فیل سفید در بورس
وجه تسمیه نام‌‌‌‌‌‌گذاری این تئوری به فیل سفید وجود گونه‌‌‌‌‌‌های خاصی از فیل سفید در کشور تایلند بود که تغذیه و شرایط زندگی متفاوت‌‌‌‌‌‌تری از فیل‌‌‌‌‌‌های معمولی داشتند. به دلیل خاص‌‌‌‌‌‌بودن این نوع از فیل‌‌‌‌‌‌ها، از آن برای مقاصدی مانند هدیه‌‌‌‌‌‌دادن به یکدیگر توسط پادشاهان و مقام‌‌‌‌‌‌های درباری استفاده می‌شد، اما دریافت یک فیل سفید به‌عنوان هدیه با اینکه به‌نوعی پیام‌‌‌‌‌‌آور احترام از سوی طرف مقابل بود، اما از سوی دیگر به دلیل مصائب و زحماتی که در نگهداری برای صاحبان ایجاد می‌کرد، به‌نوعی آغاز یک دردسر بزرگ بود. روزی وزیر یکی از پادشاهان درباره علت نگهداری فیل از سوی پادشاه با وجود همه درگیری‌های مالی و ذهنی که داشت سوال کرد و پادشاه در پاسخ به وزیر چنین ادعا کرد که ما فیل سفید را نگهداری می‌کنیم چون تا اینجا برای آن هزینه زیادی متقبل شده‌‌‌‌‌‌ایم.
در زندگی شخصی همه انسان‌ها مصداق‌‌‌‌‌‌های بارز ماجرای فیل سفید وجود دارد که هرکس با اندکی تامل می‌تواند این موضوع را تشخیص دهد؛ مثلا اگر فردی در یک رشته دانشگاهی پذیرفته شود که علاقه‌‌‌‌‌‌ای به آن نداشته باشد و این مسیر را به دلایلی مانند زحماتی که برای آزمون کنکور متحمل شده‌است، ادامه دهد؛ در واقع گرفتار سوگیری هزینه هدررفته شده‌است. به‌عبارت دیگر فرد به دلیل اینکه یک هزینه را در گذشته متحمل شده‌است، مسیر آتی را نیز با توجه به گذشته تنظیم می‌کند که در کاهش مطلوبیت فرد بسیار تاثیرگذار است.
اندکی تامل در باب تئوری فیل سفید، مخاطب را به سمت‌‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌‌سوی نکات قابل‌توجهی در مقوله سرمایه‌گذاری سوق می‌دهد. بارها دیده شده که سهامداران، پس از خرید یک سهم وارد زیان می‌شوند، اما به دلیل سوگیری هزینه هدررفته از سهم خارج نمی‌شوند و در نتیجه هر روز درصد زیان آنها در سهم بیشتر می‌شود؛ در واقع سرمایهگذاران به دلیل اینکه ارزش فعلی سرمایه‌گذاری آنها از بهای تمام‌شده سرمایه‌گذاری کمتر شده‌است و به‌نوعی برای خرید سهم هزینه‌ای را متقبل شده‌اند، به امید برگشت قیمتی اقدام به‌فروش سهم نمی‌کنند تا زیان آنها جبران شود.
حتی بعضا مشاهده شده که به دلیل تاثیرات این سوگیری، سرمایهگذاران به استراتژی‌های معاملاتی خود نیز پایبند نمی‌‌‌‌‌‌مانند، اما اگر سرمایهگذاران در جای نادرستی اقدام به اتخاذ چنین تصمیمی کنند، چیزی جز فرو رفتن بیشتر در باتلاق زیان در انتظار آنها نخواهد بود.
عینی‌‌‌‌‌‌ترین مثال حاضر در این مقوله به ماجراهای بورس تهران در سال۹۹ برمی‌گردد، جایی‌که جولان و فوران نقدینگی سرمایهگذاران حقیقی سبب‌شده‌بود شاخص‌کل بورس تهران تا روز ۲۰مرداد رشد عجیب و غریب و افسارگسیخته ۳۱۰درصد را در برش زمانی کمتر از ۵ ماه ابتدایی سال‌رقم بزند.
در همین مقطع زمانی قیمت بسیاری از سهم‌‌‌‌‌‌های بازار رشدهای بیش از ۵۰۰درصد را تجربه کرده بودند. افزون بر موارد فوق، وجود حباب در اکثر نمادهای بازار در آن مقطع به‌وضوح قابل‌ردیابی و رصد بود. گفتنی است رشد نمادهای کوچک بازار در سال۹۸ شتاب بیشتری از سال۹۹ داشت و در سایه عملکرد ضعیف بزرگان شاخص‌‌‌‌‌‌ساز بازار سهام، شاخص هم‌‌‌‌‌‌وزن که نشانی از عملکرد یکسان شرکت‌ها است و چهره و رخسار بازار را به نحو مطلوب‌تری نمایش می‌دهد، توانسته بود رشد ۴۳۷درصدی را در قیاس با رشد ۱۸۷درصدی شاخص‌کل در آن سال‌ثبت کند. به هر روی ریزش تاریخی بورس تهران از ۲۰ مرداد ۹۹ آغاز شد و قیمت بسیاری از سهم‌‌‌‌‌‌ها از حوالی سقف‌های تاریخی خود بعضا ریزش‌‌‌‌‌‌های بیش از ۷۰درصد را تجربه کردند و حتی با وجود بازگشت شاخص‌کل بورس به قله ۳۱ ماهه در فروردین سال‌جاری، برخی سهم‌‌‌‌‌‌ها هنوز قله تاریخی فتح‌‌‌‌‌‌شده در سال۹۹ را فتح نکرده‌‌‌‌‌‌اند. این موضوع اهمیت اتخاذ تصمیم مناسب و به‌اقتضای شرایط را برای سرمایه‌‌‌‌‌‌گذار ضروری می‌کند.
ریزش قیمت‌ها در آن مقطع به‌گونه‌ای بود که بازار تعادل‌‌‌‌‌‌های کوتاه‌‌‌‌‌‌مدتی را در بطن و متن خود تجربه می‌کرد، اما با گذشت زمان هر روز برای بازار کف‌‌‌‌‌‌های جدیدی به‌ثبت می‌رسید و شاهد سرخ‌‌‌‌‌‌پوشی دسته‌‌‌‌‌‌جمعی سهم‌‌‌‌‌‌ها در روزهای مختلف معاملاتی بودیم. این موضوع این نکته مهم و حیاتی را برای مخاطب مخابره می‌کند که در برخی مواقع سرمایه‌‌‌‌‌‌گذار باید برخلاف استراتژی‌های مرسوم بازاری عمل کند و شرایط کلی بازار را در تصمیم‌گیری‌های خود دخیل کند تا در دام سوگیری هزینه هدررفته یا همان فیل سفید نیفتد.
ضرب‌‌‌‌‌‌المثل فارسی جلوی ضرر از هر جا گرفته شود، منفعت است نیز به این موضوع اشاره دارد؛ در واقع می‌توان گفت که اگر در آن مقطع خیل عظیمی از سرمایهگذاران تازه‌‌‌‌‌‌وارد بورس تهران گرفتار سوگیری هزینه هدررفته نمی‌‌‌‌‌‌شدند و منتظر بازگشت بازار نمی‌‌‌‌‌‌شدند و برای جلوگیری از زیان بیشتر اقدام به خروج از بازار سهام می‌کردند، مطمئنا تصمیم مناسبی را در آن مقطع گرفته بودند.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان این‌چنین نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری کرد؛ ضروری است که یک سرمایه‌‌‌‌‌‌گذار با آگاهی محیطی کامل از اقتصاد کلان کشور و ذائقه سرمایه‌گذاری خود در بازار تصمیم بگیرد و در هر لحظه کلیه اقتضائات زمانی و مکانی را برای تصمیم‌گیری مدنظر قرار دهد تا بیشترین مطلوبیت را از اقدامات خود به‌دست آورد تا در دام سوگیری هزینه هدررفته گرفتار نشود.
