چه عیبی دارد کمی تخفیف بدهیم

شرکت نفت مسجد سلیمان

آقایان پروین، مبارکی و مرتضوی از جمله نمایندگان مجلس شورای ملی در سال ۱۳۴۳ بودند که در صحن علنی مجلس به دفاع و انتقاد از مواد لایحه اجرای ۵ قرارداد جدید نفت پرداختند. آقای پروین در ادامه سخنان خود عنوان کرد که چه عیبی دارد که در برخی از مواد قرارداد کمی تخفیف دهیم. سپس آقایان مبارکی و مرتضوی به دفاع و ذکر چند نکته دیگر در مورد این قرارداد پرداختند که مشروح سخنان آنان که برگرفته از کتاب «تاریخچه و متن قراردادهای مربوط به نفت ایران» است در شماره امروز منتشر می‌شود. نظر دیگر این است که این قرارداد غیر از ۱۸۵ میلیون دلار مبلغ هنگفت که به ما عایدی می‌دهد بعدها سالانه گویا در حدود ۴۰۰ یا ۴۵۰ و ۵۰۰ میلیون دلار هم تدریجا پس از استخراج عاید ما خواهد شد و این به علاوه قراردادی که با کنسرسیوم داریم گویا بعدها ممکن است سالی ۸۰۰ یا ۹۰۰ میلیون دلار به مملکت و به دولت ما عاید بشود. حالا یا جزء مبلغش از این کمتر یا بیشتر ملاحظه بفرمایید این مبلغ چقدر قابل توجه و تا چه اندازه هنگفت است؟ ۸۰۰یا۹۰۰ میلیون دلار در هر سال که به مملکت ما و به کشور ما عاید شود و این مبلغ هنگفت تماما به مصرف عمران و آبادی و ترقی و رفاه صلاح حال مملکت ما برسد به خدای واحد خیلی زود کشور ما بهشت برین خواهد شد و تمام آرزوهای ما به جا خواهد آمد. شاید به چشم خود ببینیم که آثار نیکی در مملکت ما آن طور که آرزو داریم یکی پس از دیگری ظاهر بشود. بنابراین از دولت حاضر که این لایحه را تقدیم کرده است و افتخار تصویب آن را هم در همین دوره دارد من تقاضا دارم که محل خرج آن را که موجب رفاه و صلاح مملکت است لااقل اشاره بفرمایند تا به طوری که گفتم تمام افراد ملت امیدوار باشند و برای تصویب این لایحه جشن بگیرند. این ادعای بنده این تقاضای بنده و این امید بنده البته بی‌جا و بی‌مورد نیست.

بنده یک موردی به نظرم می‌رسد که اگر آن را نگویم بایستی بسیار خودداری کنم و شاید بعد هم از خودم راضی نباشم که چرا از گفتن آن خودداری یا پرهیز کردم و آن این است که ملت ایران در این هنگام که قرارداد مهمی منعقد می‌شود انتظار تخفیف و ارزان کردن قیمت همین موادی را دارد که ما با خوشوقتی قراردادش را می‌بندیم. ما الان قرارداد نفت می‌بندیم، این معدن بزرگ و ثروت بی‌پایانی که در زیر پای ما است به خواست خداوند و با جدیت و همت و کوشش و توجه آقایان محترم هم‌قطاران آن را استخراج می‌کنیم، البته باید مردم هم از آن به زودی منتفع بشوند. این تقاضای بنده خیلی کوچک است، زیرا یک قسمت خیلی خیلی کم از این ثروت و از این استخراج نفت به مصرف داخلی ما می‌رسد. مصرف داخلی ما در مقابل آنچه صادر می‌کنیم خیلی کم است و اگر تخفیفاتی در اینجا بتوانیم قائل بشویم و پیدا کنیم برای مردم فوق‌العاده مهم است. آنها در آن صورت برای این قرارداد می‌توانند جشن و شادمانی بگیرند، زیرا که اثر آن را به زودی در دست خود می‌بینند و شادمان می‌گردند. در این موضوع یک توضیح کوچک و یک موضوعی که برای خود بنده اتفاق افتاده است در تایید این نظر می‌خواهم عرض کنم گرچه بدیهی است ولیکن شاید ذهن آقایان روشن‌تر بشود. رفقای محترم، همکاران عزیز می‌دانید که بنده سابقه خدمت اداری در وزارت دارایی دارم. بنده با جناب آقای قوام صدری در آن وزارتخانه همکار بودم و در آنجا سال‌ها به خدمت مشغول بودم. آن وقت‌ها که رتبه‌های اداری خیلی ارزش داشت و مانند حالا خیلی رایگان نشده بود؛ یعنی رفتن از رتبه ۶ به ۷ فوق‌العاده اهمیت داشت با سوابق بسیار و استحقاق اداری که داشتم یک رتبه ترفیع به بنده اعطا شد و با امضای وزیر دارایی به دست بنده رسید. البته خوشوقت شدم و وقتی‌که به منزل رفتم فرزند من در خانه از من شادمان‌تر بود، زیرا که آنها شنیده بودند در خانواده که بنده حائز رتبه‌ای شدم. وقتی‌که خوب تجسس کردم دیدم که اساسا رتبه ۶ یا ۷ یا ۸ آن را خوب درک نمی‌کنند، فقط از اضافه آن که به دست پدرشان بیاید چیزی می‌فهمند و مبلغی که در خانه وارد می‌شود فقط به آن اعتنا دارند و از آن بابت خوشوقتند. وقتی که فرزند من آنکه کوچک‌تر از دیگران بود، برادر بزرگ‌ترش به او تلقین می‌کرد و یاد می‌داد که از فردا صبح و پس‌فردا از من مطالبه بیشتری بکند شاید مادرشان هم مخفیانه به آنها تعلیم می‌داد که از بابا پول بخواهید ولیکن بنده تعهداتی داشتم، قسمتی مقروض بودم و قسمتی نیت دیگری داشتم. نیت‌های من همه خیر بود، ولی آنها برای مخارج فرزندانم نبود. اینها بالمآل برای آنها مفید بود، ولی چیزی نبود که دفعتا و مستقیما به دست آنها برسد، خواهشمندم خیال سوئی نفرمائید، ولی هر روز به آنها نصیحت کردم گفتم که آقا درست است این حکم ترفیع است و حتی آن یکی که بزرگ‌تر بود و سواد داشت حکم من را می‌گرفت و می‌خواند و امضای وزیر را می‌پرسید این چگونه امضائی است؟ چون با مرکب سبز امضا شده بود، اما بعد همان‌طور که عرض کردم مبالغی که به او تعلق می‌گیرد خیلی دوست دارد که از آن هنگام سه ماه گذشت، بنده مقاومت کردم و چیزی به آنها اضافه ندادم، اما پس از سه ماه یک روز فرزندم نزد من آمد و گفت آن حکم را ببینم. گفتم چه تجسس می‌کنی؟ گفت هیچ آقا می‌خواهم از شما تقاضا کنم که این را به وزیر دارایی پس بدهید، زیرا این به ما که چیزی عاید نکرد. این یک مثل بود که برای شما عرض کردم شاید هم در این جا صدق نمی‌کند، او طفل بود و نمی‌دانست شاید ما هم آن قدر هنوز واقف نیستیم. البته این قسمت در دست اولیای محترم عین همین نکته است که من در خانواده خود فکر کرده بودم که به مصارف مفیدتری برسد، اما آن فرزندان نمی‌دانستند که چگونه است؟ اگر جزئی از آن را به خرج خودشان می‌رساندم خیلی شادمان می‌شدند و در خانه یک مسرتی بی‌پایان نمایان می‌شد. من می‌خواهم همین‌طور تقاضا کنم که اکنون که این لایحه با این همه فوائد و با این همه شرایط مفید که این قدر مذاکره شد و ما همه اقرار و اذعان داریم که فوق‌العاده مفید است و به درد این مملکت می‌خورد و قطعا برای عمران و آبادی مصرف خواهد شد، البته با نظارت کامل دولت چه عیب دارد اگر برای ملت برای افراد این خانواده هم که شادمان باشند، چند قرانی از جهت همین ماده‌ای که ما استخرج می‌کنیم و اکنون ثروت بی‌پایان به دست می‌آوریم تخفیفی داده شود. حالا ملاحظه کنید که اگر قبل از گرانی بود بنده تقاضا می‌کردم که ۵ ریال را سه ریال بکنند، اما کار به جایی رسیده است که تقاضا می‌کنیم که همان مانند اول باشد، لااقل دهشاهی ارزان باشد، کار طوری شده است که به همان قیمت راضی شده‌ایم. در قیمت نفت اگر یک قرانی را پایین می‌آوردند موجب کمال عنایت بود و شکر اهالی و باز اگر تا همین حد اولش بشود باز هم موجب تشکر است، اما اگر عنایت بیشتر باشد که ما از این مبلغ ولو دهشاهی هم کمتر کنیم، به خدای واحد افراد این مملکت چنان راضی و ممنون می‌شوند که در تاریخ باقی می‌ماند. یک موجب دیگر هم پیدا می‌کند و آن این است که این اجناسی که بی جا بالا رفت و این قیمت‌هایی که بی‌انصافانه فروشندگان که بسیار بی‌ایمان هستند نه ایمان دارند و نه وطن را دوست دارند نه ملاحظه می‌کنند قیمت اجناس خود را پایین بیاورند بفرمائید شما وقتی خودتان گران بکنید انتظار نداشته باشید دیگران ارزان بکنند، اما وقتی که خود شما پایین آوردید اینها شاید خجالت بکشند و با قوانین و قواعد محکم هم می‌شود جلویشان را گرفت. این آخرین استدعا و انتظار بنده است، با کمال امیدواری و با کمال اعتقاد به این لایحه مفید رای خواهم داد.

سخنان مبارکی

با اجازه مقام ریاست و نمایندگان محترم عرایضی دارم. این قرارداد نفتی که وسیله جناب آقای هویدا و رییس شرکت ملی نفت جناب آقای دکتر اقبال تهیه و تقدیم شده است بنده از پشت این تریبون تبریک عرض می‌کنم (احسنت) البته هر ملتی سود و ضررش را می‌داند، البته ما می‌دانیم این قرارداد به نفع ملت ما است البته از این موضوع همه ما خوشوقت هستیم. بنده مختصر عرض می‌کنم این شرکت نفت این قراردادی که منعقد کرده بسیار مورد تایید ما است فقط یک تقاضایی از دولت می‌کنم: این پولی که گرفته می‌شود باید به مصرف واقعی برسد برای عمران و آبادی و راهسازی این کشور و جاهای دورافتاده و شهرستان‌هایی که راه ندارند. بنده تقاضایم همین است، هیچ عرضی ندارم از نمایندگان محترم خواهش می‌کنم برای تصویب این لایحه نظر موافق بدهند. البته نمایندگان محترم اینجا مخالف و موافق صحبت کردند. البته مخالفی که نیست اینها برای خاطر اینکه نمایندگان محترم روشن بشوند، این موضوع‌ها را مطرح و بحث کردند والا همه موقع نظر همه نمایندگان یک‌دست و یکی است.

سخنان مرتضوی

توضیحاتی در پاسخ سوالات مطروحه جناب آقای دکتر رمضانی به تفصیل عرض کردم و قصدم این بود که در حقیقت از ایجاز مخل احتراز کرده باشم، ولی می‌ترسم که مبادا عرایض مجدد من مرا به سوی اطناب ممل بکشاند، بنابراین امیدوارم این وظیفه را به طوری انجام بدهم که باعث تصدیع خاطر نمایندگان محترم نشوم.

بدوا بنده بایستی مراتب تشکرات صمیمانه خودم را حضور همکاران عزیز که عرایض بنده را به حسن قبول تلقی فرمودند تقدیم دارم به خصوص از جناب آقای رامبد، رییس محترم فراکسیون حزب مردم و اعضای محترم فراکسیون و جناب آقای نخست‌وزیر که بنده را مورد عنایت قرار دادند تشکر کنم و با اجازه آقایان می‌خواهم عرض کنم که اگر بنده در انجام این وظیفه توفیقی حاصل نموده‌ام با صفای دل و خلوص نیت بنده این طور حس می‌کنم که این یک مظهر واقعی از اصالت کامل و تمام حرکت ایران است، زیرا وقتی که یک حرکت اصیل و حقیقی در اجتماع رخ می‌دهد و یک عده‌ای هم به نام سربازان موظف به انجام وظیفه‌ای می‌شوند هر یکی از اینها که در مقام ایفای وظیفه‌ای قرارمی‌گیرد خداوند یک استعدادی را در نهاد او به وجود می‌آورد که بتواند وظایفی را که بر عهده او است انجام بدهد والا بنده که از نظر فنی هیچ گاه در حریم نفت هم نبوده‌ام جز تاییدات الهی چیزی نبوده که بنده را موفق داشت که عرایضم مورد قبول نمایندگان محترم واقع بشود.

دو موضوع اینجا قابل تذکر است که بنده یادداشت کردم به اطلاع نمایندگان محترم برسانم که نه در ضمن سوالات نمایندگان محترم بود و نه از طرف سایر آقایان ناطقین که واقعا عرایض ناقص بنده را تکمیل فرمودند عنوان شد. چون بسیار مطلب مهمی هست اجازه می‌خواهم این دو مطلب را هم به استحضار نمایندگان محترم برسانم. یکی از مزایای مسلمی که در این قراردادها نسبت به قراردادها آیپاک و سیریپ هست و بایستی به آن توجه کرد برقراری یک حداقل مالیات است به ماخذ ۵/۱۲ درصد؛ یعنی اگر احیانا مالیات متعلقه به سود خالص طرف دوم قرارداد به اندازه‌ای نباشد که مساوی با ۵/۱۲ درصد بهای نفت سهم طرف دوم بر اساس بهای اعلان شده باشد طرف دوم مکلف است ۵/۱۲ درصد حداقل مالیات به دولت ایران بدهد؛ یعنی برای ما در حقیقت همیشه در هر سال تا ۵/۱۲ درصد بر اساس بهای اعلان شده نسبت به سهم طرف دوم درآمد ما از طریق مالیات بر درآمد تامین است. البته این امکان هست که این مالیات در ده سال بعد به حساب پیش‌پرداخت‌های مالیات برای طرف دوم منظور بشود علی‌ایحال در هر سال ما به اندازه ۵/۱۲ درصد سهم نفت طرف دوم بر اساس بهای اعلان شده دریافت خواهیم کرد.

مساله دیگری که قابل ذکر بود و اینجا تذکری درباره‌اش داده نشده موضوع تحمیل نفت مورد مصرف داخلی ایران و گاز مورد مصرف داخلی ایران است به شرکت ملی نفت که بنده بایستی به عرض برسانم که در این قراردادها نفت مورد مصرف داخلی مملکت تقریبا به بهای تمام شده واقعی تحویل شرکت ملی نفت خواهد شد و اگر از سهم طرف دوم قرارداد تامین شده باشد و به ازای سرمایه‌گذاری فقط هر بارلی ده سنت به او خواهیم داد و این برای ما یک منفعت فوق‌العاده‌ای را دربر دارد. اما در مورد گاز که جناب آقای دکتر الموتی در فرمایشاتشان راجع‌به صنایع پتروشیمی و اهمیت آن اشاره فرمودند بنده هم می‌خواهم به فرمایشات ایشان اضافه کنم این مطلب عملا مورد توجه است. اگر نمایندگان محترم به خاطر داشته باشند ما در سال امکان تهیه یک میلیون تن آمونیاک و چهار میلیون تن کود شیمیایی از قبل آن یک میلیون تن آمونیاک را داریم و این برای ما امکان دارد و ما مصمم هستیم که از این منابع سرشار و بزرگ نفتی مملکت استفاده کنیم و در قانون بودجه ملاحظه فرمودید که یک شرکت فرعی برای شرکت ملی نفت در نظر گرفته شده که صنعت پتروشیمی را در مملکت ایران اداره بکند و بنده اطلاع دارم که ارکان این شرکت تشکیل شده است، هیات‌مدیره‌اش تعیین شده و ریاست این شرکت را هم جناب آقای دکتر اقبال که همگی به شایستگی ایشان اعتقاد داریم بر عهده دارند و امیدواریم که به زودی این نیت خیر هم جامه عمل بپوشد.

موضوع مصرف نفت داخلی مملکت یک مساله‌ای است که با پیشرفت صنایع مملکت، با بالا رفتن سطح زندگی مردم مملکت روزبه‌روز در حال تزاید است؛ به طوری که الان مصرف داخلی مملکت در حدود پنج میلیون تن است و پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال دیگر به ده میلیون تن برسد؛ یعنی به اندازه یک‌هشتم کل نفتی را که کنسرسیوم در سال ۱۹۶۴ صادر کرده است و با توجه به اینکه مصرف نفت روزبه‌روز در مملکت اضافه می‌شود، این مزایایی که از این قراردادها برای نفت مصرف داخلی مملکت به دست آورده‌ایم بسیار شایان توجه است و بنده فکر می‌کنم از پوان‌های بسیار بسیار مثبت این قراردادها بایستی منظور بشود. درباره اقداماتی که شرکت ملی نفت برای رسیدن به هدف غایی و نهایی که استقلال تام و تمام صنعت نفت باشد، جناب آقای دکتر الموتی شرح مبسوطی به عرض نمایندگان محترم رساندند، بنده می‌خواهم اضافه کنم که شرکت ملی نفت واقعا بیش از آنچه که ما انتظار داشتیم در راه رسیدن به اهدافی که منظور نظر ما است قدم برداشته است. همین موضوع تاسیس پالایشگاه در هندوستان یک مساله قابل توجه است، برای اینکه با بالا رفتن سطح زندگی در هندوستان این طور پیش‌بینی می‌شود که تا چند سال دیگر مصرف هندوستان در سال به ۱۲۰ میلیون تن برسد و ما الان درست در جایی شروع کرده‌ایم که می‌توانیم آتیه نفت سهم شرکت ملی نفت ایران را در دست داشته باشیم و می‌توانیم مستقیما آن را به بازار مصرف‌کننده برسانیم و در یک بازار بسیار مستعد که از نظر جغرافیایی هم بسیار نزدیک است، منابع نفتی ایران را مورد بهره‌برداری قرار بدهیم. شاید این توضیح هم بی‌مناسبت نباشد که بنده عرض کنم دولت هندوستان برای تاسیس این پالایشگاه از چندین گروه دعوت کرده بود که پیشنهادهای سه گروه مورد بررسی قرار گرفت و از آن سه گروه هم دولت ایران به اشتراک کمپانی آمریکن کورپوریشن موفق شد که قرارداد تاسیس پالایشگاه را در هندوستان به دست بیاورد و تا دو سال و نیم دیگر آن پالایشگاه در آنجا تاسیس خواهد شد و روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت را در آنجا تصفیه خواهیم کرد و برای مصرف نفت هندوستان خواهیم فروخت.