌دانند که روز شنبه نیز به دلایل دیگر اقتصادی-اجتماعی به آن افزوده شده است. در این میان به نظر می‌رسد دو کشور همچنان هفته کاری شنبه تا پنج‌شنبه دارند: ایران و جیبوتی. افغانستان نیز تا سال ۲۰۱۵ تنها یک روز تعطیل داشت، اما با تغییراتی که انجام داد، هفته کاری خود را بین شنبه تا چهارشنبه قرار داد و تعطیلات خود را به روزهای پنج‌شنبه و جمعه تبدیل کرد. کارکنان در جیبوتی و ایران روزهای پنج‌شنبه را به‌طور نیمه وقت کار می‌کنند و روز تعطیل کامل آنها جمعه است.

ساعات کاری

به رغم آنچه تصور می‌شود، ساعات کاری در کشورهای جهان پراکندگی زیادی دارد و در برخی موارد حتی زیر ۴۰ ساعت کار در هفته بوده است. در یک بررسی که از سوی نشریه «سی‌ان‌ان مانی» در سال ۲۰۱۳ انجام گرفته بود، ساعات کاری ۱۰ کشور در طول یک هفته معرفی شده است. نکته جالب در این میان آن است که این کشورها از نظر وضعیت اقتصادی وضعیت قابل قبولی دارند. برای مثال، در هلند هفته کاری تقریبا ۴ روزه استاندارد است. در سال گذشته، حدود ۸۶ درصد از مادران شاغل در این کشور، ۳۴ ساعت در هفته کار کرده‌اند. میانگین ساعات کار در هفته برای این کشور ۲۹ ساعت و میانگین دستمزدهای سالانه ۴۷ هزار دلار است. طبق قوانین هلند، تعادل میان کار و زندگی و نیز حمایت از کارکنان پاره‌وقت در دستور کار قرار دارد. به گزارش سازمان توسعه و همکاری‌ اقتصادی، این میزان ساعات کاری کمترین مقدار در میان تمام کشورهای توسعه‌یافته است. متوسط ساعات کاری در هفته برای دانمارک ۳۳ ساعت است که به‌طور میانگین دستمزدی در حدود ۴۶ هزار دلار برای فرد به همراه دارد. فرهنگ کار در دانمارک و اسکاندیناوی به برنامه‌های کاری منعطف تاکید دارد. از جمله سایر کشورهایی که در این فهرست ذکر شده‌اند، می‌توان نروژ، ایرلند، آلمان، سوئیس، بلژیک، سوئد، استرالیا، ایتالیا و آمریکا را نام برد که بین ۳۳تا ۳۸ ساعت متغیر هستند. این در حالی است که بیشینه هفته کاری یا کارکنان تمام‌وقت برای ایتالیا ۴۰ ساعت در هفته بوده و ساعات اضافه کار نیز تا ۸ساعت بیشتر است. ساعات کار رسمی در استرالیا ۳۸ ساعت است. به‌طور کلی، ساعات کاری رسمی در میان کشورهای جهان عمدتا ۴۰ ساعت در نظر گرفته می‌شود، هرچند در برخی کشورها متفاوت است و بین ۳۵ تا ۵۰ ساعت نیز نوسان دارد. در جدول بالا میانگین ساعات کاری در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه در هر هفته برای سال ۲۰۱۴ نشان داده شده است.

یافته‌های تحقیقاتی برای بهبود کار و فراغت

مجموعه تحقیقات فزاینده‌ و مطالعات موردی فراوانی صورت گرفته‌اند که پیشنهاد می‌کنند گذار به هفته کاری کوتاه‌تر، منجر به افزایش بهره‌وری، بهبود سلامت و افزایش نرخ نگهداری از کارکنان خواهد شد. از جمله تحقیقاتی که از سوی یکی از موسسات پژوهشی در آمریکا انجام شده است، افرادی که ۵۵‌ساعت در هفته کار می‌کرده‌اند عملکرد ضعیف‌تری نسبت به افرادی که ۴۰ ساعت در هفته کار کرده‌اند، داشته‌اند. در مجموع یافته‌ها نشان دهنده این است که با برنامه‌ریزی صحیح برای کار، کارکنان می‌توانند مقدار کار یکسانی را در دوره زمانی کوتاه‌تری به انجام برسانند. در برخی موارد حتی از هفته‌ای با چهار روز کاری سخن گفته شده است که از جمله این افراد رئیس دانشکده سلامت عمومی بریتانیا است و آن را در کمک به فشار خون پایین‌تر و افزایش سلامت روانی کارکنان مفید می‌داند.

شکل گرفتن تعطیلات دوروزه در جهان

تعطیلات در جهان امری نسبتا مدرن محسوب می‌شود و ساماندهی آن حتی تاریخچه‌ای به مراتب کمتر دارد. ریشه‌های هفته ۷ روزه به حدود ۴ هزار سال پیش و دوران بابلی‌ها بازمی‌گردد. پس از آن‌ها، این مفهوم در مصر، یونان و حتی روم نیز گسترش یافت و در آنجا یهودیان ساکن در امپراتوری روم، نسخه‌ای جدید از هفته ۷ روزه ارائه کردند. به مرور این مفهوم حدود ۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح وارد تقویم غربی شد. در تعطیلات مسیحی روز یکشنبه به‌عنوان روز مقدس تعیین شده بود. در قرن نوزدهم مالکان کارخانه‌ها در انگلستان نیم روز تعطیلات اضافی روز شنبه را اضافه کردند تا در عوض از حضور کارگران در روز دوشنبه اطمینان حاصل کنند. دهه‌ها طول کشید تا روز شنبه از استراحت نیم روزه به تعطیلات تمام روز تبدیل شود. در سال ۱۹۰۸ یک کارخانه آمریکایی به نخستین سازمانی تبدیل شد که هفته کاری ۵ روزه را به اجرا گذاشت که دلیل اصلی آن توجه به حضور کارگران یهودی آن کارخانه بود. با این وجود، تعطیلات دو روزه در جهان مدیون هنری فورد، رئیس شرکت بزرگ خودروسازی فورد است که در سال ۱۹۲۶ در ایالات متحده آمریکا هفته کاری ۵ روزه و بدون کاهش حقوق مقرر کرد. آخر هفته در تقویم کاری وی روزهای شنبه و یکشنبه و تعداد ساعات کاری هفته عادی، ۴۰ساعت در نظر گرفته شده بود. رکود بزرگ در ایالات متحده آمریکا یکی از عواملی بود که تعطیلی دو روز آخر هفته را در اقتصاد این کشور موکد کرد زیرا نیاز به ساعات کاری کمتر شده بود و توان مالی بنگاه‌ها نیز کاهش یافته بود. نمونه چنین تعطیلاتی در جهان امروز، پس از بحران اقتصادی در ونزوئلا مشاهده شد. بعدها رئیس‌جمهور آمریکا، فرانکلین روزولت، قانون استانداردهای نیروی کار در سال ۱۹۳۸ را امضا کرد که به موجب آن ساعات کاری ۴۰ هفته و هفته کاری ۵ روز به تصویب رسید.

پیوستن به جامعه جهانی

یکی از مهم‌ترین دلایلی که برای تغییر تعطیلات در نظر گرفته می‌شود، این است که تعطیلات مختلف در ایام مذهبی ادیان گوناگون باعث می‌شود روزهای مختلفی در بازارهای جهانی تعطیل باشد و این امر بر اقتصاد این کشورها اثر منفی می‌گذارد. برای کاستن اثرات این تعطیلات در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای مسلمان به سوی ایجاد تعطیلات دو روزه و افزودن تعطیلات روز شنبه به جمعه‌ها حرکت کرده‌اند. در این بین کشورهای مسلمان نیز به این سیاق عمل کرده‌اند. برای مثال پس از اصلاحات در تعطیلات به ویژه در دهه نخست هزاره جدید، تعطیلات جمعه و شنبه در کشورهای الجزایر در سال ۲۰۰۹، بحرین در سال ۲۰۰۶، بنگلادش، مصر، عراق، اردن، کویت، لیبی، برخی ایالت‌های مالزی، مالدیو، عمان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، سودان، سوریه، امارات متحده عربی و یمن در سال ۲۰۱۳ انجام شد. این تعطیلات بیشترین هماهنگی را با بازارهای کشورهای غربی به همراه دارد. علاوه بر این اصلاحات، در برخی کشورهای دیگر نیز که تعداد جمعیت مسلمان قابل توجهی دارند یا اقلیت‌های عمده‌ای از آنان نیز (برخلاف کشورهای حاشیه خلیج فارس) مسیحی یا ادیان دیگر است، روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل در نظر گرفته شده است. از جمله این کشورها اندونزی، لبنان، ترکیه و تونس را می‌توان نام برد. در این کشورها که عمدتا قانونی غیر از شریعت دارند، جمعه روز کاری است و یک وقفه طولانی در میانه روز برای عبادت و انجام امور مذهبی به افراد مسلمان داده شده است. برخی کشورهای دیگر در این زمینه، موریتانی، برخی ایالات مالزی، مراکش و پاکستان هستند که در برخی از آنها جمعه حتی نیمه‌وقت تلقی می‌شود. در این میان برونئی تعطیلاتی غیرپیوسته دارد به این معنی که روزهای جمعه و یکشنبه در آن تعطیل است. با توجه به آنچه گفته شد، در حال حاضر دو کشور ایران و جیبوتی تعطیلات یک روزه کامل در روز جمعه دارند.

سوغات پاک تعطیلات برای شهرها