فراز و فرودهای ارزی

رضا بوستانی اقتصاددان نرخ ارز در ماه‌های اخیر نه تنها به شدت افزایش یافته، بلکه نوسانات شدیدی نیز داشته است. علت این نوسانات را باید در تحولات بخش نفت دنبال کرد. چشم‌انداز صادرات نفت و کاهش عرضه ارز در بازار باعث شده عاملان اقتصادی انتظار افزایش نرخ ارز را در آینده داشته باشند. اگر این انتظار وجود داشته باشد که قیمت کالایی در آینده افزایش ‌یابد، عاملان اقتصادی امروز نسبت به خرید آن کالا اقدام می‌کنند و قیمت‌های جاری افزایش می‌یابد. همین استدلال در بازار ارز نیز صادق است.

انتظار کاهش عرضه ارز در آینده موجب شده است متقاضیان امروز برای خرید ارز اقدام کنند و نرخ ارز در بازار آزاد افزایش یابد. البته لازم نیست که افراد به‌طور مستقیم وارد بازار ارز شوند، تصمیم‌گیری برای خرید کالاهای وارداتی که قیمت‌ آنها بر اساس نرخ ارز محاسبه می‌شود نیز عملکردی مشابه تقاضا برای ارز دارد. افزایش تقاضا برای کالاهای وارداتی موجب افزایش تقاضای واردکنندگان برای ارز می‌شود و افزایش نرخ‌ها را به دنبال خواهد داشت. بنابراین افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر به واسطه تغییر انتظارات نسبت به شرایط آینده اقتصاد است. شرایط آینده اقتصاد نیز متاثر از بنیان‌های اقتصاد خواهد بود و انتظار نسبت به تغییر این بنیان‌ها زمینه تغییر نرخ ارز را فراهم می‌آورد.

اینکه آیا دولت می‌توانسته جلوی افزایش نرخ ارز را بگیرد، بحث ساده‌ای نیست. در شرایط فعلی افزایش نرخ ارز اجتناب‌ناپذیر است. اگر در آینده صادرات نفت کاهش می‌یابد، پس باید واردات کاهش یابد و تعدیل نرخ ارز برای بر قراری توازن در حساب جاری (تساوی صادرات و واردات) الزامی است. سیاست‌های پولی و بودجه‌ای نیز نمی‌توانند برای جلوگیری از افزایش نرخ ارز کاری انجام دهند. اما این به معنی عملکرد کاملا صحیح دولت نیست؛ دولت می‌توانست بخشی از التهابات بازار ارز را مهار کند. دخالت در بازار ارز و تعیین دستوری نرخ باعث شده است بخش قابل توجهی از فعالیت‌های جاری در بازار ارز مختل شود. اختلال در بازار ارز باعث شده است کیفیت اطلاعات در نرخ ارز کاهش یابد و فعالان اقتصادی نتوانند فعالیت‌های خود را بر اساس آن سامان دهند. به‌طور مثال در حالی که نرخ ارز در بازار آزاد بالا می‌رود، صادرکنندگان نسبت به دستیابی به این مزایا در صورت افزایش صادرات تردید دارند. پس‌ صادرکنندگان نمی‌توانند نسبت به افزایش تولید، صادرات و عرضه ارز تصمیم‌گیری کنند.

بنابراین باید سیاست‌گذاران را در رابطه با ایجاد اختلال در بازار ارز نکوهش کرد. بسیاری از استدلال‌های ارائه شده برای دخالت در بازار ارز فاقد پشتوانه علمی و عملی است. تجربه دهه‌های گذشته اقتصاد ایران نیز نشان می‌دهد که سیاست‌های دستوری دولت در بازار ارز هیچ‌ گاه موفقیت‌آمیز نبوده است. دخالت دولت در بازار باعث می‌شود انعطاف‌پذیری اقتصاد کاهش یابد و ضربه‌پذیری اقتصاد در برابر تکانه‌های خارجی بیشتر شود. سطح نرخ ارز یک ارزش نیست که باید به هر قیمتی از آن پاسداری کرد. نرخ ارز تنها یک متغیر اقتصادی است که بیان‌کننده شرایط در دیگر بخش‌های اقتصاد است. آنچه در اقتصاد اهمیت دارد، رشد اقتصادی، ثبات قیمت‌ها و آرامش در بازارها است.