‌بهشت صنعت لوله

تمرکز بخش عمده‌ای از ذخایر جهانی نفت خام و گاز طبیعی در ایران، کشور را به یکی از بزرگ‌ترین بازیگران حوزه تولید و تجارت منابع هیدروکربوری تبدیل کرده است. در کنار این واقعیت، راهبرد سیاستگذاران حوزه انرژی کشور برای اختصاص سهم عمده در سبد انرژی مصرفی کشور به گاز طبیعی موجب شده است سهم گاز طبیعی در سبد فعلی انرژی کشور به حدود ۶۳ درصد برسد. سهمی که قرار است در افق ۱۴۰۴ به حدود ۷۵ درصد بالغ شود.

چشم انداز طرح‌های صنعت گاز

سرمایه‌گذاری سنگین در زیرساخت‌های پالایش، انتقال و توزیع گاز طبیعی در کشور بخصوص طی دو دهه اخیر موجب شده است جمهوری اسلامی ایران عنوان دارنده گسترده‌ترین شبکه خطوط لوله گاز طبیعی در منطقه خاورمیانه و چهارمین شبکه خطوط انتقال گاز دنیا را، بعد از کشورهای ایالات متحده، کانادا و روسیه، به خود اختصاص دهد. بر اساس اطلاعات منتشره طول خطوط انتقال فشار قوی کشور در حال حاضر (اردیبهشت ۹۰) رقمی در حدود ۳۳ هزار کیلومتر برآورد شده است که به این رقم باید ۶۹ ایستگاه تقویت فشار را نیز افزود.

بر اساس آخرین اطلاعات منتشره از سوی شرکت ملی گاز ایران، حدود ۹۰۰ شهر به شبکه انتقال گاز کشور متصل شده‌اند و گاز طبیعی را به عنوان سوخت اصلی خود مورد استفاده قرار می‌دهند. تعداد روستاهای متصل به شبکه سراسری گاز نیز رقمی در حدود ۱۰ هزار و یکصد روستا است و بر این اساس ضریب نفوذ گاز طبیعی در شهرها رقمی معادل ۹۶ درصد و در روستاها بیش از ۴۴ درصد برآورد شده است.

از سوی دیگر طول خطوط لوله شبکه‌های گاز شهری نیز حدود ۱۹۰ هزار کیلومتر برآورد شده است که بیش از ۸ میلیون انشعاب، معادل ۱۳ میلیون و ۴۰۰ هزار مشترک گاز را تحت پوشش قرار می‌دهد. بیش از ۱۷ میلیون خانوار ایرانی در حال حاضر گاز طبیعی را به عنوان انرژی برتر سبد انرژی خود مورد استفاده قرار می‌دهند.

در بخش صنعت نیز گاز طبیعی سهم مطلق را به خود اختصاص داده است. تقریباً کلیه صنایع عمده کشور در حال حاضر سوخت خود را از گاز طبیعی تامین می‌کنند. صنایع فولاد، سیمان، شیشه، صنایع شیمیائی و پتروشیمی، نساجی و سایر صنایع عمده، گاز طبیعی را به عنوان سوختی با مزیت‌های چندگانه مورد استفاده قرار می‌دهند و در این میان برخی صنایع مانند صنایع لاستیک، پتروشیمی و صنایع شوینده گاز طبیعی را به عنوان خوراک نیز در فرآیندهای تولیدی خود مورد استفاده قرار می‌دهند.

در بخش نیروگاهی نیز گاز طبیعی سهم مطلق را در سبد انرژی اولیه این بخش به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات منتشره در اردیبهشت ماه، در حال حاضر ۶۰ نیروگاه کشور سوخت اولیه خود را از گاز طبیعی تامین می‌کنند و معمولا در صورتی که شرایط خاص مصرف در طول روزهای بسیار سرد سال امکان آنرا فراهم سازد، سوخت تمامی این نیروگاه‌ها در تمام طول سال از گاز طبیعی تامین می‌شود.

تجارت گاز طبیعی

برخورداری از عنوان دومین دارنده ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در دنیا موجب شده است ایران به عنوان یکی از بازیگران بالقوه عمده بازار گاز طبیعی مطرح شود.

تا کنون تنها طرح صادرات گاز به ترکیه به بهره برداری رسیده است و مقادیری از گاز طبیعی نیز در قالب تزانزیت از جمهوری آذربایجان دریافت و بعد از کسر مقداری از آن به عنوان حق ترانزیت معادل مابقی گاز دریافتی به جمهوری نخجوان تحویل می‌شود.

جمهوری اسلامی ایران همچنین واردات گاز طبیعی از ترکمنستان - همسایه غنی از گاز طبیعی خود در شمال شرقی کشور- را نیز به عنوان بخشی از برنامه نقش آفرینی در بازارهای جهانی و منطقه‌ای گاز طبیعی در دست بهره‌برداری دارد.

حجم واردات و صادرات گاز طبیعی کشور در سال ۹۰ تقریباً معادل بوده و از این نظر تراز تجاری گاز طبیعی ایران معادل صفر است.

طرح‌های آتی صادرات گاز طبیعی

با وجود حجم نسبتاً ناچیز تجارت گاز طبیعی در شرایط فعلی، برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه سهم و نقش ایران در بازارهای جهانی گاز طبیعی پیش‌بینی شده است. پاکستان و هند دو مشتری پرچانه گاز ایران هستند که مذاکرات با هریک برای نهائی کردن قراردادها، سالها نمایندگان کشورهای مزبور را درگیر کرده بود. نهایتاً طرح صادرات به پاکستان به قرارداد نهائی منجر شد و در مورد هند، مذاکرات طرفین همچنان ادامه دارد، ضمن اینکه فشارهای سیاسی غرب نیز در تعدیل تمایل دهلی نو برای نهائی کردن یک قرارداد بزرگ چند میلیارد دلاری برای واردات گاز از ایران بی تاثیر نبوده است. چرا که هند به عنوان کشوری در حال رشد با دارا بودن یکی از بالاترین ارقام جمعیتی دنیا، نیاز مبرمی به اتصال به منابع کلان گاز طبیعی ایران دارد، ضمن اینکه نرخ رشد صنعتی قابل توجه این کشور در سال‌های اخیر نیز این نیاز را تشدید کرده است. با این حال مذاکرات طرفین در خصوص نهائی کردن روش واردات گاز از ایران همچنان ادامه دارد.

همچنین طرح خط لوله نهم سراسری گاز ایران با هدف زمینه‌سازی برای صادارت گاز به اروپا طراحی شده و مذاکرات برای نحوه اجرای آن ادامه دارد. با اجرای این طرح، منبع اصلی برای تامین گاز مورد نیاز خط لوله نابوکو، که قرار است با عبور از ترکیه و ۳ کشور دیگر اروپای شرقی گاز را به بندر بومگارتن اتریش منتقل کند، تامین خواهد شد و اروپا برای اولین بار به یک منبع مطمئن برای تامین نیازهای فزاینده خود به گاز طبیعی متصل خواهد شد.

بهشت طرح‌های خط لوله

برنامه‌های گسترده صنعت گاز برای توسعه شبکه خطوط لوله و زمینه‌سازی برای ورود گسترده‌تر ایران به بازار‌های منطقه‌ای و جهانی گاز طبیعی، ایران را به بهشت طرح‌های خط لوله تبدیل کرده است. در حال حاضر سالانه رقمی بین ۸-۱۰ میلیارد دلار طرح در زیرساخت‌های بخش انتقال گاز طبیعی سرمایه‌گذاری می‌شود. تنها در سال ۸۹ بر اساس اطلاعات منتشره رقمی معادل ۹۰ هزار میلیارد ریال قرارداد در قالب وام، فاینانس و مشارکت امضا شده است. در سال ۸۹ همچنین چند طرح عمده خط لوله نیز در کشور به بهره برداری رسیده است. طرح خط لوله هفتم سراسری به طول بیش از ۹۰۰ کیلومتر، فاز دوم خط لوله واردات از ترکمنستان برای تقویت سیستم انتقال شمال شرق کشور، خط دوم خرم آباد به طول ۱۶۰ کیلومتر و خط دوم کرمان به طول ۷۵ کیلومتر وخط ششم تهران از عمده‌ترین طرح‌های بهره‌برداری شده خط لوله در سال ۸۹ بوده‌اند.

اجرائی شدن قرارداد ایران و پاکستان و صدور گاز به این کشور با ظرفیت روزانه بیش از ۲۱ میلیارد متر مکعب، توسعه تجارت گاز با ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان و نیز تحقق طرح سه جانبه صادرات گاز از ایران به سوریه از طریق عراق فرصت‌های نوینی را در حوزه طرح‌های خط لوله گاز برای فعالان این بخش به دنبال خواهد داشت. با احتساب هزینه‌های سرمایه‌گذاری سنگین در طرح‌های خط لوله فشار قوی که در حال حاضر رقمی معادل ۲ تا۵/ ۲ میلیون دلار به ازای هر کیلومتر را به خود اختصاص می‌دهد طی سال‌های آینده، ایران میزبان ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید تنها در حوزه خطوط لوله گاز طبیعی خواهد بود که طیف گسترده‌ای از فرصت‌های کاری جدید را برای فعالان این بخش به دنبال خواهد داشت.

در افق چشم انداز، سهم ۱۰ درصدی برای ایران از بازار تجارت جهانی گاز طبیعی پیش‌بینی شده است. به این منظور گاز تولیدی در کشور به رقم ۱/۱ میلیارد متر مکعب در روز، طول خطوط لوله فشار قوی از ۳۲ هزار کیلومتر فعلی به ۶۴ هزار کیلومتر و تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار به ۱۵۰ ایستگاه بالغ خواهد شد. تحقق این سهم به معنی برنامه‌ریزی برای طراحی و اجرای هزاران کیلومتر خطوط انتقال جدید برای ترانزیت، صادرات، واردات و سوآپ گاز طبیعی از ایران خواهد بود.

به گفته جواد اوجی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در طول سال‌های برنامه پنجم توسعه، بیش از ۳۷ هزار میلیارد ریال در طرح‌های زیرساختی صنعت گاز سرمایه‌گذاری خواهد شد که این رقم در افق چشم‌انداز به ۱۸۸ هزار میلیارد ریال بالغ خواهد شد.