قلعه حلب؛ تباهی اسطوره و تاریخ
قلعه حلب، اثری از ارنست هرتسفلد (۱۸۷۹ – ۱۹۴۸) باستان شناس و عکاس آلمانی
در آن زمان، تروریست‌های مسلح بمبی را در تونلی زیر هتل کارلتون سیتادل، در نزدیکی قلعه حلب و در تونل‌هایی که زیر محوطه‌های تاریخی در بخش قدیمی این شهر که حفر کرده بودند، منفجر کردند.
قلعه حلب یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قلعه‌های تاریخی جهان است که در شهر حلب، سوریه واقع شده است. این قلعه به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی سوریه شناخته می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. قلعه حلب تاریخچه‌ای بسیار طولانی دارد و قدمت آن به دوره‌های باستانی برمی‌گردد. این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله دوران روم، بیزانس و اسلامی، مورد استفاده قرار گرفته است. ساختار فعلی قلعه عمدتا به دوره‌ی سلاطین زنگی و ایوبی مربوط می‌شود و در قرن۱۳ میلادی به اوج شکوفایی خود رسید.
قلعه حلب روی تپه‌ای بلند واقع شده و با دیوارهای ضخیم و برج‌های دفاعی احاطه شده است. این قلعه دارای چندین ورودی، محوطه‌های داخلی، مسجد، انبارها و دیگر ساختمان‌ها است. طراحی آن به‌گونه‌ای است که بتواند در برابر حملات دشمنان مقاومت کند.
قلعه حلب نه تنها از نظر نظامی اهمیت دارد، بلکه به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و تجاری نیز شناخته می‌شود. با توجه به نوشته‌های یافته‌شده به خط میخی در شهر ابلا و ماری در معبد حداد یا ادد (Hadad)، خدای باستانی توفان، می‌توان این حدس را زد که قدمت این بنای بزرگ به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. قلعه حلب در طول زمان توسط بسیاری از تمدن‌ها از جمله یونانی‌ها، ارمنی‌ها، رومی‌ها، بیزانسی‌ها، ایوبی‌ها، مملوک‌ها و عثمانی‌ها اشغال شده است.
تصور می‌شود که اکثر ساخت‌وسازهای به‌جامانده از این بنای ارزشمند مربوط به دوره ایوبی‌ها هستند. قلعه حلب که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین قلعه‌های جهان به‌شمار می‌آید، در سال ۱۹۸۶ در میراث جهانی یونسکو ثبت شد. در دهه ابتدایی هزاره دوم، ارگ حلب به علت ارزش تاریخی که داشت، توسط موسسه فرهنگی آقاخان با همکاری انجمن باستان شناسی حلب مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در اوایل سال۲۰۱۸ برای بازدید به روی عموم باز شد. متاسفانه این ارگ بر اثر زلزله سال۲۰۲۳ ترکیه-سوریه آسیب دید.
طی این این زلزله مهیب، بخش‌هایی از آسیاب عثمانی که در داخل ارگ قرار داشته، فروریخته است؛ علاوه بر آن بخش‌هایی از دیواره‌های دفاعی شمال شرقی، قسمت‌هایی از گنبد مناره «مسجد تاریخی ایوبی» در داخل ارگ و ورودی «برج ممالیک» آسیب دیده است.
قلعه حلب در مرکز میدان اصلی شهر باستانی حلب واقع شده است که در قسمت‌هایی از آن هم گذرگاه‌های پنهانی ساخته بودند. مساحت این قلعه در بخش بالایی حدود ۱۰۲هزار متر و در بخش پایین حدود ۱۹۳هزار متر است و ارتفاع قلعه از سطح دریا هم به ۵۰۰متر می‌رسد. دور تا دور قلعه حلب خندقی با عرض ۲۶متر حفر شده که در بخش جنوبی و شمالی آن برای تدافع موثرتر یک برج دفاعی ساخته شده است. حصار بیضی شکل قلعه با ارتفاع ۱۲متر، با سنگ‌های محکم ساخته شده و دارای برج‌های مربع و مدوّر است و تنها راه دست‌یابی به قلعه پل زیبایی است که روی خندق قرار دارد. این پل در حدود ۲۲متر ارتفاع دارد و دو برج در ابتدا و انتهای آن وجود دارد. بر اساس کتیبه‌های برج اول، سلطان قانصوه غوری آن را در ۹۱۶ بازسازی کرده است و برج دوم که در انتهای پل قراردارد، دروازه ورودی قلعه است و سه در دارد.
در قسمت ورودی قلعه، گذرگاه‌های مخفی وجود دارد که قسمت‌های اصلی آن با نقوش برجسته تزئین شده‌اند.
پل سنگی عظیمی که توسط سلطان قاضی در طول خندق ساخته شده بود، به ورودی خمیده یک مجتمع منتهی می‌شد. مهاجمان احتمالی این قلعه برای رسیدن به آن باید بیش از ۶بار در این ورودی دور می‌زدند.
جالب است بدانید که در بالای هر کدام از تیرکش‌های دروازه قلعه، قسمت‌هایی تعبیه شده بود که از آن برای ریختن مایعات داغ بر سر مهاجمان استفاده می‌شد.
از آنجا که این بنا از موقعیت استراتژیک بسیار مهمی در گذشته برخوردار بوده است، ساخت این ارگ به سطح زمین محدود نمی‌شد. در این محدوده، چندین چاه به عمق ۱۲۵متر در زیرزمین احداث شده که گذرگاه‌های زیرزمینی را به برج‌های پیش رو و احتمالا زیر خندق در شهر متصل می‌کردند.
قلعه حلب یک مکان چند هزار متری با امکانات و قسمت‌های مختلف است. در مشرق قلعه و متصل به دیوار قلعه، چاه مربع شکلی با نام ساتوره وجود دارد که دارای عمق ۶۰متر، با حدود ۲۰۰پله است. این مکان و مسجد ابراهیم را ملک ظاهر در سال‌های اولیه قرن هفتم هجری ساخته است. در نزدیکی این چاه، چند آب انبار از آثار رومیان نیز وجود دارد که طبق نوشته‌های به‌دست‌آمده از آن زمان، یکی از این آب‌انبارها بعدها به زندانی به نام السِجن الدموی تبدیل شد.
با توجه به اینکه قدمت این قلعه به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، نمی‌توان درباره سازندگان آن نظر قطعی داد؛ ولی عفیف البهنسی در کتاب هنر اسلامی از فردی به نام میکائیل و نیز سلوکوس نیکاتور به‌عنوان اولین سازندگان قلعه حلب نام برده است.
