پرتگاه نامرئی «سرمایه‌ اجتماعی»

در حال حاضر ۱۴ درصد از جمعیت بالغ در ایران -براساس آمارهای ۲۰۲۱- به دیابت نوع یک مبتلا هستند به این معنا که این گروه، برای کنترل قند خون خود ناگزیر به استفاده روزانه از «انسولین» هستند. اما حداقل ۱۲ تا ۱۳ میلیون نفر از جمعیت کشور نیز «پیش‌ دیابت» دارند به این معنا که هر آن، مستعد «ابتلا به دیابت» هستند.این آمارها بیان می‌کند، از هر ۱۰۰ نفر ایرانی، حدود ۳۰ نفر یا دیابت دارند یا در آستانه دیابتی‌شدن هستند. دکتر علیرضا استقامتی راهکار مواجهه با این وضعیت را «اجرای الگوی مدرن جهانی» در نظام سلامت ایران دانست و گفت: امروز در دنیا، دولت‌ها به موضوع دیابت، فقط از لنز «درمان پزشکی» نگاه نمی‌کنند، بلکه «ریشه‌های اجتماعی» ابتلا به دیابت، به‌شدت مورد توجه سیاستگذاران ارشد در کشورها قرار گرفته است.

براساس آنچه در انجمن دیابت آمریکا به عنوان «راهنمای دولت» برای مواجهه درست با موضوع «دیابت، درمان و سلامتی پایدار» به ثبت رسیده است، هر چقدر «وضعیت اجتماعی» یک جامعه از بابت دست‌کم دو پارامتر «میزان رفاه خانوارها و درجه فقر» و همچنین «عدالت در سلامت»، مناسب باشد، آن جامعه در کنترل دیابت، موفق‌تر عمل می‌کند و برعکس.دکتر استقامتی با تاکید بر اینکه، بین «شرایط اجتماعی» کشور و سلامت شهروندان رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد، گفت: مسکن مناسب، درآمد مناسب، تغذیه مناسب، دسترسی مناسب به دارو و تجهیزات کنترل قند خون، سبک زندگی مناسب، آموزش مناسب، حمایت اجتماعی مناسب و حتی محله مسکونی مناسب می‌تواند «مدیریت دیابت را برای دیابتی‌ها راحت و ممکن» کند و سرعت شیوع دیابت در کشور را کاهش دهد.

رئیس انجمن دیابت گابریک حتی «آلودگی‌هوا» را عامل «تشدید ابتلا به دیابت» دانست و گفت: تحقیقات جهانی اثبات می‌کند «افزایش ذرات آلاینده هوا با غلظت کمتر از ۲.۵ میکرون» موسوم به pm۲.۵ باعث خواهد شد ابتلا به دیابت ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.دکتر استقامتی از شکل‌گیری نهضت جهانی «مهار دیابت از مسیر اجتماعی» گفت و افزود: دیابت یک بیماری شایع و پرهزینه در جهان است و با اینکه بیش از ۱۰۰ سال از «کشف انسولین» در دنیا می‌گذرد، هنوز خیلی از کشورها از «توسعه راه‌های درمان بهتر و راحت‌تر» برای این موضوع دست برنداشته‌اند.در آمریکا طبق گزارش‌های ۲۰۲۲، رقمی معادل ۴۷۰ میلیارد دلار برای جامعه مبتلا به دیابت هزینه شد و در جهان این رقم معادل یک تریلیون دلار بوده است.اما در ایران تنها حدود ۱۰ میلیون دلار براساس آمارهای ۲۰۲۱، برای دیابت هزینه می‌شود که این اختلاف شدید هزینه‌ای، پیامی معنادار از «میزان توجه دولت به نظام سلامت کشور» دارد.

استاد بخش غدد دانشگاه علوم پزشکی هشدار داد، «سرمایه‌گذاری به موقع دولت برای دیابت» که شامل «رسیدگی اجتماعی» به جامعه، به ویژه افراد دیابتی است باعث می‌شود در سال‌های آینده، کشور متحمل «هزینه کمتری برای درمان عوارض قند خون کنترل نشده» بشود. اما اگر هشدارهای مکرر جامعه پزشکی درباره این «رسیدگی به موقع» و «سرمایه‌گذاری روی سازمان اجتماعی» نادیده گرفته شود، در آینده نه چندان دور، ابعاد بحرانی شبیه ناترازی برق و آب و... که امروز کشور به آن مبتلا شده و کاری هم در کوتاه‌مدت از دست کسی برای رفع آن برنمی‌آید، برای موضوع «مدیریت دیابت» نیز اتفاق خواهد افتاد؛ من خودم سال ۲۰۰۷ درباره «توجه درست دولت به موضوع دیابت» گزارش مطالعاتی ارائه دادم، اما خیلی جدی گرفته نشد.

دکتر استقامتی به موضوع «عدالت در سلامت» به عنوان «فاکتور مهم» برای رسیدگی اجتماعی به دیابتی‌ها پرداخت و گفت: عدالت در سلامت به این معنا است که هر شهروند دیابتی بسته به «توان مالی» که دارد باید با حمایت‌های مناسب دولت بتواند به «سطح مناسبی از خوراک و تجهیزات مورد نیاز افراد دیابتی شامل انسولین، دستگاه تست قند خون و...» دسترسی راحت داشته باشد. به‌طور قطع، «درآمد مناسب» و «رفاه مناسب اقتصادی» خانوارها اثر مثبت روی این سطح دسترسی دارد، اما این با «درآمد کشور» نیز ارتباط دارد.

بنابراین تامین «عدالت در سلامت»، وظیفه غیرقابل انکار دولت‌ها در همه کشورهای جهان از جمله ایران است. فردی که «مسکن ملکی» دارد و هزینه اجاره‌نشینی پرداخت نمی‌کند، خیلی بهتر می‌تواند «نیاز روزانه، ماهانه و سالانه‌اش» به انسولین و تجهیزات کنترل قند خون را خریداری و تامین کند تا فردی که دچار «فقر مسکن» است. همچنین «درآمد مناسب» خانوار نیز امکان دسترسی مناسب به درمان و مراقبت پایدار را فراهم می‌کند و بالعکس.

دکتر استقامتی درباره «عواقب بی‌توجهی دولت‌ها به ابعاد اجتماعی و اقتصادی نحوه مواجهه با جامعه مبتلا به دیابت» گفت: اگر «عدالت در سلامت» و سایر فاکتورهای اجتماعی که در ابتدا به آن اشاره شد، مورد توجه دولت قرار نگیرد، کشور شاهد «ریزش سرمایه اجتماعی» و نارضایتی از دولت به خاطر مسائل مختلف از جمله «سختی اقتصادی در تامین انسولین» خواهد بود.

دکتر استقامتی در پایان سخنان خود از دولت خواست، «کمیته کشوری بیماری‌های واگیر» که در کشور غیرفعال شده، یک‌بار دیگر فعالیت خود را آغاز کند.دسترسی به تجهیزات خودپایشی قند خون، دسترسی به داروهای استاندارد و امکان حق انتخاب برای پزشک و بیمار، رفع تبعیض در اشتغال افراد مبتلا به دیابت نوع یک و حمایت از خانواده این افراد، تبیین نقش فعال برای انجمن‌های رسمی دیابت در کمیته کشوری، ظرفیت‌سازی برای ارائه خدمات آموزشی و درمانی دیابت، انجام پژوهش‌های روزآمد و کارآمد کشوری در حوزه دیابت برای افزایش کیفیت زندگی از خواسته‌های انجمن‌های دیابت است.

مدافعه‌گری در گابریک

در این همایش، هرمز کیخوان‌زاده، مدیرعامل انجمن دیابت گابریک نیز با بیان اینکه این انجمن اواسط دهه ۸۰ با هدف «آموزش حرفه‌ای به جامعه پزشکی و افراد دیابتی» و «مدافعه‌گری در این حوزه» شکل گرفت، گفت: من ۳۰ سال است به دیابت مبتلا هستم و باید این واقعیت اعلام شود که «دیابت، محدودیت نیست بلکه فرصت زندگی سالم» است. عمده افراد فعال در انجمن، خودشان دیابت دارند و همه تلاش ما این است که آنچه از سوی سیاستگذار و نظام سلامت باید برای دیابتی‌ها تامین شود، تحقق پیدا کند. این انجمن تا امروز به بالای ۴۰ درصد کل جامعه مبتلا به دیابت نوع یک، آموزش‌های نحوه مراقبت و پایش قند خون را ارائه داده است و در این مسیر، اقدامات توسعه‌ای را برای خود تعریف کرده است.

«دیابت» از راه «آلودگی‌هوا»

در این همایش علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، نیز اعلام کرد، آلودگی هوا از جمله عوامل موثر در بروز بیماری دیابت است. وی درباره وضعیت رشد بیماری دیابت در جهان گفت: ایران در منطقه‌ای قرار دارد که رشد بیماری دیابت در آن ۸۷ درصد گزارش شده است. میزان ابتلا به دیابت در برخی مناطق نیز ۱۳۴ درصد رشد کرده است. اگرچه ایران در منطقه‌ای قرار دارد که میزان ابتلا به دیابت ۸۷ درصد رشد کرده اما میزان رشد ۸۷درصدی در میان جمعیت ۷۳ میلیون نفری رخ داده؛ در حالی که رشد ۱۳۴درصدی این بیماری در میان جمعیت ۲۴ میلیون نفری اتفاق افتاده است.

متغیرهای موثر بر نظام سلامت

علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور، دیگر سخنران همایش دیابت بود. او با بیان اینکه اگر متغیرهای ناظر بر سلامت نادیده گرفته نشوند میزان هزینه‌های آینده کاهش می‌یابد، گفت: اگر سرمایه‌گذاری اجتماعی صورت گیرد به دولت و تحقق طرح‌ها بسیار کمک می‌کند. نظام سلامت پیش از اینکه به متغیرهای درون نظام سلامت وابسته باشد به متغیرهای بیرون نظام سلامت وابسته است.بسیاری از متغیرهای خارج از نظام سلامت در اختیار نظام سلامت نیست و در اختیار حکمرانی قرار دارد.

سیمای مرگ ایرانی‌ها

مشاور عالی وزیر بهداشت نیز در همایش «چالش‌ها و راهکارهای مدیریت بیمار-محور دیابت در ایران» نیز با اشاره به «سیمای مرگ ایرانی‌ها» گفت: سکته‌های قلبی و مغزی از جامعه علل مرگ ایرانی‌ها هستند و بررسی‌ها بیانگر این است که بیماری دیابت با سکته‌های قلبی و مغزی ارتباط مستقیم دارد. علیرضا جعفریان با بیان اینکه توجه به دیابت، یک موضوع ضروری است، گفت: توجه به دیابت از دو منظر «مسائل اجتماعی» و «ریسک فاکتورها» اهمیت دارد؛ چراکه این بیماری بر مولفه‌های اجتماعی اثر می‌گذارد همچنین جزو پنج ریسک فاکتور اصلی است.