در نشستی اثر تحولات جهانی و قیمت نفت بر بازار سرمایه بررسی شد
افق نفتی بازار سرمایه
عكس: علی محمدی
روز دوشنبه ۱۳شهریور، نشست «کاربردی آکادمی دانایان» میزبان عباس ملکی بود. در این نشست، مطالب ارزنده‌‌‌‌‌ای در مورد تحولات بازار نفت توسط ملکی به‌عنوان استاد سیاستگذاری انرژی دانشگاه شریف مطرح شد. تمرکز اصلی تحلیل‌های وی درباره بررسی تحولات بازار نفت و حوزه انرژی در سطح بین‌الملل و جهانی بود و از همین‌رو، احتمالات موجود در همین‌خصوص برای آینده جهان مورد واکاوی قرارگرفت. همچنین مطرح شد که کشورهای مهم و تاثیرگذار در حوزه نفت و انرژی چه رویه‌‌‌‌‌هایی را درپیش گرفته‌‌‌‌‌اند. در ادامه جلسه نیز حسین عبده‌تبریزی به‌عنوان میزبان و کارشناس به اوضاع حاکم بر ارتباط میان بازار سهام و بازار نفت پرداخت و سیاستگذاری‌‌‌‌‌ها و پیامدهای کلان اقتصادی از منظر مالی در زمینه‌‌‌‌‌های مرتبط با انرژی را بررسی کرد، چراکه از نظر وی بازار سرمایه به سطحی رسیده که باید موردتحلیل قرار گیرد. همان‌طور که در این جلسه نیز بیان شد، مشکلات مربوط به تورم و فروش نفت، تاثیرات قابل‌توجهی بر روی روند بازار سرمایه دارند، بنابراین در شرایط کنونی، سیاستگذاری دولت و رفتار مردم بر آینده بازارهای مالی تاثیر بسزایی خواهد داشت. در این راستا، به عقیده عبده‌تبریزی، دولت با توجه به شرایط موجود و امکاناتی که در دست دارد، نباید سیاست‌ها را مانند قبل اجرا کند، زیرا دولت و مردم به واسطه سیاست‌های اتخاذ‌شده، فشارهایی را تحمل می‌کنند، اما آن‌طور که باید و شاید، این سیاستگذاری به‌درستی انجام نشده‌است، بنابراین آینده بازار سرمایه نیز با تکرار‌شدن رویه‌‌‌‌‌های گذشته به نتایج خوبی نخواهد رسید.
اوضاع جهانی و بازی قدرت‌‌‌‌‌ها
در ابتدای جلسه، عباس ملکی تحلیل اوضاع جهانی را مدنظر قرار داد. اولین پرسش مهم او این بود که آیا جهان در سمت و سوی قاعده‌‌‌‌‌مند‌شدن پیش می‌رود یا خیر. به‌این‌ترتیب، نظریه آشوب را مطرح کرد و بر اساس سامانه‌‌‌‌‌های پویای آشوب‌‌‌‌‌ناک متمرکز، مدعی شد که جهان به سمت قاعده‌‌‌‌‌مندتر‌شدن حرکت نمی‌کند. ملکی بیان کرد: «رفتار سیستم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌تواند متفاوت باشد، به‌خصوص اینکه وجود اطلاعات زیاد در رابطه با پیش‌بینی قیمت نفت، موجب می‌شود تا رسیدن به نتایج قطعی‌‌‌‌‌تر و احتمالات قابل‌اطمینان، بسیار سخت و دشوار شود. بدین جهت، در شرایط پرآشوب، بازیگران دنبال امنیت هستند.» وی افزود: در آینده، پاسخگویی حکومت‌‌‌‌‌ها لزوما بیشتر نخواهد شد اما انتقال تجربه بین مردم بیشتر می‌شود.
در ادامه، استاد سیاستگذاری انرژی شریف، پنج عامل مهم را به‌عنوان عوامل اصلی آشفتگی برشمرد. وی علل مهم و موثر بر آینده جهان را جمعیت، تغییرات اقلیمی و گرم‌‌‌‌‌‌شدن زمین، هوش مصنوعی، رقابت قدرت‌های بزرگ و گذار انرژی دانست و معتقد بود این عوامل به یکدیگر نیز مرتبط هستند. به‌طور مثال، افزایش جمعیت بر تغییرات اقلیمی و گرم‌‌‌‌‌‌شدن زمین می‌افزاید. بر این اساس، گذار انرژی که موضوع اصلی بحث این جلسه بود، به عوامل دیگر وابستگی قابل‌توجهی دارد، به‌ویژه آنکه گذار انرژی، علاوه‌بر تقاضای حاصل از افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، به رقابت قدرت‌های بزرگ ارتباط زیادی دارد.
در همین راستا ملکی به نحوه جهت‌گیری‌‌‌‌‌های فکری و سیاسی قدرت‌های بزرگ جهانی توجه ویژ‌‌‌‌‌ه‌‌‌‌‌ای داشت. وی به سخنی از جیک سالیوان به‌عنوان مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور فعلی ایالات‌متحده نیز که گفته: «عصر نئولیبرالیسم به پایان رسیده است و باید در بازارها دخالت کنیم» اشاره کرد. وی همچنین گفت: اولویت‌های آمریکا برای سال‌های آینده، انعطاف‌‌‌‌‌پذیری زنجیره‌‌‌‌‌های تامین بوده و همچنین این کشور خواهان سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک است. البته آمریکا سیستم بسیار پیچیده‌‌‌‌‌ای دارد و بنابراین طرفداران بازار آزاد و سوسیالیسم در آنها از تنوع بالایی برخوردارند. روسیه یکی دیگر از بازیگران مهم در بازار انرژی جهانی است که تمرکز زیادی روی بحث انرژی دارد. از سوی دیگر، دولت جدید آلمان، نسبت به خرید گاز از روسیه اعلام بی‌‌‌‌‌نیازی کرده‌است. وی با تاکید بر اینکه انرژی فراتر از مهندسی است، گفت: علاوه‌بر وجه فناوری، نفت و گاز، سوژه اصلی گاو شیرده ایران است. به‌طور کلی بازیگران زیادی در بازار انرژی وجود دارند و آشفتگی در بازار حاکم خواهد بود، بنابراین نمیتوان در مورد پیش‌بینی قیمت نفت و انرژی چیز زیادی گفت. همینطور، نتیجه جنگ روسیه و اوکراین تاثیر عظیمی بر نظم جهانی خواهد گذاشت و با توجه به اینکه احتمالا این جنگ فرسایشی شود اثرات قابل‌توجهی در روابط بین‌الملل پدید خواهدآمد.
آینده بازار سرمایه
عبده‌تبریزی در بخش دوم این جلسه با اشاره به اینکه موضوع این جلسه مرتبط به بازارهای مالی نیز بوده‌است، به بررسی اوضاع بازار سرمایه و بازار نفت پرداخت. وی گفت: دو مسیر برای ارتباط بازار نفت و بازار سرمایه وجود دارد. فروش کم و زیاد نفت روی بودجه، نقدینگی و نرخ تورم تاثیر روشنی دارد؛ در واقع فروش نفت و عدم‌فروش نفت هر دو موجب افزایش تورم شده‌اند. به هنگام فروش نفت، به موجب رونق‌گرفتن جریان ارزی، تعریف طرح‌های توسعه وسیع‌‌‌‌‌تری از منابع صورت خواهد گرفت. از این طریق، با سپردن دلار به بانک‌مرکزی و دریافت ریال، بیماری هلندی به‌وجود می‌آید که این مساله در رژیم سابق هم بوده‌است، همچنین در حالتی که فروش نفت به مشکل می‌خورد و کاهش دارد، دولت‌ها به دلیل چسبندگی هزینه‌‌‌‌‌ها، نمی‌توانند هزینه‌‌‌‌‌ها را پایین بیاورند. بدین جهت کسری‌بودجه بیشتر می‌شود و طبق معمول پول پرقدرت تولیدشده و مشکل برای نقدینگی و تورم به‌وجود خواهد آمد.
وی افزود: تورم روی بورس تاثیر معنی‌‌‌‌‌داری دارد. سال‌گذشته پیش‌بینی می‌شد که رشد شاخص بورس از تورم پیشی بگیرد، اما این اتفاق به‌وقوع نپیوست. در سال‌جاری نیز مردم گمان می‌کنند که فروش نفت و نزدیک‌بودن انتخابات مجلس شورای‌اسلامی، موجب جلوگیری از جهش دلار و کنترل تورم شود، بنابراین چیزی که بازار می‌‌‌‌‌بیند، این است که ما به‌خاطر نرخ ارز، افزایش قیمت نخواهیم داشت، در نتیجه باید در شرکت‌های فعال بورسی اتفاق‌هایی در سمت فروش، بهره‌‌‌‌‌وری و بازده بیفتد که این هم به جریان بلندمدت مرتبط است، بنابراین انتظارات متفاوت شده و انتظارات تورمی آرام‌گرفته و قیمت‌ها در بازار سرمایه آرام‌‌‌‌‌تر حرکت می‌کنند.
عبده‌تبریزی همچنین درباره ارتباط میان قیمت نفت و شاخص بورس در منطقه خلیج‌فارس، اظهار کرد: رابطه غیرمتقارن و غیرخطی میان آنها وجود دارد. نرخ همبستگی بالایی را میان قیمت و نفت شاخص بورس شاهدیم. در شرایط فعلی، چیزی به‌نام بودجه‌عمرانی در کشور نداریم. دولت نهایتا بتواند هزینه‌های جاری را برساند. تامین آب و گاز برخی از صنایع نیز به خودشان سپرده شده‌است. در حوزه نفت و گاز، ۱۶ یا ۱۷ سال‌است که موجودی‌‌‌‌‌ها منفی بوده و سرمایه‌گذاری به اندازه استهلاک اتفاق نیفتاده است، بنابراین سیاستگذار قیمت را ثابت نگه داشته و در حال‌حاضر که موجودی کافی برای عرضه وجود ندارد، مصرف هم کنترل نشده‌است.
قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی
وی ادامه داد: در چنین شرایطی، چه چیزی عجیب‌‌‌‌‌تر از اینکه بخواهیم مثلا بنزین را با دلار ۵۰هزار‌تومان وارد کنیم و فرضا با دلار ۱۰ یا ۱۵هزار‌تومان بفروشیم. این نوع مسائل نشان می‌دهد که یک نفر باید در این میان بتواند این پیچیدگی‌ها را حل کند. بدین جهت، به لحاظ سرمایه‌گذاری، بخش‌خصوصی مجبور است به سراغ این حوزه برود و در مورد عامه مردم هم، مصرف بنزین باید کنترل شود. در شرایط فعلی نیز به‌نظر می‌رسد دولت قصد اصلاح قیمت بنزین را ندارد و فکر نمی‌کنم در یک سال‌گذشته در کابینه حتی صحبت شده باشد که قیمت حامل‌های انرژی برای مصرف‌کننده، خیلی تغییر کند. هرچند، تغییراتی هم که در بازار سرمایه داده‌اند مورد اعتراض بوده‌است.
عبده‌تبریزی معتقد است «یکی از مشکلاتی که همواره با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردیم ارز چند نرخی بوده و حالا مشکل جدید این است که انرژی ما هم چند نرخی شده‌است.» وی گفت: این موضوع، به هیچ‌وجه مزیت‌های نسبی کشور را نشان نمی‌دهد، برای همین است بدون آنکه دلایل اقتصادی داشته‌باشد، در صنایع ظرفیت‌هایی ایجاد شده‌است. فرض کنید که قیمت‌های ما به ۶۰ یا ۷۰درصد قیمت‌های جاری برسد، کما اینکه تا سه چهار سال‌دیگر، راهی غیر‌از تغییر قیمت وجود ندارد. زمانی بود که می‌توانستیم این سیاست را انتخاب کنیم اما در آینده نزدیک گزینه دیگری جز افزایش قیمت‌ها نخواهیم داشت. به‌نظر می‌رسد که دولت‌ها در ایران نیز به‌جایی رسیده‌‌‌‌‌اند که مجبورند با هر تنشی که هست، قیمت را تغییر بدهند. حال، بهتر است حداقل در این حوزه درست پیش بروند، ولی متاسفانه می‌بینیم که تنش‌ها را تحمل می‌کنند و درست هم پیش نمی‌روند.
عبده‌تبریزی افزود: برای مثال حذف ارز ۴۲۰۰تومانی تنش وحشتناکی برای دولت داشت و البته یک‌سری مصائب گران هم برای مردم، ولی بازهم در نهایت درست انجام نشد. در حوزه قیمت‌گذاری هم همین است. حالا که دارید دست به قیمت‌ها می‌‌‌‌‌زنید، مثلا خوراک یا سوخت را چندبرابر می‌کنید، باید جهتی به آن بدهید که حداقل در راستای مزیت نسبی کشور حرکت کند، نه اینکه قیمت‌های غلط بدهیم و هرجا سود بالاتری بود، قیمت بالاتری هم برای آن درنظر گرفته شود.
