داروغه اصفهان

 تنها تا مدت‌ها پیرو اشتباه یعقوب آژند، کاظم مستعان السلطان را با حسینقلی مستعان یکی گرفته و به‌عنوان روزنامه‌نگار عصر پهلوی اول و پاورقی‌نویس در قید حیات تا ۱۳۶۱ در تواریخ آورده بودند، اشتباهی که در مدخل‌های کتابخانه ملی نیز تکرار و متاسفانه رایج شده است. در پی بازچاپ ویرایش این کتاب، ‌حدسیاتی که در مقدمه این کتاب بر مبنای دو سند از آرشیو ملی ایران آورده بودم و مستعان السلطان را نویسنده اواخر عصر قاجار تا عصر پهلوی اول تخمین زده بودم با شواهدی تازه، من‌جمله با یافتن سنگ قبر این نویسنده در گورستان رو به تخریب امامزاد عبدالله، قطعی شده است. حال با توجه به مدارک موجود می‌دانیم کاظم مستعان السلطان در کنار افرادی چون ناظم‌الاسلام کرمانی، نویسنده «تاریخ بیداری ایرانیان»، یکی از اعضای انجمن مخفی ثانی در دوره مشروطه بوده. مستعان‌السلطان همچنین از سرپرستان اموال و کارگزاران نظام‌السلطنه‌ مافی (۱۲۸۶ـ۱۲۱۱) و نیزاز نخست‌وزیران دوره محمدعلی شاه قاجار، نیز بوده است. در نتیجه در کنار عبدالحسین صنعتی‌زاده که به‌واسطه پدرش، حاج علی‌اکبر، از کودکی با میراث ادبیات مشروطه دم‌خور بود و بعدها ژانرهای ادبیات فارسی را خاصه در ژانرهای علمی‌تخیلی، آرمانشهری و ضدجنگ برساخت. کتاب «صادق ممقلی، شرلوک هلمس ایران یا داروغه اصفهان» سندی است درباره زایش ژانر پلیسی از سوی یکی دیگر از فعالان و کنشگران جنبش مشروطه: کاظم مستعان السلطان (هوشی دریان). «صادق ممقلی، داروغه اصفهان یا شرلوک هلمس ایران» در عین حال به‌عنوان یک رمان محصول یک طراحی زبردستانه در عرصه فرم روایی است. در این زمینه این اثر را کمتر می‌توان با داستان‌های شرلوک هلمس، که عمده داستان‌های کوتاه و سرراست بوده‌اند مقایسه کرد. از جمله ویژگی‌ها و برجستگی‌های این کتاب می‌توان به حرکت هزار و یک شبی روایت، چرخش راوی، ریتم خوب و متکثر، تعلیق مناسب و هوشمند دانستن مخاطب اشاره کرد.