«هسته معاملات» مانع بزرگ معاملات مشتقه
وی با اشاره به مطالعات علمی روی ابزارهای آتی در سطح بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی، گفت: امروز ابزار مشتقه حتی می‌تواند به کمک شرکت‌هایی بیاید که با مشکل کمبود انرژی در فصول مختلف مواجه هستند، به‌عنوان مثال شرکت‌هایی وجود دارند که نه در تابستان کار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و نه در زمستان، از این‌رو کم‌کم به ابزارهای آتی آب و هوا هم نیازمند خواهیم بود. فدایی در این نشست که با حضور مدیرعامل بورس انرژی، عضو هیات‌مدیره شرکت بورس تهران و مدیر بازار مشتقه و صندوق‌های کالایی بورس‌کالا برگزار شد، تاکید کرد که طی سال‌های اخیر نگاه به بازار مشتقه تغییر کرده و از این دیدگاه که بازار مشتقه ابزاری تجملی است، فاصله گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم.
فدایی در ادامه به مسائل اجرایی در خصوص معاملات مشتقه پرداخت و با تاکید بر اینکه «هسته معاملات» چالش اصلی حال‌حاضر است، بیان‌کرد: معاملات آتی و آپشن بر سامانه معاملات نقدی به سختی قابل‌انجام است. مدیرعامل فرابورس ایران در تشریح تبعات و اثرات این مشکل عنوان کرد: به خاطر این موضوع سیستم محاسبه مارجین وجود ندارد و راهکار جایگزین برای این خلأ در حال‌حاضر، راه‌حل توثیق سهام است؛ پس هر معامله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری که خواهان فعالیت در مشتقه باشد باید حتما سهام داشته باشد که این موضوع خود چالش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برانگیز است. وی اضافه کرد: البته شرکت سپرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری مرکزی توثیق الکترونیکی سهام را اجرایی کرده که راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی آن گام مثبتی در این زمینه است.
فدایی در ادامه با اشاره به قدم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مثبت برداشته‌شده در زمینه توسعه ابزار آتی در ارکان بازار، افزود: در فرابورس هم روی شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن، آتی وجود دارد که اختیار خرید و اختیار فروش روی آن امکان‌پذیر است. با وجود صندوق‌های سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری امکان تعریف آتی وجود دارد و مساله قابل تحویل‌بودن که موضوعی فقهی بود، حل شده است. مدیرعامل فرابورس ایران همچنین به دغدغه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در مورد جایگاه Short Selling (فروش استقراضی) از نگاه فقهی پرداخته و گفت: Short Selling هیچ مشکل فقهی ندارد و در این زمینه مصوبه‌‌ای وجود دارد، بلکه نبود سامانه تامین به مفهوم تامین سهام برای short seller چالش اصلی این معاملات است. وی با اشاره به تلاش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صورت گرفته در زمینه نمادهای بسته در فرابورس بیان‌کرد: در بازار اول و دوم به غیر از مجمع سالانه، نماد متوقف‌شده دیگری نداریم، اگر این روند تداوم پیدا کند می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانیم روی نمادهای سهامی هم بدون هیچ چالشی ابزار مشتقه داشته باشیم. وی با دعوت از متخصصان حوزه hedgefund (صندوق پوشش ریسک) برای پیوستن به نهادهای مالی، عنوان کرد: فرد متخصص در این زمینه چندان دیده نشده و فقط موارد محدودی تقاضا از سمت صندوق‌ها وجود داشته است که فرابورس ایران در این زمینه حمایت‌های لازم را خواهد کرد.
بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی
علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی در ادامه این نشست به تشریح وضعیت ابزارهای مختلف مشتقه در این بورس پرداخت و عنوان کرد: ارزش تجمعی معاملات سلف‌موازی استاندارد مبتنی بر نفت‌خام و برق و متانول و میعانات در بورس انرژی ۵۷هزار میلیارد تومان بوده است. نقوی با تاکید بر روند رو به رشد قراردادهای آتی در بورس انرژی، اظهار کرد: اسفند سال گذشته از این قراردادها رونمایی شد و اکنون معاملات روی نفتا و متانول در حال انجام است. ضمن آنکه معاملات روی ال‌پی‌جی و میعانات در آینده شروع می‌شود و معاملات بنزین نیز در مرحله مطالعات است. وی یکی از چالش‌های این بورس برای توسعه ابزارهای مشتقه را نبود گواهی سپرده کالایی دانست و گفت: این گواهی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بورس انرژی به‌خاطر پیچیدگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های حامل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های انرژی و انحصار عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده بحث فنی دارد اما در دستور کار است. نقوی کمبود آگاهی در مورد معاملات مشتقه را هم چالش دیگری در این حوزه برشمرد و گفت: برای مثال عدم‌آگاهی وزارت نفت نسبت به گواهی سپرده چالش ایجاد کرده است. به گفته وی بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی است و هر چهار بورس ایران از نظر تکنولوژی نیاز به توسعه دارند که با همکاری استارت‌آپ‌ها می‌توان بخشی از مشکلات را برطرف کرد.
مشتقات ارزی در چشم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انداز اقتصادی
محمدجواد میرطاهر عضو هیات‌مدیره شرکت بورس تهران به مقایسه معاملات مشتقه ایران و دیگر کشورها پرداخت و گفت: در حالی مشتقه ایران بیشتر روی کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها وجود دارد که در جهان عمده معاملات روی دارایی‌های مالی است و حل‌شدن مشکلات زیرساختی باعث می‌شود در ایران نیز مشتقه به سمت دارایی‌های مالی برود. وی یکی از مهم‌ترین الزامات استفاده از ابزار مشتقه را کمک به فرآیند کشف قیمت دانست و ابراز داشت: مشتقه به معنای تشکیل‌دادن بازار متشکلی است که افراد درباره قیمت آینده با یکدیگر صحبت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. مشتقات ارزی می‌تواند به کشف قیمت ارز در آینده اقتصادی ایران کمک کند. میرطاهر با تاکید بر اینکه در ایران هم افراد بسیار ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری وجود دارند، افزود: اگر ابزارها و بازارهای متشکل وجود داشته باشد، این افراد به سمت این بازارها هدایت و راهنمایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند، در غیر این صورت مشکلات قانونی و فراقانونی به‌وجود خواهد آمد. وی به اقدامات این بورس در زمینه رفع چالش‌های معاملات مشتقه اشاره کرد و گفت: این موضوع در جلسات بورس تهران مطرح‌شده است که اگر بتوانیم فکری برای بازار ثانویه، بازارسازی و بازارگردانی و نوسان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری کنیم، اوراق مشتقه روی دارایی‌های مالی هم تعریف خواهد شد. میرطاهر «لزوم مشخص‌شدن جایگاه hedgefund»، «تسهیل اختیار خرید و فروش تبعی» و «طراحی اوراق آتی و آپشن روی صندوق‌ها» را از جمله راهکارهایی دانست که به توسعه و تعمیق بازار مشتقه کمک خواهد کرد.
