کارشناسان پاسخ می‌دهند: ناظر چگونه می‌تواند بر رفتار هیجانی کدهای معاملاتی نظارت کند؟
ارتقای سواد مالی در داد‌وستد‌های بورس
نظارت بر کدهای معاملاتی فاقد صلاحیت
به‌نظر می‌رسد با توجه به وضعیت غیرقابل پیش‌بینی که بازار با آن دست و پنجه نرم می‌کند، عدم‌آگاهی افراد تازه‌وارد از صندوق‌های سرمایهگذاری نقص بزرگی برای بازارسرمایه ایران محسوب شود اما بورس‌های بزرگ دنیا ضمن حل این مشکلات، راهکارهای بسیاری برای سرمایهگذاران بی‌تجربه در دست دارند تا نوسانات بازار را به حداقل برسانند.
در همین رابطه حامد مددی کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه در سالیان گذشته سرمایه‌گذارانی که قصد ورود به بازار سهام را داشتند باید از فیلتر آزمونی می‌گذشتند، اظهار کرد: سرمایهگذاران قبل از ورود به بازار و دریافت کدمعاملاتی، آزمونی را پشت‌سر می‌گذاشتند اما به مرور این آزمون فرمالیته و بعد‌ها حذف شد، به‌طوری‌که هم اکنون سهامداران بدون ارزیابی و گذراندن مراحل اولیه ضمن دریافت کدمعاملاتی، مستقیما وارد بازار می‌شوند. این در حالی است که بارها بر ضرورت نظارت و کنترل بر کدهای با رفتارهای نادرست تاکید شده است.
وی با اشاره به اینکه احراز صلاحیت سرمایهگذاران برای داشتن کد معاملاتی برعهده کارگزاران است، افزود: نظارت بر این مسیر به عهده کارگزاران است. سازمان بورس و اوراق و بهادار نیز وظیفه کنترل و محدود‌سازی کدهای با رفتارهای غیرعادی را به‌کارگزاران واگذار کرده است. از این سازو‌کار حدود ۲دهه می‌گذرد اما همچنان افراد بدون گذراندن دوره‌های مربوطه وارد بازارمعاملات می‌شوند.
وی با انتقاد از ورود آسان افراد مختلف به بازار سرمایه تاکید کرد: دریافت کدمعاملاتی از سوی کار‌گزاری‌ها از بازکردن حساب بانکی راحت‌تر است اما در بورس‌های دنیا وضعیت به گونه‌ای دیگر است و سرمایهگذاران ضمن گذراندن مراحل مختلف برای دریافت کد معاملاتی بهصورت غیرمستقیم وارد بورس می‌شوند.
این کارشناس به تبعات منفی عملکرد افراد فاقدصلاحیت در انجام معاملات بورسی اشاره کرد و گفت: بر ضرورت ایجاد سامانه‌‌هایی که از آن طریق بتوان عملکرد افراد را مورد بررسی قرار داد بارها تاکید شده است، اما توجهی به این موضوع نشده است. ادامه این روند می‌تواند تبعات منفی برای بازار سهام به‌وجود بیاورد و اتفاقات سال گذشته را تکرار کند. اتفاقاتی که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ رخ داد این موضوع را به درستی تایید می‌کند. رفتارهای دسته‌جمعی، ورودهای غیرمنطقی و خروج‌های دسته‌جمعی از بازار برای خرید و فروش سهام نشان داد تا چه میزان ناآگاهی سهامداران از وضعیت بورس می‌تواند برای این بازار خطرناک باشد. حامد مددی در ادامه به موضوع سرمایهگذاری غیرمستقیم پرداخت و خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذارانی که تجربه سهامداری ندارند از طریق سرمایهگذاری غیرمستقیم می‌توانند وارد بازار شوند. این کار نه‌تنها ریسک انجام معاملات را برای این دسته پایین می‌آورد، حتی از نوسانات شدید بازار نیز جلوگیری می‌کند.
وی افزود: بسیاری از سهامداران حتی نمی‌دانند با روش‌های غیرمستقیم نیز می‌توانند سرمایهگذاری کنند. عدم‌آگاهی افراد تازه‌وارد از صندوق‌های سرمایهگذاری نقص بزرگی برای بازارسرمایه ایران محسوب می‌شود اما بورس‌های بزرگ دنیا ضمن حل این مشکلات، راهکارهای بسیاری برای سرمایهگذاران بی‌تجربه در دست دارند تا نوسانات بازار را به حداقل برسانند. در بازار سرمایه ایران بیش از ۸۰درصد از سرمایهگذاران به صورت مستقیم وارد بورس شدند؛ آماری که می‌تواند بازار سهام را در سال‌های بعد با چالش بزرگی مواجه کند.
به گفته مددی، شبکه‌های اجتماعی و تبلیغاتی که در دو سال گذشته برای ورود به بازار سرمایه انجام شده نقش مهمی در مخاطرات ایجادشده فعلی این بازار ایفا کرده است. در همین راستا سرمایه‌گذارانی که از این طریق وارد بازار شدند بدون اطلاع از وضعیت ارزندگی قیمت سهام در برخی موارد تا۷۰درصد متضرر شدند.
وی تصریح کرد: نهاد ناظر باید به سمت احرازصلاحیت افراد برای دریافت کدمعاملاتی گام بردارد و با ایجاد محدودیت‌های سامانه‌ای، سرمایهگذاران را به سمت سرمایهگذاری غیرمستقیم ترغیب کند. توسعه IT و اجبار سرمایهگذاران به گذراندن دوره‌های آموزشی تحت‌وب به هموار‌شدن این مسیر می‌انجامد، اما به‌نظر می‌رسد ناظر بازار عزم جدی برای ایجاد این تغییرات ندارد. این کارشناس در پایان تصریح کرد: ناآگاهی افراد به‌نفع پول‌های درشت است. صاحبان برخی سهام خاص با تکیه بر بی‌تجربگی سهامداران، به قیمت سهام، سمت و سویی غیر‌واقعی می‌دهند. این روند می‌تواند حتی تغییراتی در مسیر معاملات نیز ایجاد کند.
ضرورت ایجاد سقف معاملاتی
«سرمایهگذاری غیرمستقیم همواره در بازارهای مالی پیشرفته سراسر دنیا بهویژه در بورس از طریق صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک در سهام به‌عنوان یکی از بهترین گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سرمایهگذاری در‌‌‌‌‌‌‌‌‌این بازار توصیه می‌شود.»
مهدی افنانی کارشناس بازارسرمایه، ضمن بیان این مطلب اظهار کرد: با توجه به وضعیت بازارسهام سرمایهگذاران بهویژه گروهی که آشنایی کمتری با مباحث تخصصی و تحلیلی دارند و همچنین فرصت کمی برای پیگیری اخبار و اطلاعات بنیادی و همچنین تکنیکال دارند، بهتر است بهصورت غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک وارد بازار سهام شوند یا حداقل بخشی از سرمایه خود را در راستای کاهش ریسک سرمایهگذاری به این صندوق‌ها اختصاص دهند تا از منافع این نوع سرمایهگذاری بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌مند شوند.
وی افزود: بازار سرمایه رو به گسترش است و ایجاد دسترسی همه مردم برای مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی و سرمایهگذاری در فرصت‌های اقتصادی ایجادشده توسط بازار سرمایه برای همگان باید میسر باشد اما در این بین ناظر بازار با اعمال محدودیت‌‌هایی بر کدهای معاملاتی جدید می‌تواند از نوسانات شایع جلوگیری کند. اعمال محدودیت‌های جدید برای کدهای معاملاتی موضوع جدیدی نیست و در سال‌های گذشته نیز مباحثی پیرامون آن مطرح‌شده است اما در مورد نحوه اعمال قانون‌گذاری میان سیاستگذاران اختلاف‌نظر وجود دارد.
وی به بر‌گزاری آزمون برای دریافت کد معاملاتی اشاره کرد و گفت: آزمونی که در گذشته برگزار می‌شد ایرادات فنی بسیاری داشت؛ از این‌رو تکرار روش‌های پر اشتباه گذشته نمی‌تواند مشکلات پیش‌آمده را حل و فصل کند، اما با توجه به گسترده‌شدن بازار سرمایه و حضور سرمایهگذاران به سمت این بازار چگونه می‌توان از انجام رفتارهای بعضا غیرآگاهانه افراد در حین معاملات جلوگیری کرد؟ در این زمینه به‌نظر می‌رسد بازار نیازمند محدودیت‌های جدید است، به‌طوری‌که افراد صرفا با داشتن کد معاملاتی نتوانند بهصورت نامحدود خرید و فروش کنند.
این شیوه معاملاتی در بورس‌های بزرگ دنیا نیز اجرا نمی‌شود و محدودیت‌‌هایی در این زمینه وجود دارد.
اجرای سقف با شرایط خاص برای انجام معاملات کدهای تازه‌وارد می‌تواند تا حدی از ورود غیرحرفه‌ای به چرخه داد و ستدها را بگیرد. اجرای این روش ضمن اینکه به گستردگی بازار لطمه وارد نمی‌کند، ورود افراد حرفه‌ای به معاملات را نیز به‌دنبال خواهد داشت. در چنین فضایی همگان می‌توانند وارد بازار شوند اما با سقفی که مشخص می‌شود از سرمایه و بازار محافظت می‌شود.
در حال‌حاضر به دلیل عدم‌نظارت بر فعالیت کدهای معاملاتی بورسی تخلفات آشکاری انجام می‌شود و راه بر عملیات غیر‌شفاف بسته می‌شود. ایجاد سقف معاملاتی بهترین راه برای کاهش نوسانات منفی و هیجانات شارپی در بازار سرمایه است.
خروج بیشتر سرمایه‌گذار؟
اما درحالی که تحلیلگران برضرورت اعمال محدودیت‌های دریافت کد معاملاتی تاکید می‌کنند برخی معتقدند هرگونه فشار به سرمایه‌گذار در این جهت می‌تواند سهامداران را روانه بازارهای رقیب کند. با این اوصاف بهتر است سرمایهگذاران قبل از ورود مستقیم به بورس اطلاعاتی را در این زمینه به‌دست آورند.
حسن رضایی پورکارشناس بورس در همین رابطه معتقد است: در بازارهای مالی ایران ناظر فرض را بر آگاهی سرمایهگذاران از شرایط بازار می‌گذارد. به این‌صورت که سرمایه‌گذار با توجه به آگاهی از ریسک‌های سرمایهگذاری پول خود را وارد بازار می‌کند. این فرضیه برای همه بازارهای سرمایهگذاری صدق می‌کند و نمی‌توان برای برخی بازارها محدودیت ایجاد کرد. وی افزود: نوسان بهصورت نسبی در همه بازارها وجود دارد؛ حتی در بازار رمزارزها نیز که سرمایهگذاران از ریسک بالای آن آگاهند بدون محدودیت‌های خاص وارد شده و اقدام به خرید و فروش می‌کنند.
وی با بیان اینکه محدودیت‌های اعمال‌شده برای دریافت کد معاملاتی از ورود سرمایه‌گذار به بورس جلوگیری می‌کند، عنوان کرد: اما این موضوع دلیل نمی‌شود سرمایهگذاران بهصورت مستقیم وارد معاملات شوند. ورود غیرمستقیم به بازار منجر به کاهش رفتارهای هیجانی از سوی سهامداران و نوسانات پی‌در‌پی می‌شود.
این کارشناس افزود: کارگزاران نمی‌توانند ریسک سرمایهگذاری را با اعمال محدودیت‌های عنوان‌شده به حداقل برسانند.
در سال ۹۹ ناظر با ترفندهای مختلف از جمله محدودیت‌های ایجادشده در زمینه دامنه‌نوسان، حجم مبنای بازار، تعلیق نماد و بازکردن نماد به‌دنبال کاهش ریسک سرمایه‌گذار بود اما نه‌تنها در این راه موفق عمل نکرد حتی بازار را به طرق مختلف به چالش کشید.
وی بیان کرد: کنترل رفتارهای غیرمنطقی برخی سهامداران در آینده می‌تواند کمک بزرگی به متعادل‌سازی بازار کند اما با توجه به اینکه بورس در حال‌حاضر از بی‌اعتمادی رنج می‌برد این اقدامات می‌تواند سلب‌اعتماد بیشتر سرمایهگذاران را رقم بزند. هم اکنون بازار سرمایه در شرایط نامطلوبی به‌سر می‌برد. اقدامات محدودکننده به معنای خروج بیشتر سهامداران از بازار تلقی می‌شود و این در حالی است که بازار برای عبور از بحران فعلی به ورود افراد حقیقی و پول‌های درشت این افراد نیازمند است.
به گفته وی، بازارهای رقیب نسبت به بورس در وضعیت بهتری به‌سر می‌برند و اعمال محدودیت‌های جدید در این زمینه می‌تواند پول حقیقی را از بازار خارج کند.
در حال‌حاضر بزرگ‌ترین رقیب بورس، بازار رمزرارزهاست؛ بازاری که با حجم معاملات بالا سرمایهگذاران بدون هیچ محدودیتی اقدام به خرید و فروش می‌کنند.
وی به نقش سرمایهگذاری غیرمستقیم در بازار سهام اشاره و خاطرنشان کرد: سرمایهگذاری غیرمستقیم برای افرادی که آگاهی چندانی نسبت به معاملات بورسی ندارند از ریسک ضرر و زیان می‌کاهد؛ به‌خصوص در شرایطی که وضعیت بازار غیرقابل پیش‌بینی است، اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و شفافیت می‌تواند مشکلات بورس را کاهش دهد.
