الگوریتمها دلیلی برای منفی‌های بورس؟
معاملات الگوریتمی نوع نوینی از معاملات هستند که با استفاده از نرم‌‌‌‌‌‌‌افزارهای رایانه‌‌‌‌‌‌‌ای و بر اساس منطق مشخص‌شده‌‌‌‌‌‌‌ای که همان کدهای الگوریتمی هستند در بازارهای مختلف به خرید و فروش می‌پردازند. شواهد حاکی از آن است که بیش از ۸۰درصد از معاملات در بازارهای مالی جهانی از بازار سرمایه تا بازار فارکس، از بازار فلزات لندن تا رمزارزها به‌صورت الگوریتمی هستند. در سال۲۰۰۱ میانگین زمان اجرای یک معامله به‌صورت الگوریتمی بالغ بر چند ثانیه بود اما تا سال۲۰۱۰ این مقدار به میلی‌‌‌‌‌‌‌ثانیه و در سال۲۰۱۲ به نانوثانیه رسیده است. معاملات الگوریتمی دارای راهبردهای معاملاتی از قبیل معامله‌‌‌‌‌‌‌گری جعبه‌سیاه و معامله‌‌‌‌‌‌‌گری کمی است که به فرمول‌‌‌‌‌‌‌های کمی ریاضی و نرم‌‌‌‌‌‌‌افزارهای مناسب جهت پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی وابسته است. دو دسته کلی معاملات الگوریتمی وجود دارد که دسته اول شامل سیستم معاملات الگوریتمی که توانایی معامله‌کردن دارد و دسته دوم سیستمی که برای هشداردهی طراحی شده و معامله‌‌‌‌‌‌‌ای انجام نمی‌دهد.
هدف اصلی سیستم‌‌‌‌‌‌‌های معاملاتی الگوریتمی که قابلیت معامله‌‌‌‌‌‌‌گری دارند، جایگزینی به‌جای معاملات دستی است که توسط انسان‌‌‌‌‌‌‌ها انجام می‌شود. دانش مالی رفتاری به اثبات رسانده که انسان‌‌‌‌‌‌‌ها در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری لزوما عقلایی برخورد نمی‌کنند و ممکن است به دلیل تورش‌‌‌‌‌‌‌های رفتاری نهفته در هر فرد، تصمیمات سرمایه‌گذاری غیرعقلایی بگیرد که شواهد فراوانی برای آن وجود دارد. علاوه‌بر آن برای معاملات الگوریتمی نسبت به معاملات دستی می‌توان مزایایی همچون انجام معامله در بهترین قیمت، ثبت سریع و دقیق سفارشها، تحلیل داده‌ها در حجم انبوه، کاهش هزینه و وقت، بررسی خودکار چندین‌نماد با هم، کاهش انواع خطاهای دستی هنگام انجام معاملات و در نهایت جلوگیری از خطاهای متعدد انسانی که ریشه در عوامل روحی و روانی خواهد داشت. از سوی دیگر معاملات الگوریتمی قابلیت خردکردن سفارشها با حجم بالا به تعدادی سفارش با حجم کوچک‌تر را می‌دهد. در بازارهای مالی جهانی عمده معاملاتی که به‌صورت الگوریتمی انجام می‌شود، معاملات با صورت بالا یا پربسامد (High Frequency Trading) است که قابلیت ثبت چندین سفارش در چندین بازار را با سرعت میکرون‌ثانیه‌‌‌‌‌‌‌ای دارد که عموما برای یافتن فرصت در اختلاف قیمت بین دو یا چند بازار (فرصت آربیتراژ) است.
این راهبرد معاملاتی، در تضاد با راهبرد سنتی موقعیت خرید و نگهداری است، چون فرصت آربیتراژ مدنظر این معاملات در پنجره‌‌‌‌‌‌‌های زمانی بسیار کوتاه رخ می‌دهند. بزرگ‌ترین ریسک معاملات پربسامد (HFT) توان واکنش فوری به بازار را دارند و در شرایط نابسامانی بازار، الگوریتمها شکاف بین قیمت پیشنهادی خرید و فروش را افزایش می‌دهند (تا از وادار‌شدن به انجام معاملات بگریزند) یا موقتا معاملات را متوقف می‌کنند که برخلاف انتظار نقدشوندگی را کاهش می‌دهند. در بازار سرمایه ایران با توجه به کندی و قطعی اطلاعات انتقالی از طریق وب‌سرویس (API) و همچنین ارزش معاملات بسیار پایین و کارمزد به نسبت بالا این دسته از الگوریتم‌‌‌‌‌‌‌های پربسامد در بازار سرمایه ایران توجیه اقتصادی ندارند. نوع دیگری از معاملات الگوریتمی که قابلیت معامله دارند از نوع کم‌بسامد هستند که بسیاری از شرایط سهم را در نظر می‌گیرند و متناسب با آن در زمان اقدام به خرید و فروش می‌کنند، ضمن اینکه این نوع الگوریتمها در بازار سرمایه ایران به دلیل عدم‌دسترسی همگان به API به‌صورت صحیح قابلیت پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی ندارند.
نوع دیگری از الگوریتم‌‌‌‌‌‌‌های معامله‌‌‌‌‌‌‌گر که بیشترین کاربرد را در بازار سرمایه ایران دارند از نوع معاملات الگوریتمی بازارگردانی است. در این نوع از معاملات تعهدات بازارگردان در مورد فروش در صف خرید و خرید در صف‌فروش مطابق با قرارداد ناشر به‌صورت الگوریتمی و بدون دخالت انسانی صورت می‌گیرد. هر چند که هدف و مزیت اصلی بازارگردانی افزایش نقدشوندگی است و ایفای تعهدات بازارگردانی همان مزایای ذکرشده برای سایر معاملات الگوریتمی را دارد اما بعضا ممکن است که برخی از آنها به‌دنبال کسب سود از فاصله قیمتی مظنه خرید و فروش بازار باشند، از این‌رو می‌تواند کمی وضعیت سهم را جهت‌‌‌‌‌‌‌دار کند که این مهم قابلیت پایش توسط نهادهای ناظر را دارد. با بررسی حجم معاملات انجام‌شده توسط معامله الگوریتمی بازارگردان نسبت به حجم معاملات سهم به‌صورت کامل مشخص‌کننده توان جهت‌‌‌‌‌‌‌دهی این نوع از معاملات الگوریتمی در‌نماد خاص یا کلیت بازار است. یکی از ریسک‌هایی که برای بازارگردانی الگوریتمی وجود دارد، ضعف رگولاتوری و تغییرات ناگهانی قوانین با ایجاد محدودیت در انجام معاملات الگوریتمی است که منجر به تحمیل هزینه به بازارگردان‌ها جهت پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی روش دیگر می‌شود. مهم‌ترین نکته در مورد معاملات الگوریتمی بررسی کارآیی استراتژی است که با توجه به تغییر شرایط بازار نیاز به تغییرات جدید بر اساس شرایط دارد و به‌تبع آن نیازمند بازنگری مستمر است. در نهایت بازار سرمایه ایران بیش از پیش به سمت این نوع معاملات پیش خواهد رفت و به نهادهای ناظر توصیه‌می‌شود دسترسی همگان را به API به‌صورت عادلانه فراهم کرده تا از توزیع رانت جلوگیری شود و از تصمیمات خلق‌‌‌‌‌‌‌الساعه در مورد محدودیت یا تغییر شرایط معاملات الگوریتمی پرهیز کنند.
