مولفههای رشد میان‌مدت
در دوره اخیر که شاخص به محدوده یک‌میلیون و ۲۴۰هزار واحد رسید، شاهد یک فضای هیجان فروش از شهریور و مهر بودیم که این فضا باعث شد قیمت‌ها از نظر بنیادی به سطوح ارزندگی شدیدی برسند و علاوه‌بر این رشد بازار با افزایش نرخ ارز مواجه شد، دلار به محدوده ۳۶هزار‌تومان رسید و نرخ ارز نیما هم آرام‌آرام خود را به بالای کانال ۲۷هزار تومان رساند. تا اینجای کار مولفهها در مقایسه با دو دوره رشد اخیر همخوانی داشتند اما در این میان وجه‌تمایزی نیز وجود داشت؛ برخلاف دوره‌‌‌‌‌‌‌های گذشته که فضای نسبتا آرام سیاسی داشتیم و خوش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌هایی نسبت به امضای برجام نیز وجود داشت، رشد بازار سهام در آبان‌ماه در یک دوره به‌شدت ملتهب سیاسی چه از نظر داخلی و چه خارجی اتفاق افتاد؛ این یعنی با وجود اینکه بازار سهام نوسان بسیار مثبتی را تجربه کرد اما از تمام قطعات پازلی که برای این رشد موردنیاز بود، بهره‌‌‌‌‌‌‌مند نبود.
در این مقطع دو سناریو ممکن است اتفاق بیفتد، اگر میانگین حجم و ارزش معاملات به کمتر از ۴هزار میلیارد‌تومان کاهش نیابد و بازار در همین سطوح نوسان کند و حمایت شود و اعتماد سهامداران جلب شود برای موج بعدی رشد آماده خواهد شد، اما اگر این فضا به‌هم بریزد، خروج پول شدید شود و ارزش معاملات به زیر ۴هزار میلیارد‌تومان برسد، مجددا فضای بدبینی به بازار تزریق می‌شود. در حال‌حاضر فشار عرضه بیشتر از تقاضا است و با توجه به اینکه در دو سه روز معاملاتی گذشته بازار نتوانست سطحی بیشتر از یک‌میلیون و ۴۲۰هزار واحد را ببیند، در محدوده فعلی سناریوی اصلاحی که روز گذشته نیز نسبت به روزهای قبل شدیدتر بود قابل‌تایید است و با توجه به اینکه در روزهای گذشته به‌تدریج ارزش معاملات کم شد و از پیک حدود ۶۷۰۰میلیاردی در ۱۷ آبان تا ۳۸۰۰میلیارد تومان کاهش داشت و دیروز نیز این روند با فشار بیشتر خروج پول حقیقی ادامه یافت، بنابراین اصلاح تا محدوده یک‌میلیون و ۳۸۰هزار واحد کاملا قابل‌برآورد است.
در این میان آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است فشار اصلاح است، برای اینکه بازار بخواهد رشد بیشتری داشته باشد و وارد محدوده یک‌میلیون و ۵۰۰ و سپس ۶۰۰هزار واحد شود، احتیاج به تعدیل سیاست‌های انقباضی، افزایش خوش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی و کنترل ریسک‌های بودجه دارد اما در حال‌حاضر این مولفهها کمرنگ هستند. در این شرایط همین که بازارسازها بتوانند شاخص را در محدوده یک‌میلیون و ۳۸۰هزار واحد حفظ کنند تا بازار چند روز در این سطح نوسان کند و بعد از آن با فراهم‌شدن شرایط لازم حرکت داشته باشد،اقدام بزرگ و مورد نیاز بازار است.
در حال‌حاضر اعتماد برای بازار بسیار مهم‌تر از رشدهای هیجانی است؛ چراکه بازار ما یک فضای بد بینی دوماهه در شهریور و مهر و بعد از آن رشد بسیار‌خوب ۱۴درصدی به‌طور میانگین و ۳۰درصدی در سهم‌‌‌‌‌‌‌های شاخص‌‌‌‌‌‌‌ساز داشته، این رشد در حالی است که بازار پازل کاملی برای رشد در کوتاه‌‌‌‌‌‌‌مدت را نیز در اختیار نداشته و بنابراین بخشی از این رشد (حدود ۶۰هزار واحد) مازاد و به دلیل فشار مسائل غیربازاری در مهرماه بوده و بازار در حال‌حاضر در حال رسیدن به نقطه تعدیل است. پس از نزدیک‌شدن شاخص‌کل بازار به سهام کف تعادلی که به آن اشاره شد، بورس باید برای ورود به فضای اعتمادی حمایت شود و در مولفههای اعتمادی برای رشد در این بازه باید به کمک بازار بیایند و این اتفاق خیلی مهم‌تر از آن است که بازار به رشد هیجانی ادامه دهد، چون بعد از رشدهای هیجانی ما با ریزش‌‌‌‌‌‌‌های سنگین مواجه خواهیم بود.
علاوه بر این در حال‌حاضر با توجه به ریسک‌های موجود و سیاست‌های انقباضی حاکم از نظر بنیادی P/ E ارزنده بازار محدوده ۵ تا نهایتا ۷ است که در فضای فعلی اگر به کمتر از این حد برسد، بازار خیلی ارزنده می‌شود و فضای پنیکی که شاهد آن بودیم اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌افتد و P/ E بالای ۷ هم با فاکتورهای فعلی بازار ارزندگی خود را از دست می‌دهد و فشار فروش اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌افتد. هرقدر بازار در این سطوح حرکت کند تا فاکتورهای بنیادی بازار مثبت باشد، می‌توانیم P/ E بالاتری را هم تست کنیم ولی فعلا در این فضا P/ E موجود برای رشد مناسب است.
