کناره‌گیری ایران از اکسپو بررسی شد؛
پایان دو قرن حضور
اولین غیبت ایران در المپیک اقتصادها
یک ساختار اداری ضعیف می‌تواند ظرف یک ماه، یک جریان تاریخی و ملی را از بین ببرد. غیبت ایران پس از ۱۷۴ سال‌در اکسپو ژاپن ۲۰۲۵ دقیقا به همین‌دلیل رخ‌داده و ترکیب کم‌توجهی سیاستگذاران و تحریم خارجی، پایان حدود دو قرن حضور در المپیک اقتصادها را سبب شده است. بخش‌خصوصی اما از این وضعیت راضی نیست و نمی‌خواهد این اتفاق رخ دهد. در روزهای گذشته معاون سازمان توسعه‌تجارت ایران اعلام کرد؛ به‌دلیل فضای تحریمی، امکان حضور ایران در اکسپوی ژاپن فراهم نیست؛ بنابراین پس از ۱۷۴سال‌حضور مداوم ایران در دوره‌های مختلف اکسپو، ایران برای اولین‌بار در یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقتصادی جهان غایب خواهد بود. گرچه مدیران دولتی، عدم‌همکاری ژاپن را به‌عنوان عامل اصلی انصراف ایران مطرح می‌کنند، اما فعالان بخش‌خصوصی معتقدند، ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف دولت نیز یکی از عوامل اصلی جا ماندن ایران از رویداد ژاپن و قطع مسیر رسیدن صادرات ایران به سقف ۳۰۰میلیارد دلار است.
با این‌حال فعالان اقتصادی به هیچ‌وجه قصد ندارند که فرصت طلایی حضور در ژاپن را از دست بدهند. نمایندگان بخش خصوصی، در واکنش به خبر انصراف ایران، تاکید کردند که حضور در اکسپو یک فرصت مناسب در حوزه دیپلماسی اقتصادی و مقابله با تبلیغات منفی درباره ایران است. در همین راستا اعضای اتاق، آمادگی خود را در رابطه با فراهم‌کردن زمینه‌های حضور ایران در اکسپو ۲۰۲۵ اعلام کردند. ایران در دوره‌های گذشته حضور فعالی در این رویداد داشته و غرفه کشورمان همواره مورد‌توجه بازدیدکنندگان خارجی قرار گرفته‌است.
اکسپو رویدادی است که کشورهای مختلف در آن علاوه‌بر به نمایش گذشتن پیشرفت‌های اقتصادی و تکنولوژیک، ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی خود را به نمایش می‌گذارند. بر اساس برآوردها پیش‌بینی می‌شود حدود ۲۸میلیون نفر از اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن بازدید کنند. اتفاقی که در صورت مدیریت صحیح ملی، امکانی برای بازآفرینی اقتصاد ایران است. امکانی که فعلا ازدست رفته‌است.
اتاق مسوولیت می‌پذیرد
بلافاصله پس از انتشار خبر انصراف ایران از حضور در اکسپوی ژاپن، فعالان اقتصادی در اتاق بازرگانی ایران، نسبت به این خبر واکنش نشان‌دادند. در اولین اقدام، مسوولان اتاق، امکان حضور ایران در این رویداد را موردتحلیل قراردادند. پس از بررسی الزامات حضور ایران، نمایندگان اتاق تاکید کردند؛ در صورت همکاری دولت، بخش‌خصوصی آماده است، زمینه حضور ایران برای اکسپو ۲۰۲۵ را فراهم کند.
بهرام شکوری رئیس کمیسیون معدن اتاق ایران در همین رابطه گفت: «از خبر انصراف ایران برای حضور در اکسپو ۲۰۲۵ شوکه شدیم. به‌نظر می‌رسد این اتفاق ناشی از عدم‌هماهنگی در بخش‌هایی از دولت و وقفه چند ماهه برای انتقال پول به ژاپن است. متاسفانه دولت، در رابطه با این تصمیم، با بخش‌خصوصی مشورت نکرده‌است.» شکوری با تاکید بر اینکه عدم‌حضور در اکسپو نوعی خود تحریمی است، گفت: «اتاق بازرگانی ایران آماده است تا به نمایندگی از دولت و مردم ایران‌زمینه را برای حضور ایران در این رویداد فراهم کند.» قدیر قیافه، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در رابطه با عدم‌حضور ایران در اکسپوی ژاپن گفت: «متاسفیم که برای اولین‌بار ایران در رویدادی که بیش از یک قرن در آن حضور مداوم داشته، غیبت دارد. این مساله نوعی رفتار ضد‌دیپلماسی و ضد‌توسعه است. همه باید تلاش کنیم که در این اجلاس حضور داشته باشیم زیرا در این میان مساله برند ایران مطرح است.»
نرفتن، بهتر از حضور ضعیف است
حضور پرقدرت در اکسپو از جهات مختلف برای دولت‌ها اهمیت دارد و به همین‌دلیل در سال‌های نه‌چندان دور، وزیر صنعت شخصا بر روند احداث غرفه ایران نظارت داشته‌است. ولی‌الله افخمی‌راد، رئیس سابق سازمان توسعه‌تجارت ایران با اشاره به ابعاد مختلف نمایشگاه اکسپو گفت: «در دوره‌های گذشته، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و به‌خصوص اکسپو، همواره مورد‌توجه مسوولان بوده‌است. هدف اصلی از مشارکت در اکسپو به نمایش گذاشتن توانمندی در تولید کالاهای مختلف است. همچنین دولت‌ها تلاش می‌کنند در غرفه‌های خود در این نمایشگاه، فرهنگ و هنر کشورشان را به‌نمایش بگذارند.» او افزود: «به همین‌دلیل فرآیند ساخت غرفه‌های نمایشگاه بسیار زمانبر است و مسوولان کشورهای مختلف به‌دقت بر ساخت غرفه‌ها نظارت دارند. اکسپو هر ۴سال یکبار برگزار می‌شود و این بهترین فرصت برای نمایش ویژگی‌های فرهنگی کشورهاست؛ در واقع همه تلاش می‌کنند که در اکسپو تصویر بهتری از خود ارائه دهند.»
رئیس سابق سازمان توسعه‌تجارت با اشاره به حضور ایران در دوره‌های گذشته اکسپو گفت: «عدم‌حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی بهتر از حضور بدون آمادگی است، زیرا حضور ضعیف باعث می‌شود که نظر بازدیدکنندگان نسبت به توانایی‌های ایران تحت‌تاثیر قرار گیرد. به‌عنوان مثال به دلیل عدم‌آمادگی کافی، ایران در اکسپو ۲۰۲۰ دبی، نتوانست حضور پرقدرتی داشته‌باشد. در چنین شرایطی، بازدیدکنندگان با مقایسه غرفه ایران با دیگر کشورها، نسبت به توانمندی‌های ایران نظر منفی پیدا می‌کردند.»
افخمی‌راد با یادآوری حضور ایران در اکسپوی میلان گفت: «در دولت یازدهم، مسوولان وقت بر حضور موثر ایران در اکسپو ۲۰۱۵ میلان تاکید کردند. در آن دوره نعمت‌‌‌‌‌زاده وزیر وقت، از ۹ ماه قبل از شروع نمایشگاه به شکل منظم هر دو هفته یکبار به مدت ۵ ساعت با مسوولان ساخت غرفه ایران جلسه داشت تا با نظارت دقیق، فضایی در‌شأن فرهنگ و تمدن ایران آماده شود.»
او افزود: «در آن دوره با توجه به فضای پسابرجام، موقعیت خوبی برای مسوولان و بازرگانان ایران فراهم شده‌بود. در حاشیه نمایشگاه، پنل‌های تخصصی برگزار می‌شد و در این برنامه‌ها فرصت خوبی برای تبیین فرصت‌های ایران برای سرمایه‌گذاری و تجارت فراهم شده‌بود، بنابراین می‌توان نمایشگاه مذکور را در افزایش حجم تجارت ایران در آن دوره موثر دانست.»
باید با ایران‌هراسی مقابله کنیم
محمود تهی‌دست، عضو هیات‌نمایندگان اتاق ایران معتقد است؛ اکسپو بهترین فرصت برای ارائه تصویر واقعی از ایران است. او در این رابطه گفت: «در دورانی که رسانه‌های غربی تلاش دارند ایران هراسی را تقویت کنند، حضور ایران در نمایشگاه‌هایی همچون اکسپو می‌تواند باعث تصحیح دیدگاه شهروندان دیگر کشورها نسبت به ایران شود. همچنین باید توجه داشت که ژاپن در سال‌های گذشته، همواره رابطه خوبی با کشورمان داشته‌است؛ بنابراین حضور ایران در ژاپن، می‌توانست موقعیت خوبی برای تقویت رابطه اقتصادی با این کشور باشد.»
او افزود: «نمایشگاه اکسپو، پنجره‌ای رو به جهان خارج است. تجار کشورهای مختلف از این نمایشگاه بازدید می‌کنند، در نتیجه فعالان اقتصادی کشورمان این فرصت را دارند تا کالاهای مزیت‌دار خود را به نمایش بگذارند. زمانی‌که ما در نمایشگاه حضور نداریم، سایر کشورها جایگزین ما خواهند شد. به‌عنوان نمونه، در سال‌های اخیر برخی از کشورها تلاش داشتند تا خود را در بازارهای جهانی خشکبار و فرش، مطرح کنند و سهم بازار خود را نسبت به ایران افزایش دهند.»
این عضو هیات‌نمایندگان اتاق ایران در ادامه گفت: «ظرفیت صادراتی بالقوه ایران رقمی معادل ۳۰۰میلیارد دلار است. برای تحقق این رقم، باید با جهان تعامل داشته باشیم. یکی از نمودهای این تعامل، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی است.»
تهی‌دست تصریح کرد: «سیاستگذاران باید افق بلندمدت را مدنظر داشته باشند و باید به این مساله توجه کنند که تصمیمات ایشان تا چه میزان زندگی مردم را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، زیرا تاریخ در مورد این تصمیمات قضاوت خواهد کرد.»
او با اشاره به اهمیت حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی گفت: «در سال‌های گذشته یک نمایشگاه مواد غذایی در چین برگزار شد که در آن برخی از تولیدکنندگان ایرانی نیز حضور داشتند. حضور در این نمایشگاه کمک کرد چینی‌ها شناخت بیشتری از محصولات ایرانی داشته‌باشند. همین مساله باعث شد؛ در فضای رقابتی موجود در بازار صنایع غذایی، برخی از برندهای ایرانی فعال در حوزه شکلات و بستنی، بتوانند محصولات خود را به چین صادر کنند.»او افزود: «بسیاری از کالاهای ایرانی قابلیت رقابت در بازارهای جهانی را دارند به شرطی که شرایط برای بازاریابی در کشور مقصد فراهم شود.»
به نظر می‌رسد فارغ از اینکه ایران در اکسپو۲۰۲۵ ژاپن حضور داشته‌باشد یا نه، غرفه ایران در این دوره نمی‌تواند نمایانگر تمام ظرفیت ایران در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی باشد. برای جبران اشتباهات این دوره بهتر است دستگاه‌های مسوول از هم‌اکنون پیش‌نیازهای لازم جهت حضور عزتمندانه ایران را در دوره بعدی نمایشگاه اکسپو فراهم کنند.
