«دنیای‌اقتصاد» اهمیت «رزمایش مشترک ارس» در مرزهای شمالی ایران را تشریح کرد
عبور تهران-باکو از دالان تنش
سعیده سادات فهری: رزمایش مشترک نیروی ویژه نیروی زمینی سپاه و نیروی مخصوص ارتش جمهوری آذربایجان تحت عنوان «رزمایش مشترک ارس» به مدت ۴ روز با حضور نیروهای ویژه دو کشور در ارتفاعات صعب‌‌العبور مناطق مرزی شمال کشور از روز یکشنبه چهارم آذر ماه آغاز به کار کرد. صبح روز یکشنبه هیات نظامی جمهوری آذربایجان از طریق پایانه مرزی شهرستان بیله سوار استان اردبیل با استقبال فرمانده سپاه استان اردبیل و فرماندهان شرکت‌کننده در این رزمایش مورد استقبال قرار گرفتند. همچنین هیات عالی رتبه نظامی جمهوری آذربایجان با حضور در منطقه رزمایش آمادگی لازم را برای رزمایشهای مشترک در مقابل هرگونه تهدیدهای مرزی اعلام کرد.
در روز دوم این رزمایش مشترک، صبح روز دوشنبه دو فرمانده ارشد نیروی زمینی سپاه و نیروی زمینی ارتش جمهوری آذربایجان، با ادای احترام به پرچم دو کشور از یگان‌‌های حاضر هر دو کشور سان دیدند. پیش از این نیز نیروی دریایی ایران و جمهوری آذربایجان رزمایش مشترک امداد و نجات را در دریای خزر برگزار کرده بودند. اما برگزاری این رزمایش چه اهمیتی دارد و چه آثاری بر روابط ایران و جمهوری آذربایجان که مدتی است بر سر مساله کریدور زنگزور به سمت برخی تنش‌‌ها پیش رفته بود، بر جای خواهد گذاشت؟
گام مهم در حل اختلافات
جعفر خاشع، رئیس بنیاد مطالعات قفقاز درباره اهمیت برگزاری این رزمایش و تاثیر آن بر اختلافات ژئوپلیتیکی در جنوب قفقاز به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «در سال‌های اخیر بعد از جنگ دوم قره‌‌باغ، تنش‌‌های زیادی در روابط تهران و باکو ایجاد شده که عمدتا از سمت جمهوری آذربایجان بوده است. سیاست ایران در قالب سیاست همسایگی همواره مبتنی بر این اصل بوده که بتواند روابط با همسایگان را به سمت و سوی روابط کم تنش و در مرحله بعدی روابط همکاری‌‌جویانه سوق دهد.» خاشع ادامه داد: «در شرایط فعلی که شاهد درگیری مستقیم بین ایران و رژیم صهیونیستی هستیم، برگزاری چنین رزمایش مشترکی، می‌تواند پیام‌‌های مهم و قابل‌توجهی را به بازیگران منطقه‌‌ای و فرامنطقه‌‌ای صادر کند. هر چند نباید انتظار خیلی زیادی از این اقدامات داشت که با انجام یکی، دو رزمایش همه اختلافات به حاشیه برود.»
رئیس بنیاد مطالعات قفقاز در پاسخ به اینکه آیا این اقدامات بر اختلافات دو کشور بر سر کریدور ادعایی زنگزور اثرگذار است، تشریح کرد: «سیاست خارجی ایران بر سر یکسری اصول کلان استوار است و قابل تغییر نیست. جمهوری آذربایجان و دیگر طرفین نیز کاملا به این واقف شده‌‌اند. بنابراین در تحولات اخیر منطقه‌‌ای، مشاهده کردیم که بند 9 توافق‌نامه آتش‌‌بس 2020 که به نوعی پشتیبان این کریدور است، از مذاکرات ایروان و باکو حذف شد که این امر بیانگر آن است که این کشورها به حساسیت ایران پی برده‌‌اند.» وی افزود: «کلیت امر به این صورت است که به نفع جمهوری اسلامی پیش می‌رود و طرف‌‌های دیگر خطوط قرمز ایران را درک کرده‌‌اند و دریافته‌‌اند که باید این خطوط قرمز را رعایت کنند.»
خاشع در ادامه گفت: «البته ایران در این خصوص یک طرح ایجابی نیز مطرح کرد که بحث کریدور ارس بود و امروز همکاری‌‌های خوبی در این حوزه در حال شکل گرفتن است. البته نمی‌توان گفت کریدور ارس جایگزین کریدور ادعایی زنگزور خواهد شد اما می‌تواند در ارتباط بین جمهوری آذربایجان با نخجوان و ترکیه کارویژه‌‌هایی شبیه به آن باشد.» این کارشناس در نهایت تاکید کرد که وقتی همکاری بین دو واحد شکل می‌گیرد، این همکاری‌‌ها قابل تسری است و می‌تواند در حوزه‌‌های دیگر گسترش پیدا کند.
اهداف رزمایش
روابط عمومی نیروی زمینی سپاه، هدف از اجرای این رزمایش را تحکیم روابط دوجانبه، همکاری مشترک در مبارزه با گروه‌‌های سازمان یافته مسلح غیر‌قانونی، امنیت مرزهای مشترک، افزایش قابلیت‌‌های نظامی و گسترش همکاری‌‌های دفاعی در سطوح عملیاتی و تاکتیکی بر اساس توافقات صورت گرفته در راستای پیشبرد منافع مشترک دو کشور عنوان کرد. سردار سرتیپ پاسدار ولی معدنی، معاون عملیات نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با بیان اینکه این رزمایش از چهار ماه پیش بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در سطوح هیات‌‌های نظامی مورد بحث، تجزیه، تحلیل و تصویب قرار گرفته است، گفت: «نیروی زمینی محور اصلی این رزمایش است و این رزمایش در بالاترین سطح آمادگی بین نیروهای نظامی زمینی دو کشور انجام می‌گیرد.»
درک متقابل تهران و باکو
علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل نیز اخیرا در گفت‌وگویی با اشاره به رزمایش مشترک ایران و آذربایجان گفت: «این رزمایش‌‌ها بین دو کشور نشاندهنده افزایش اعتماد متقابل است و ان‌‌شاءالله نقطه عطفی در تاریخ منطقه و پایه‌‌گذاری صلح و امنیت در این منطقه حساس باشد.» ولایتی درباره این سوال که رزمایش مشترک ایران و آذربایجان چه اهمیتی دارد؟ گفت: «رزمایش نظامی مشترک ایران و آذربایجان به عنوان یک اتفاق مهم که نتیجه سیاستهای مدبرانه مقام معظم رهبری در رابطه با قفقاز جنوبی است، نشاندهنده تقویت روزافزون روابط برادرانه و حسن همجواری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان است.»
مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل گفت: «مخالفت جمهوری اسلامی ایران با بازگشایی کریدور زنگزور به این دلیل بود که غرب با طراحی آمریکا در پوسته ناتو به بهانه اینکه می‌‌خواهد حمل‌ونقل شرق و غرب را از طریق آذربایجان و دریای خزر و آسیای مرکزی برقرار کند و فقط ایران بود که با درایت مقام معظم رهبری متوجه عمق این توطئه شد و برعکس غربی‌‌ها که قصد خیری ندارند ایران واقعا منافع و خیر برادران آذربایجانی خود را می‌‌خواهد.»
وی اضافه کرد: «طبیعی بود که درک متقابل این قضیه احتیاج به گذشت زمان داشت و اکنون به نتایج مشترکی رسیده‌‌ایم که در فاصله چند ماه ۳ مانور مشترک انجام شد که این مانورهای نظامی بین دو کشور همجوار، برادر، هم دین و هم زبان نشاندهنده افزایش اعتماد متقابل دو کشور است و ان‌‌شاءالله نقطه عطفی در تاریخ منطقه و پایه‌‌گذاری صلح و امنیت در این منطقه حساس باشد.»
پس از جنگ اخیر قره باغ در سال ۲۰۲۰ و آزادسازی برخی اراضی اشغالی توسط جمهوری آذربایجان که در اختیار ارمنستان بود، ایران نیز از بازگشت سرزمین‌‌های جمهوری آذربایجان به آن استقبال کرد. اما طرح موضوعاتی، چون اشغال استان سیونیک ارمنستان و ایجاد کریدور ادعایی زنگزور که مرز زمینی ایران و ارمنستان را قطع می‌‌کرد با واکنش شدید ایران مواجه شد. ایران به کرات به باکو هشدار داده بود که اجازه تغییر مرز‌‌ها و تغییر ژئوپلیتیک منطقه را نخواهد داد.
نماد عبور از دوره‌‌ای پرتنش
حامد خسروشاهی، پژوهشگر مسائل قفقاز جنوبی نیز در این خصوص به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «رزمایش مشترک «ارس» میان نیروهای ویژه سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران و ارتش جمهوری آذربایجان، با حضور در منطقه مرزی اصلاندوز اردبیل و بدون اعلام خبر قبلی، توجهات بسیاری را به خصوص در محافل رسانه‌‌ای دو کشور جلب کرده است؛ رسانه‌‌هایی که در 4سال گذشته تصاویر تمرینات نظامی نیروهای آذربایجان با نیروهای ویژه از ترکیه و پاکستان را منتشر می‌‌کردند و از این تمرینات گاه برداشت اعلام خطر علیه منافع ملی ایران می‌‌کردند. این سومین مانور مشترک نیروهای نظامی دو کشور در فاصله چند هفته بود.»
وی افزود: «نکته حائز اهمیت در این رزمایش این بود که برخلاف رزمایشهای پیشین و نمادین با کشورهای همسایه که یگان‌‌هایی از ارتش جمهوری اسلامی ایران در آن حضور می‌‌یافتند، این‌‌بار یگانی نخبه از نیروی زمینی سپاه پاسداران در رزمایش حاضر شد و پذیرش این ترکیب توسط ارتش آذربایجان خود بر اهمیت موضوع افزود.» به گفته خسروشاهی، این رویداد صرفا یک اقدام روتین نظامی نیست، بلکه نماد عبور از دوره‌‌ای پرتنش و بازتعریف روابط تهران-باکو است. وی در ادامه تشریح کرد: «در سال‌های اخیر، تنش‌‌های ناشی از پیامدهای جنگ دوم قره‌‌باغ، پروژه‌‌های منطقه‌‌ای و مداخلات بازیگران خارجی، فضای اعتماد میان دو کشور را تضعیف کرده بود. اما این رزمایش نشاندهنده تغییر مسیر سیاستهای دو کشور به سمت همکاری عملیاتی و دفاعی است.»
خسروشاهی تاکید کرد: «ایران با مشارکت در این رزمایش پیام روشنی به بازیگران خارجی ارسال می‌کند؛ امنیت منطقه قفقاز جنوبی برای جمهوری اسلامی ایران اولویتی راهبردی دارد و ایران اجازه نفوذ یا دست‌‌اندازی دشمنانش در این منطقه حساس را نمی‌‌دهد. حضور ایران در این رزمایش، به‌‌ویژه در شرایطی که غرب در تلاش برای تقویت مسیرهای انرژی و نفوذ در قفقاز است، نمادی از مقاومت در برابر نقشه‌‌های آنان است.»
این کارشناس مساله قفقاز همچنین توضیح داد که از منظر خاص‌‌تر، این رزمایش نمودی از تلاش جمهوری آذربایجان برای جلب اعتماد ایران است. در پی تحولات پس از جنگ قره‌‌باغ، باکو دریافت که طرح‌‌هایی نظیر کریدور زنگزور یا بازسازی مناطق آزادشده، بدون همکاری و همراهی ایران به نتیجه نمی‌‌رسد. از این رو، تقویت روابط نظامی و سیاسی، ابزاری موثر برای دستیابی به اهداف مشترک است.
خسروشاهی در نهایت گفت: «این رزمایش نقطه عطفی در روابط تهران-باکو به شمار می‌رود. برگزاری سه مانور و تمرین مشترک نظامی در فاصله کمتر از یک ماه گویای عمق اعتماد میان دو طرف است. گام‌‌هایی از این دست می‌توانند تنش‌‌های گذشته را به همکاری‌‌های راهبردی بدل کرده و صلح و ثباتی پایدار را برای منطقه به ارمغان آورند.»
