بورس پاریس چگونه شکل گرفت؟

تهیه و تنظیم: محمد محمودی*

مردم شهر تولوس، در سال ۱۲۵۰ میلادی تشکیلاتی را تحت عنوان societe des Moulins du Bazacle یا به عبارتی جامعه‌ای تحت عنوان صنف شرکت‌های آسیابانی تشکیل دادند، در حدود ۹۶سهم از سهام آن شرکت‌ها به قیمت‌هایی که مطابق با وضعیت اقتصادی و محصولات شرکت‌های آسیابانی در اطراف رودخانه گارون (garonne) آن زمان انجام می‌گرفت، مبادله می‌شد. این جامعه پیشگام مجموعه شرکت‌هایی بود که در لیست رسمی شرکت‌های بورس تولوس از آن زمان تا سال ۱۹۶۴ قرار داشت. پس از آن در حدود سال ۱۵۴۰ بازار لیون (lyons) تاسیس شد که برای سال‌های ۱۵۷۲ تا ۱۵۹۵ جهت سامان دادن به وضعیت کارگزاران یا دلالان در شهرها و حومه شهرها و قلمرو پادشاهی کشور انجام وظیفه کرد. در سال ۱۶۳۹ حکمی از جانب پادشاه مبنی بر تغییر نام کارگزار (courratier) با عنوان نماینده انجام مبادلات (agent de change) برای اشخاصی که اقدام به مبادله اوراق‌بهادار و اسناد تجاری را می‌کردند، صادر شد.

با این وجود که هیچ‌گونه سازمان بورسی شکل یافته‌ای در پاریس وجود نداشت، اولین گزارش از سوی نمایندگان انجام مبادلات در سال ۱۶۸۴ به پادشاه ارائه شد.

در مقایسه با همسایگان شمالی، فرانسویان بیشتر از گردشگری به خانه و خانواده، داشتن مزرعه‌های کوچک و مزرعه‌داری اهمیت می‌دادند، تا اینکه صنعتگر یا مالکان موسسات و غیره باشند. در این میان چندی از فرانسویان تلاش‌های متعدد تجاری، انجام دادند. به عنوان مثال جاکوزی (Jacques) در قرن پانزدهم میلادی و ریچارد (rchelieus) در راه‌اندازی شرکت دومور بین و شرکت کارلبرت فرانسی

du morbihan des iles du cap nord & Colbert compagine francaise des indes در سال ۱۶۶۴.

اینان با وجود فقدان منابع لازم،‌ مخاطرات تجاری را به صورتی موفقیت‌آمیز به انجام رساندند، در بین سال‌‌های ۱۷۱۶ و ۱۷۲۰ یک اسکاتلندی به نام جان لک (john law) تلاش‌های بسیاری را جهت آشنا ساختن فرانسویان با پول کاغذی و انتشار اوراق بانکی سلطنتی، اسناد بانکی و اوراق فروش سهام در شرکت‌های (compagnie des indes) را آغاز کرد.

این نوع اوراق برای اولین بار به شکل حامل در دسترس بود، از آنجا که قوانینی برای آنها در سیستم قانونی کشور فرانسه پیش‌بینی نشده بود. درنهایت به شکست انجامید و همچنان تا دو نسل بعد فرانسویان از چنین اسناد بانکی و سکه، اعتبارات اسنادی و اوراق قابل نقل و انتقال روی‌گردان شدند، ولی به هر شکل، تلاش برای ساماندهی بازار ادامه داشت.

در تاریخ ۲۴سپتامبر ۱۷۲۴شورای سلطنتی ایالت فرمان راه‌اندازی بورس مرکزی پاریس را صادر کرد که در این تاریخ طبق نظر شورا، از ورود خانم‌ها جلوگیری می‌شد (بند x۱ ژوئن ۱۹۶۷).

فرمان بعدی در تاریخ ۳۰مارس ۱۷۷۴ برای ایجاد ناحیه‌ای ویژه برای بورس و انجام مبادلات که parquet نامیده می‌شد، صادر شد. این مکان برای نمایندگان و کارگزاران که وظیفه فریادزدن و اعلام قیمت‌های بازار را داشتند، تدارک دیده شده بود که به آن «محل فریاد آزاد» «open out cry» عنوان می‌شد.

با این همه بسیاری از اشخاص از جمله شهروندان سرشناس به اندازه کافی این وضعیت را قبول نداشتند. به عنوان نمونه میرابیا (mirabeau) در مقاله‌ای درباره به «سهام سرمایه شرکت‌ها»

(des Eaux de paris) از دست دادن برنامه و هدف‌های «برادران پیر» را بعد از صدور سهام و تامین مالی سیستم آب‌رسانی پایتخت، مورد اشاره و تحلیل قرار داد.

بی‌اعتمادی به پول کاغذی حتی با بروز انقلاب، شدیدتر شده و اسناد و تعهدات نتوانستند به شکل مناسبی در جامعه توزیع شوند. در این حاشیه دولت انقلابی مخالفت خود را با شرکت‌های سهامی و اتحادیه‌های صنفی شروع کرد و در نتیجه شرکت کارگزاری (agents de change) در سال ۱۹۷۱ منحل و مبادلات سهام بدون واسطه‌گران انجام شد.

در آشفتگی‌ها و نابسامانی‌های سال ۱۹۷۳ بورس پاریس تعطیل و شرکت‌های مشارکتی سهامی ممنوع به ادامه کار شدند. در سپتامبر ۱۷۹۵ بورس کاملا بسته شد و در ۲۰اکتبر با ۲۴کارگزار مجددا به فعالیت خود توانستند، ادامه دهند.

وضع قانونی و رسمی بازار سهام فرانسه

کنسولگری و امپراطوری، اول چارچوب اقتصادی سازمان‌یافته را ایجاد کرد و برای اولین بار در فرانسه، قدرت و خدمت را هم برای کارشناسان حرفه‌ای به کار گرفت.

*بانک‌های فرانسه اجازه به انتشار اسناد بانکی را پیدا کردند.

*شرکت‌های سهامی مشارکتی تنها با مجوزهای ایالتی می‌توانستند، شکل بگیرند.

*واسطه‌گران رسمی منصوب شده، جهت انجام مبادلات اوراق ‌بهادار به امتیازات انحصاری دست یافتند.

در حدود ۷۶ نوع کد بازرگانی به شکل کاملا قانونی به کارگزاران با حقوق ثابت انحصاری جهت انجام مبادلات اوراق‌بهادار دولتی و دیگر اسناد اعتباری قابل معامله اعطا شد و آنها را مجاز به انجام معاملات از طرف اشخاص ثالث به صورت اعتباری یا با اسناد مبادلات یا دیگر وسایل، تجاری کرده و درنهایت توانستند قیمت‌ها را ثابت کنند.

در سال ۱۸۰۱ شکل جدیدی از بورس پاریس به طور رسمی شناخته شد و تعداد زیادی از کارگزاران در سال ۱۷۸۶ که تقریبا ۶۰نفر بودند، به ۷۱نفر افزایش یافتند. در ضمن احداث ساختمان بورس پاریس در سال ۱۸۰۷ آغاز و در سال ۱۸۲۷ کامل شد.

از آن پس رشد و حرکت بورس در این کشور غیرقابل سکون و متداوم بود، به طوری که موسسات مالی متنوع در فرانسه ایجاد، کانال‌ها و راه‌آهن ساخته شده و توسعه در صنعت و تجارت پدیدار گشت. مظنه، نرخ و شاخص قیمت سهام در بورس پاریس از ۷ در سال ۱۸۰۰ و ۶۳ در سال ۱۸۳۰ به ۱۵۲ در سال ۱۳۵۸ رشد صعودی داشته و به شکل تصاعدی افزایش پیدا کرد.

در جولای سال ۱۸۶۷ تصمیم پارلمان منجر به افزایش سرمایه بورس شد و با ایجاد مجموعه شرکت‌هایی با مسوولیت محدود به نام جامعه آنونیم (anonymes) و انتشار اوراق قرضه دولتی برای شرکت‌هایی که سرمایه‌ای بیش از ۲۰میلیون فرانک را داشته‌اند، انجام شد که در نهایت در سال ۱۹۰۰ بیش از ۸۰۰ نوع اوراق بهادار سهام شرکت‌های سهامی عام و خاص و اوراق قرضه و در حدود ۳۰۰سهم خارجی مورد مبادله به طور روزانه توسط کارگزاران بورس پاریس انجام می‌شد.

تعدادی از بازارهای سهام قدیمی سایر استان‌ها و ایالت‌های فرانسه نیز شروع به مدرنیزه شدن کردند، از جمله در سال ۱۸۴۵ بورس لیون، در سال ۱۸۴۶ بورس (bordeaux)، در سال ۱۸۴۷و(marseille)و، و۱۸۶۷و(lille)و، ۱۸۶۸و(nancy)،و۱۹۲۲ (nantes) و در نهایت بورس تولوس در سال ۱۶۶۷ متوقف شد.

در کنار اوراق رسمی و قانونی، اوراق و سهام غیرقانونی و غیررسمی هم مورد مبادله قرار می‌گرفت که بازار آنها کلیسی‌(coulisse) نام داشت که در سال‌های ۱۸۵۵، ۱۹۴۲ و ۱۹۴۵ تمامی آنها به عنوان بازار بورس و اوراق رسمی و قانونی شناخته شده و هماهنگ شدند.

یکپارچگی در بورس پاریس

در سال ۱۹۶۲ برای بالا بردن بازده بازارهای سهام فرانسه مبادله اوراق بهادار در فهرست رسمی کار قرار داده شده و تنها به مبادله‌گران سلطنتی ارجاع داده نشد، بنابراین در انتها به نقش اصلی دربار در انجام مبادلات سهام انجامید. در این شرایط حکومت ۱۸ دفتر کار جدید به شکلی انحصاری برای درباریان رسمی‌اش ساخت تا شمار دفاتر خود را به ۸۵ دفتر رسمی مبادله سهام برساند.

پنج سال بعد در حرکت ۲۸ دسامبر سال ۱۹۶۶ و حکم ۳۰ مارس ۱۹۶۷ که منجر به از بین رفتن شرکت‌های کارگزاری مستقل شد، در سال ۱۹۶۷ یک شرکت ملی با ترکیبی از ۱۱۸ نماینده که در هفت نوع منطقه کاری مختلف از بازار سرمایه فرانسه کار می‌کردند، تاسیس شد که در این اتفاق قوانین و مقررات مشابهی موجود بود که کارگزاران را مجاز به ادغام با یکدیگر می‌ساخت و برای حفظ ثبات و امنیت و توسعه بازارها و راهبری خطوط تولید جدید چنین ادغام‌هایی انجام گرفت و تعداد دفاتر کارگزاری از ۱۱۸ به ۶۱ دفتر کارگزاری در طول ده سال کاهش یافت.

ورود به عرصه رقابت

دهه ۱۹۸۰ را می‌توان به عنوان دهه تلفیق بازارهای مالی و اقتصادی در سطح جهان نامید. در فرانسه این دهه دوران مدرنیزه کردن موسسات و تغییرات اساسی در تکنیک‌های بازار سهام از جمله تجارت الکترونیکی بوده است.

اقدامات وزارت دارایی فرانسه برای نوسازی بورس پاریس، در نتیجه منجر به شکل‌گیری بازار اوراق مشتقه سهام و اختیار خرید سهام MATIF در فوریه سال ۱۹۸۶ و قراردادهایی بر مبنای اوراق قرضه دولتی بود که یک سال بعد از آن در ۱۰ سپتامبر ۱۹۸۷ بازار اختیار خرید سهام MONEP ایجاد و در سال ۱۹۸۸، MATIF قراردادهای جدیدی را برای گنجانده شدن در لیست محصولات بورس ارائه داد.

شکل‌گیری مجدد بازار سهام در ۲۲ ژانویه سال ۱۹۸۸ باعث تغییر اساسی در وضعیت اعضای شرکت‌کننده بازار سهام بوده و قوانین جدید باعث فروپاشی شرکت‌های کارگزاری و به جای آنها ایجاد جامعه بورس فرانسه به شکل یک شرکت با مسوولیت محدود بوده است. همان کارگزاران جایگزین «اعضای‌شرکت‌های بورس» شدند و عضویت بازار از طریق اشخاص تعیین شده ایالتی با قوانین معمول انجام می‌گرفت و اعضا، مجاز به برعهده گرفتن مسوولیت تمامی فعالیت‌های مرتبط با اوراق بهادار بودند، از آماده‌سازی و صدور اوراق بهادار تا اداره پرتفولیو و صندوق‌های مشارکتی، مبادله تا بازارسازی آنها در دست آنها بود.

پس از آن تمامی بازارهای فرانسه وارد بازارهای اروپا شدند که این امر با استفاده از فعالیت‌های روزمره مالی که شروع آن در ۲۷ جولای ۱۹۹۶ بود، انجام شده و منجر به ورود خدمات کارشناسانه اتحادیه اروپا به فرانسه جهت ایجاد زمینه‌ای برای رقابت آزاد را هموار ساخت.

با اجرای این چنین شرایط جدیدی بورس پاریس حقوق انحصاری کارگزاران خود را از دست داد. بانک‌ها مجاز به دسترسی به بازارها شدند، بورس پاریس انحصارش را از دست داد و واسطه‌ها دیگر ملزم به مبادله از طریق بازارهای پاریس نبودند و به طریقی دیگر بورس پاریس برای تاسیس یک شبکه گسترده اروپایی کاملا آزاد شد.

در یکم ژوئن سال ۱۹۹۹ نیز چهار گرداننده بازار فرانسه SBF، Matif SA، Monep SA و جامعه Nouveau Marched u در هم ادغام شدند تا یک شرکت به نام بورس پاریس شکل دهند.

در نهایت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۰ بورس‌های آمستردام، بروکسل و بورس پاریس برای ایجاد یورونکست، یعنی اولین بورس اروپا ادغام شدند. یورونکست بعدها برای در بر‌گرفتن بورس پرتغال و بازار اختیار خرید سهام و اوراق بهادار مشتقه سهام لندن گسترده‌تر شد که هم‌اکنون به عنوان تنها نقطه هماهنگ بازارهای سهام کشورهای اروپایی انجام وظیفه می‌کند.

* مدرس دانشگاه