روند سرمایهگذاری خارجی در بازار سهام ایران بررسی شد
شمارش سرمایه بازیگران خارجی
براساس چالش‌های اقتصادی جدید افزایش میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی و شاخص‌های بازار سرمایه درکشورهای درحال‌توسعه اتفاق‌افتاده است. سرمایهگذاری خارجی در بورس اوراق‌بهادار که به‌عنوان سرمایهگذاری خارجی در اوراق‌بهادار سرمایه‌ای و همچنین اوراق‌بهادار بدهی شناخته می‌شود، نوع خاصی از سرمایهگذاری است که با هدف کسب سود و بدون ایجاد منافع بلندمدت صورت می‌پذیرد. در چند سال‌گذشته با توجه وجود موانع گوناگون برای ورود و جذب سرمایهگذار خارجی، شاهد افزایش جذب سرمایهگذار خارجی، رشد ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی و تعداد سرمایهگذار خارجی براساس آمار منتشرشده توسط سازمان بورس و اوراق‌بهادار هستیم. براساس نتایج آمار منتشرشده توسط سازمان بورس می‌توان به این نتیجه رسید که افزایش نااطمینانی داخلی در این بازار تاثیر چندانی در کاهش میزان سرمایهگذاری خارجی ندارد و میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی بیشتر تابع افزایش ناملایمات بین‌المللی همچون کرونا یا عوامل دیگر است.
شرایط ورود خارجی‌ها در بورس تهران
براساس بندهای آییننامه سرمایهگذاری خارجی در جلسه مورخ29/ 01/ 1389 هیات‌وزیران بنا به پیشنهاد شماره221159 مورخ22/ 01/ 1387 وزارت امور اقتصادی و دارایی و به استناد بند(3) ماده(4) قانون بازار اوراق‌بهادار جمهوری‌اسلامی ایران، هر یک از این اشخاص شخص خارجی محسوب می‌شود: شخص حقیقی که تابعیت ایران را نداشته باشد. هر شخص حقوقی که در کشوری غیر‌از ایران به‌ثبت رسیده باشد. درنهایت هر شخص حقوقی ثبت‌شده در ایران که مجموع سهام اشخاص موضوع قسمت‌های(الف) و (ب) در سرمایه آن بیش از پنجاه‌درصد باشد. در‌‌‌‌‌صورتی‌که صندوق سرمایهگذاری با سرمایه متغیر، شخص خارجی قلمداد شود، تا زمانی‌که سهم اشخاص موضوع قسمت‌های(الف) و (ب) در سرمایه آن به 40درصد تنزل نیابد، همچنان خارجی تلقی خواهد شد. اشخاص خارجی با رعایت این آییننامه و پس از دریافت مجوز معامله، مجاز به معامله اوراق‌بهادار در بورس یا بازار خارج از بورس در حدود قید شده در مجوز معامله هستند. سایر مقررات حاکم بر معامله و فعالیت اشخاص خارجی در بورس یا بازار خارج از بورس، همان مقررات حاکم بر اشخاص ایرانی خواهد بود. البته سرمایهگذار خارجی پس از خرید سهام نمی‌تواند تا دو سال بدون‌مجوز سازمان، اصل سهام خریداری‌شده را بفروشد. فروش این‌گونه سهام مستلزم رعایت مقررات معاملات عمده سهام در بورس یا بازار خارج از بورس است.
رشد 46درصدی سبد سرمایهگذاری خارجی در 10 ماه
براساس آمار منتشرشده در سایت سازمان بورس و اوراق‌بهادار، ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی در بورس و فرابورس، ابتدای فروردین‌ماه ٩8، یک‌هزار و 136میلیارد تومان بوده‌است، درحالی‌که در اواخر اسفند ماه سال‌مذکور به 2هزار و 153میلیارد‌تومان رسیده که نشان‌دهنده رشد حدود 5/ 89درصدی در سرمایهگذاری خارجی در بورس تهران است، اگرچه این رشد قابل‌توجهی به‌حساب می‌آید اما در مقایسه با رشد شاخص‌کل در سال98 که حدود 900درصد بوده‌است، چندان چشمگیر به‌حساب نمی‌آید. کارنامه سرمایهگذاری خارجی در بورس تهران در سال99 نشان می‌دهد که ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی در بورس و فرابورس رشد حدود 61درصدی را ثبت کرده‌است. سال99 یک سال‌تاریخی برای بورس تهران به‌شمار می‌آید، زیرا از ابتدای سال روندی صعودی در پیش گرفت و در مرداد ماه قله تاریخی2میلیون و 100هزار واحد را فتح کرد. البته این رشد ماندگار نبود و شاخص وارد یک اصلاح بزرگ 40درصدی شد؛ هرچند که بازدهی بازار سهام در پایان سال‌مذکور 37درصد ثبت شد.
آمار منتشرشده در گزارش سازمان بورس و اوراق‌بهادار نشان می‌دهد که در بازه 12ماهه سال1400 رشد ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی منفی 4/ 21درصد بوده که معادل رشد شاخص هموزن در سال‌گذشته است. قابل‌توجه است که در سال1400 رشد شاخص‌کل حدود 5/ 4درصد بود، بنابراین به‌نظر می‌رسد کاهش ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی قابل‌توجیه باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 10ماه سال‌جاری نیز ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی رشد 2/ 46درصدی داشته است، درحالی‌که در 10ماه نخست سال‌جاری، شاخص‌کل حدود 5/ 23درصد و شاخص هموزن حدود 50درصد بازدهی داشته‌است. همچنین براساس آمار منتشرشده توسط سازمان بورس و اوراق‌بهادار، شاهد جهش تقریبا 4برابری تعداد سرمایهگذار خارجی در بازار سهام طی سال‌های 98 تا انتهای سال1400هستیم. بعد از آن میزان این عدد تقریبا ثابت بوده و صرفا تغییر 1/ 1درصدی را در سال1401تجربه کرده‌است.
فریز تعداد سرمایهگذار خارجی در سال‌جاری
گزارش سازمان بورس، تعداد سرمایهگذار خارجی را نیز منتشر می‌کند. براساس آمار منتشرشده این سازمان، تا پایان دی ماه سال‌جاری، تعداد سرمایهگذار خارجی 4319نفر اعلام‌شده که در طول این 10ماه تغییری نداشته‌است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در فروردین سال98 تعداد سرمایهگذار خارجی 1300 نفر بوده که تا پایان سال‌با رشد حدود 42درصدی به 1841نفر رسیده است. آمارها نشان می‌دهد که در سال99 تعداد سرمایهگذار خارجی به 3596 نفر رسیده که به نسبت ابتدای سال99 حدود دو‌برابر شده‌است.
به‌نظر می‌رسد رشد شارپی شاخص در سال99 انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کرده‌است، زیرا در شهریور99 تعداد سرمایه‌گذاران خارجی به نسبت مرداد99 حدود 20درصد رشد داشته است، اما این روند در سال1400 تکرار نشده و تا پایان سال1400 تعداد سرمایه‌گذاران خارجی به 4025 نفر رسیده است. به‌عبارت دیگر در 12 ماه سال‌گذشته تعداد سرمایه‌گذاران خارجی تنها 10درصد رشد داشته‌است. در فروردین 1401 نیز تعداد سرمایه‌گذاران به 4319 نفر رسیده و تا دی ماه به تعداد این سرمایه‌گذاران افزوده نشده‌است.
لزوم تسهیل ورود سرمایهگذار خارجی
بورس تهران یکی بازارهای سرمایه کوچک دنیا به‌حساب می‌آید. ورود سرمایهگذار خارجی به این بازار می‌تواند سبب رونق نسبی در این بازار شود. بهادر بیژنی مشاور رئیس سازمان بورس و اوراق‌بهادار در امور بین‌الملل به ورود چندین هیات خارجی در ماه‌های ابتدایی سال‌جاری به بازار سرمایه کشور اشاره کرده که به گفته او از نشانه‌‌‌‌‌های مثبت برداشته‌شدن سایه مشکلات بین‌المللی از سر بازار سرمایه ایران بوده‌است. همچنین مشاور رئیس سازمان بورس و اوراق‌بهادار در امور بین‌الملل با اشاره به مشکلات ورود سرمایهگذار خارجی در بورس تهران اعلام کرد؛ به‌نظر می‌رسد این معضلات تسهیل شده‌است. او بیان کرده که یکی از سازمان‌های مهم که سازمان بورس ایران به عضویت آن درآمده است، هیات خدمات مالی است که این سازمان به‌عنوان مهم‌ترین نهاد استانداردساز در بازار محسوب می‌شود، تمرکز آن فراتر از بازار سرمایه است و در کنار این بازار بیمه اسلامی و نیز بانکداری اسلامی را دربر می‌گیرد. همچنین به نقل از بهادر بیژنی ایران بعد از 13سال‌در فروردین سال۹۵ موفق شد تا به عضویت پیوسته آیسکو که یک نهاد ناظر بر بازارهای سرمایه در دنیا است، درآید که این موضوع به‌عنوان نکته‌‌‌‌‌ای مهم تلقی می‌شود، گفت: ایران در آذر ۹۷ توانست به‌عضویت عادی که بالاترین سطح عضویت آیسکو است دست پیدا کند. وی با بیان اینکه آیسکو بیش از ۹۵بازار سرمایه دنیا را در بیش از ۱۰۵حوزه اجرایی تنظیم و نظارت می‌کند، گفت: ایران می‌تواند در سازمانی‌که بیش از ۹۵درصد بازارهای سرمایه دنیا را در بیش از ۱۰۵حوزه اجرایی تنظیم و نظارت می‌کند، نقش مهم‌تری را ایفا کند.
براساس آمار به‌دست آمده درحال‌حاضر حدود 39کشور در بازار بورس ایران سرمایهگذاری کرده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به روسیه، آلمان، سوئیس، لهستان، ازبکستان، اسپانیا، سوئد، جمهوری‌آذربایجان، چین، هلند، هند، ترکیه، لبنان، آفریقای‌جنوبی، ژاپن، قبرس، پاکستان، کویت اشاره کرد. البته با وجود افزایش ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی و تعداد سرمایه‌گذاران خارجی طی 3سال گذشته، ضرورت جامعیت پیدا‌کردن استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) که شامل قوانین و رویه‌‌‌‌‌های مشترکی هستند که باعث شفاف‌سازی، یکسان‌سازی و قابل فهم‌بودن صورت‌های مالی در سراسر جهان می‌شود و این استانداردها مشخص می‌کنند که شرکت‌ها چگونه باید حساب‌های خود را نگهداری و گزارش دهند، بیشتر از گذشته احساس می‌شود. همچنین ضرورت تشکیل و گسترش حساب‌های سرمایهگذاری برای جذب هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی احساس می‌شود. درواقع در هر جای دنیا که افراد حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه آن فعالیت داشته باشند باید حتما حساب سرمایهگذاری وجود داشته باشد تا سرمایهگذار به‌راحتی بتواند به بیلان دارایی مالی خود دسترسی داشته باشد.
