سهم ناچیز ریل در رشد اقتصادی

دنیای اقتصاد: متاسفانه در دهه‌های گذشته بی‌توجهی به توسعه حمل‌ونقل ریلی موجب شده این صنعت بزرگ و تاثیرگذار سهمی در رشد اقتصادی کشور نداشته باشد. این درحالی است که نقش توسعه حمل‌ونقل ریلی در رشد اقتصادی کشورها غیرقابل انکار است. به همین منظور در گفت‌وگو با سعید رسولی؛ معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌ونقل شرکت راه‌آهن، به بررسی صنعت ریلی و نقش آن در توسعه اقتصادی و روش‌های تامین مالی در راه‌آهن پرداخته‌ایم.

سهم راه‌آهن در رشد اقتصادی کشور چه میزان است و چه اقداماتی در این زمینه انجام شده است؟

متاسفانه براساس گزارش مرکز آمار و سازمان‌های ذی‌ربط سهم حمل‌ونقل ریلی در رشد اقتصادی بسیار ناچیز است و به همین خاطر اکنون توجه جدی مقام معظم رهبری، دولت، مجلس، وزارت راه و شهرسازی و به‌طور مشخص راه‌آهن جمهوری اسلامی به توسعه این صنعت است و همه دستگاه‌ها تلاش می‌کنند تا سهم حمل‌ونقل ریلی را در کشور افزایش دهند. در مقوله اقتصاد مقاومتی که این روزها بحثش بسیار داغ است وقتی زمان بررسی مصادیق می‌آید متوجه می‌شویم که اگر توسعه حمل‌ونقل ریلی را به خوبی محقق می‌کردیم حتما سهم‌مان در رشد اقتصادی به شدت مشهود ‌بود و قیمت تمام‌شده تولید نیز کاهش پیدا می‌کرد. توسعه حمل‌ونقل ریلی در کاهش تلفات جاده‌ای و هزینه‌های ناشی از آلاینده‌های زیست‌محیطی نیز بسیار موثر است و هزینه‌های ناشی از مصرف بی‌رویه سوخت را نیز کم می‌کند، بنابراین به‌طور کلی هزینه‌های اجتماعی کشور با توسعه حمل‌ونقل ریلی کاهش پیدا می‌کند و زمینه رشد اقتصادی را فراهم می‌کند. بنابراین سهم ناچیز امروز حمل‌ونقل ریلی با برنامه‌های توسعه‌ای کشور که تدوین شده است و گام‌های خوبی که در دو سه سال گذشته برداشته شده است، افزایش پیدا می‌کند و امیدواریم بتوانیم تا پایان برنامه زمان‌بندی هشت ساله و تحقق برنامه ششم توسعه کشور به جایگاه خوبی در بخش حمل‌ونقل ریلی برسیم.

با توجه به اقداماتی که در سال‌های اخیر انجام داده‌اید آیا جایگاه صنعت ریلی بهبود پیدا کرده است؟

ما در چند سال گذشته بیشتر به رفع کمبودها و مزاحمت‌های قانونی پرداخته‌ایم، متاسفانه در قوانین کشور محدودیت‌ها و کمبودهایی وجود داشت که به اصلاح آن پرداخته‌ایم. در قانون الحاق ماده ۲ که امروز به صورت قانونی درآمده است، منافع خوبی برای صنعت ریلی در نظر گرفته شده است. ماده ۷۰ نیز که در قانون مصوب شده است، مصوبه بسیار خوبی است که در آن ۲۰ درصد قیمت عوارض نفت و گاز برای تثبیت حق دسترسی شبکه ریلی و کمک به احداث توسعه ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای اختصاص پیدا کرده است همچنین مواد دیگری تصویب شده است که براساس آن امور برای سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذار تسهیل شده است.

در بخش دیگری نیز راه‌آهن می‌تواند بخش خصوصی را نزد بانک‌ها تضمین کند و این نیز به صورت قانون درآمده و معضلی بود که بخش خصوصی با آن دست و پنجه نرم می‌کرد. همه اینها و همچنین قوانین مربوط به تسهیلات ارزی و نرخ تسعیر ارز نیز از دیگر قوانینی است که اصلاح شده است. همچنین در این مدت موفق شدیم قانونی را تصویب کنیم که براساس آن سرمایه‌گذاری‌هایی که منجر به صرفه‌جویی در مصرف سوخت یا کاهش آلایندگی زیست‌محیطی و بهره‌وری می‌شود، شرکت ملی نفت منابع ناشی از آن سرمایه‌گذاری را به سرمایه‌گذار برمی‌گرداند. براساس این قانون سقف این سرمایه‌گذاری تا ۱۰۰ میلیارد دلار است که ما موفق شدیم از شورای اقتصاد برای صنعت حمل‌ونقل ریلی مصوبه‌ای بگیریم که ۵/ ۷ میلیارد دلار طی ۱۰ سال به سرمایه‌گذار بازگردانده شود.

همه این اقدامات برای افزایش سهم راه‌آهن در مجموعه رشد اقتصادی انجام شده است. ما تلاش می‌کنیم تا زیربناها و زیرساخت‌ها را با اصلاح قوانین و حمایت دولت و مجلس توسعه دهیم، از سوی دیگر راه‌آهن جمهوری اسلامی به دنبال افزایش سهم بار و مسافر است. براین اساس تلاش می‌کنیم تا توسعه خطوط قطارهای ملی را در کشور انجام دهیم و سازمانی تحت‌عنوان حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای ایجاد کنیم، چراکه این حمل‌ونقل می‌تواند بخش اعظمی از حمل‌ونقل‌های حومه‌ای را به خوبی پوشش دهد.

در حمل‌ونقل حومه‌ای پیش‌بینی ما این است که از ۵ میلیون نفر مسافر در سال به ۲۰ میلیون نفر در پایان برنامه ششم برسیم همچنین براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در برنامه ششم توسعه کشور مقرر شد جابه‌جایی بار نیز از ۳۴ میلیون تن که هدف‌گذاری کرده‌ایم به ۹۱ میلیون تن برسد و در بخش ترانزیت نیز از ۸/ ۰ به ۲/ ۴ میلیون تن برسیم. طول خطوط نیز در حال حاضر ۱۰ هزار و ۳۰۰ کیلومتر است که باید به ۱۳ هزار و ۱۱۰ کیلومتر برسد، همچنین تعداد لکوموتیوها از ۸۶۹ لکوموتیو به ۱۲۶۹ لکوموتیو و واگن‌های باری از ۲۲ هزار و ۷۱۳ به ۲۴ هزار و ۷۱۳ واگن باری برسد. همچنین برنامه‌ریزی شده است در بخش سالن‌های مسافری از ۱۴۶۰ سالن مسافری به ۲۵۴۱ سالن مسافری برسیم. امیدواریم که این برنامه‌ها تا پایان اجرای برنامه ششم توسعه کشور محقق شود و جهش خوبی را در صنعت ریلی کشور شاهد باشیم.

با توجه به اینکه کشورهای دنیا در انتظار توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی ما نیستند، شما فکر می‌کنید با تحقق این برنامه‌ها جایگاه صنعت ریلی ایران در دنیا نیز ارتقا پیدا کند یا اینکه باز هم در این زمینه از دنیا عقب خواهیم بود؟

کشورهای در حال توسعه، مسیر متفاوتی از ما طی می‌کنند، چرا که آنها خطوط خود را توسعه دادند و در زمینه احداث خطوط جدید نیز فعالیت نمی‌کنند. شبکه ریلی آنها تکمیل و توسعه پیدا کرده است و ناوگان حمل‌ونقل ریلی نیز سالانه در حال نوسازی و بازسازی است. بیشتر این کشورهای در حال توسعه به دنبال ارتقای کیفیت خدمات به مسافران و بخش باری هستند، بنابراین ایران هنوز جای کار بسیاری دارد تا در زمینه توسعه خطوط و نوسازی و بازسازی ناوگان به کشورهای توسعه‌یافته برسد. براین اساس هرچه در این زمینه فعالیت کنیم به سرعت به ارتقای جایگاهمان کمک خواهد کرد. ایران اکنون قطار سریع‌السیر ندارد و با راه‌اندازی این خطوط و قطارها می‌توانیم گام مهم و موثری در ارتقای جایگاه خود در دنیا داشته باشیم. برقی‌سازی خطوط نیز می‌تواند کمک شایانی به وضعیت صنعت ریلی ما و ارتقای جایگاهمان کند.

چه میزان منابع مالی برای محقق کردن این برنامه‌ها نیاز است؟

برنامه‌ریزی‌های انجام شده نشان می‌دهد ما نیازمند ۷۴ هزار میلیارد تومان پول برای تحقق این برنامه‌ها هستیم که بخشی از آن از سوی دولت، منابع بانکی و تسهیلات و بخشی نیز توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تامین می‌شود. آنچه برنامه‌ریزی شده ۲۴ هزار میلیارد تومان از این منابع مالی باید از سوی بخش خصوصی و ۲۲ هزار میلیارد آن از محل قانون صرفه‌جویی در مصرف سوخت به راه‌آهن پرداخت شود، همچنین چهار هزار میلیارد تومان از این منابع نیز از منابع عمومی دولت تامین می‌شود و حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان نیز از سوی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای کشور تامین می‌شود.

راه‌آهن معمولا از چه روش‌هایی برای تامین مالی پروژه‌های خود استفاده می‌کند و آیا الگوهای تامین مالی دنیا را استفاده می‌کنند؟

روش‌های تامین مالی که براساس قوانین و مقررات می‌توانیم از آن استفاده کنیم بخشی از منابع صندوق توسعه ملی، اوراق مشارکت، استفاده از اسناد خزانه و اوراق صکوک است که مصوبات قانونی است و بخش مربوط به اوراق و صکوک و فاینانس خارجی را نیز در حال پیگیری هستیم تا بتوانیم از طریق آن عرضه سهام راه‌آهن در بورس را فراهم کنیم. بر این اساس در زمینه ناوگان حمل‌ونقل ریلی براساس تکالیف قانونی صددرصد سهام راه‌آهن در بخش ناوگان را می‌توانیم واگذار کنیم به جز تعدادی از لکوموتیو و ماشین‌آلات ریلی که در اختیار بخش خصوصی به صورت اجاره قرار دارد. در زیرساخت نیز امکان ارائه سهام راه‌آهن وجود ندارد؛ چرا که این بخش وظایف حاکمیتی و نظارت بر شبکه بهره‌برداری و مدیریت سیر و حرکت است که از لحاظ فنی قابل واگذاری نیست بنابراین عرضه سهام این بخش معنا ندارد.

امکان تامین مالی صکوک اکنون برای شما فراهم است؟

بله خوشبختانه سال گذشته برای راه‌آهن امکان تامین مالی صکوک فراهم شد اما چون در انتهای سال بود نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم و به دنبال این هستیم که امسال اوراق صکوک را در راه‌آهن عملیاتی کنیم.