کیفیت؛ حلقه مفقوده در تولید خودرو
طبق روال معمول شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، کیفیت خودروهای تولیدی در کشور را رصد کرده و گزارش آن را برای اطلاع‌رسانی به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال می‌کند. این روند ظاهرا در شرایط کنونی نیز تداوم دارد حال آنکه وزارت صمت چندان تمایلی به انتشار گزارش‌های ارسالی ندارد. عدم انتشار گزارش کیفی شائبه‌هایی در مورد کیفیت خودروهایی که از خط تولید خودروسازان خارج می‌شود به‌وجود می‌آورد. در تحریم‌های اولیه که در سال‌های ۹۲-۹۱ اتفاق افتاد محصولات تولیدی با افت زیادی در کیفیت مواجه شدند؛ به‌طوری‌که در نبود برخی از قطعات، خودروسازان نسبت به جابه‌جایی قطعات از خودرویی به محصول دیگر اقدام می‌کردند. در آن سال‌ها بسیاری از مشتریان از کیفیت محصولات تولیدی ناراضی بودند حال آنکه بیش از کیفیت، تولید برای مسوولان صنعتی کشور در اولویت قرار داشت. حالا اما در نبود آماری از کیفیت خودروها نمی‌توان قضاوتی از روند کیفی محصولات تولیدی توسط خودروسازان داشت. آنچه مشخص است در الگوهای بین‌المللی مشتری‌محور است و هر نوع فعالیتی در جهت رضایت‌مندی مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد، اما در ایران مشتری از کمترین حقوق خود یعنی اطلاع از روند کیفی خودروی خریداری شده نیز محروم است که این مساله بیشتر به انحصار خودرو در ایران باز می‌گردد. در این بین نهضت داخلی‌سازی که وزارت صنعت، معدن و تجارت برای جایگزینی قطعات خارجی، پیگیر آن است خود بر بسیاری از شائبه‌های کیفیت در محصولات داخلی می‌افزاید. در دهه ۷۰ که محصولی همچون پراید به بازار ایران ورود کرد از کیفیت بالایی برخوردار بود؛ چراکه بسیاری از قطعات این خودرو متعلق به کشور سازنده بود و داخلی‌سازی در آن نقشی نداشت. اما با گذر زمان و استراتژی شرکت سازنده داخلی مبنی‌بر داخلی‌سازی قطعات و کاهش ارزبری خودرو یاد شده، قطعه‌سازان کم‌کم شروع به ساخت قطعات پراید کردند نتیجه آن شد که کیفیت این خودروی پرتیراژ کاهش چشمگیری پیدا کرد. شاید تا همین سال‌های پیش بسیاری از متقاضیان به دنبال پراید مدل دهه ۷۰ یا حتی ۸۰ بودند چراکه تاکید داشتند پراید تولیدی در این سال‌ها از کیفیت به مراتب بهتری نسبت به پرایدهای کنونی برخوردار است. آن هم به‌واسطه کیفیت قطعات به‌کار رفته در این خودروها. حالا نیز نهضت داخلی‌سازی صدها سوال در مورد روند کیفی قطعات تولید شده در این نهضت ایجاد کرده است. در این زمینه تاکید می‌شود که هر قطعه خارجی با توجه به دانش فنی شرکت مادر تولید می‌شود این در شرایطی است که با توجه به اعمال تحریم‌ها و قطع ارتباط ایران با شرکت‌های خارجی، سازندگان داخلی چگونه توانسته‌اند نسبت به تولید این قطعات اقدام کنند؟ آنچه مشخص است در صنعت خودروی کشور که صنعتی مونتاژی است بسیاری از قطعات دارای تامین‌کننده خارجی است و همین مساله در زمان اعمال تحریم‌ها تولید خودرو را با چالش و مشکلاتی همراه می‌کند. بنابراین در تحریم‌های ثانویه مسوولان صنعتی کشور با استفاده از مهندسی معکوس به نوعی سعی در جبران کمبود قطعات از این ناحیه دارند. حال با اوج‌گیری نهضت داخلی‌سازی برخی از قطعه‌سازان کشور که لزوما از سازندگان بزرگ و مطرح کشور نیز نیستند در این زمینه اعلام آمادگی کرده‌اند. آنچه مشخص است قرار است با استفاده از مهندسی معکوس قطعات خارجی شبیه‌سازی شود. در این زمینه باید گفت که تکنیک مهندسی معکوس از تکنیک‌هایی است که بیشتر در کشورهای در حال توسعه که عقب‌ماندگی تکنولوژیک نسبت به جهان پیشرفته دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهندسی معکوس در واقع یک کپی برداری است از اصل قطعاتی که در شرکت مادر با دانش فنی ساخته می‌شود. حال به نظر می‌رسد مسوولان صنعتی کشور نیز با استفاده از این تکنیک خواهان تداوم تولید در شرکت‌های خودروساز هستند. اما استفاده از این تکنیک به چه میزان تضمین‌کننده کیفیت در خودروها است؟
در این زمینه اگر روند کیفی خودروها اطلاع‌رسانی می‌شد شاید نتیجه این نهضت نیز تا حدودی مشخص می‌شد حال آنکه کوتاهی در ارائه آن با شبهاتی همراه است. اما اگر به سال‌های قبل از تحریم بازگردیم، سال‌هایی که نه نهضتی شکل گرفته بود و در کنار آن خودروسازان خارجی نیز در ایران حضور داشتند به نظر می‌رسد که وضعیت کیفی محصولات باز هم چندان تعریفی نداشته است. آنچه مشخص است در حال حاضر شاخص intial quality study) IQS)یا همان شاخص اولیه کیفیت به‌عنوان متر و معیار در ارتباط با کیفیت محصولات تولیدی خودروسازان بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص، وضعیت خودروها را سه ماه بعد از عرضه توسط خودروسازان بررسی می‌کند. براساس آخرین بررسی‌ها در ارتباط با این شاخص کیفی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده است، متوسط کیفیت محصولاتی که توسط خودروسازان بین‌المللی تولید و به بازار عرضه می‌شود عددی زیر یک به ازای هر خودرو را نشان می‌دهد. در واقع هر خودروی تولیدی توسط برندهای بین‌المللی به‌طور متوسط ۹/ ۰ ایراد را براساس معیارهای این شاخص دارد. این در شرایطی است که براساس همین شاخص خودروهای تولیدی در داخل کشور متوسط ۱/ ۴ ایراد را به ازای هر خودرو به نام خود ثبت کرده‌اند.همان طور که اشاره شد ۹/ ۰ ایراد به ازای هر خودرو متوسط شاخص IQS است. بی‌کیفیت‌ترین خودروی تولیدی توسط خودروسازان بین‌المللی براساس این شاخص ۳/ ۱ ایراد را به ازای هر خودرو به نام خود ثبت کرده است و با‌کیفیت‌ترین محصولات موجود در بازار جهانی طبق این معیار ۶/ ۰ ایراد به ازای هر خودرو را ثبت کرده‌اند. این مساله نشان می‌دهد متوسط کیفی محصولات داخلی با محصولات دارای کیفیت پایین موجود در بازار جهانی فاصله معناداری دارد.
