در نشست اصلاحات اقتصادی دهه ۱۴۰۰ مطرح شد
نقش بازار سرمایه در خلق ثروت
در این نشست محمدعلی دهقان‌دهنوی به‌عنوان سخنران اصلی، با بیان اینکه توسعه بازار سرمایه را باید در موضوعات کلان کشور فهم کنیم و برای آن به‌خوبی برنامه‌ریزی کنیم، پنج محور را جزو مهم‌ترین محورهای بازار سرمایه در اقتصاد کشورمان نام برد که به اعتقاد او باید به آنها توجه شود. دهنوی در این‌خصوص عنوان کرد «اولین و مهم‌ترین کارکردی که در حوزه کلان دنبال می‌کنیم، بحث تامین‌مالی اقتصاد است.» او ادامه داد: «وقتی می‌گوییم اقتصاد، بخش خصوصی، دولت، بنگاهها، افراد و... باید همه جوانب تامین‌مالی را مدنظر قرار بدهیم.» این عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی در ادامه صحبتهایش به این موضوع پرداخت که بازار سرمایه کانالی برای تامین‌مالی اقتصاد کشور است و گفت: «در واقع سه کانال تامین‌مالی در بازار سرمایه وجود دارد؛ افزایش سرمایه‌‌ها و عرضه اولیه سهام و اوراق بدهی است که تامین‌مالی به شکل بدهی در قالب اوراق اسلامی در آن انجام می‌شود و سوم هم تجهیز منابع در قالب صندوق‌های سرمایهگذاری است.» او در ادامه صحبتهایش در توضیح محور سوم این نکته را اضافه کرد که محور سوم به کیفیت دو محور اول نیست. دهقان‌دهنوی بار دیگر روی این موضوع در صحبتهایش تاکید کرد که در بازار سرمایه ظرفیت‌های جدیدی برای تامین‌مالی وجود دارد و می‌تواند رشد آن فراتر از رشد نقدینگی باشد. به اعتقاد او سیستم بانکی کشور به حداکثر ظرفیت خود رسیده است و حالا بازار سرمایه به‌عنوان یک کانال برای تامین‌مالی اقتصاد مطرح شده ، کانالی که اتفاقا بکر است.
کمک بازار سرمایه به تولید ثروت
رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه صحبتهایش به بحث سرمایهگذاری هم پرداخت و گفت که سهم سرمایهگذاری در تولید ناخالص داخلی از دهه ۵۰ تا ۷۰ در اکثر موارد روندی نزولی داشته است. او با بیان این آمار و ارقام به این مساله پرداخت که این موضوع «برای یک اقتصاد پدیده مفیدی نیست.» طبق صحبت‌‌های دهنوی آمار تشکیل سرمایه ثابت از دهه ۹۰ کاملا نزولی بوده و موجودی سرمایه هم الان در حال کاهش است. این عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی بعد از بیان این نکات این توضیح را مطرح کرد که اگر سرمایهگذاری سرانه کم باشد، یعنی در حال فقیر شدن هستیم و همچنین «اقتصادی که مشکل کاهش سرمایهگذاری را دارد، چنین پدیدهای می‌تواند برایش از لحاظ اقتصادی خطرناک باشد، چراکه انتهای این مسیر تله فقر یا دام فقر است.» در نهایت او به این نکته در صحبتهایش رسید که «بازار سرمایه پاسخی به این مشکل است، جایی‌که بهترین بنگاه‌های اقتصادی، شفافیت، و تامین‌مالی وجود دارند که این‌ها می‌توانند کمک کنند که از این مسیر خارج شویم.» او به تولید ثروت در صحبتهایش اشاره کرد و گفت که بازار سرمایه می‌تواند به تولید ثروت کمک کند و سپس به دوران بازنشستگی شهروندان پرداخت که پرتفوی دارایی‌های آنها خودش می‌تواند سرمایه‌‌ای برای دوران بازنشستگی باشد اما به این موضوع هم در صحبتهایش پرداخت که در کشورمان «به اندازه کافی سهام را به‌عنوان ثروتی که زایندگی دارد و برای اقتصاد مفید است و در بلندمدت حتی از املاک رشد بیشتری داشته است به خانواده‌ها معرفی نکرده‌ایم.» محمدعلی دهقان‌دهنوی در ادامه این نشست به مسیرهای توسعه بازار سرمایه اشاره کرد و آنها را در پنج محور قرار داد؛ «سیاستگذاری اقتصادی، توسعه نهادهای مالی، بنگاهداری و حاکمیت شرکتی. سازمان تسهیلگر و پایش ۳۶۰ درجه.»
او در در حوزه سیاستگذاری اقتصادی هم به حضور دولت در بازار و سیاستگذاری صنعتی اشاره کرد و گفت که «۷۸درصد مدیریت بنگاه‌های دولتی در بازار سرمایه متعلق به مجموعه چند وزارتخانه، چند‌درصد هم برای ستاد اجرایی فرمان‌امان و باقی هم سایر سرمایه‌گذاران هستند.» دهنوی بعد این سوال را مطرح کرد که دولت باید در رابطه با بازار سرمایه چه کند؟ و چند محور را مطرح کرد که شامل: «خصوصی‌سازی، لزوم قطع ارتباط دستگاه تخصصی با بنگاه تخصصی، تقویت، شفافیت و افشا، ارزیابی عملکرد بنگاهها و مدیران و نگاه سودآوری حاکمیت در سطح بنگاه.» به اعتقاد رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار اصول حاکمیت شرکتی و منافع سهامداران باید در نظر گرفته شود، به‌جای اینکه سیاست‌های وزارتخانه و دستگاه‌های دیگر مدنظر قرار بگیرد، چراکه این موضوع به بازار سرمایه آسیب می‌زند و تا آن را حل نکنیم بازار سرمایه توسعه پیدا نمی‌کند. او بعد از بیان این نکته به مساله دیگری پرداخت و گفت: «موفقیت مدیر یک بنگاه اقتصادی را باید از منظر اقتصادی بسنجیم. یعنی این سوال را مطرح کنیم که چقدر برای سهامداران سود ایجاد کرده است؟» و در ادامه صحبتهایش در این بخش ادامه داد: «این مسائل باید مدنظر قرار بگیرد تا موضوعات دیگر که ربطی به مدیران ندارد.» عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی همچنین در ادامه صحبتهایش گفت: «حضور دولت در بازار به‌عنوان مالک باید قطع شود یا سیستمی درست کنیم که مبتنی بر سودآوری و حداکثر‌سازی ثروت سهامدار فعالیت کند.»
بنبست قیمت‌گذاری دستوری
قیمت‌گذاری دستوری بحث دیگری بود که دهنوی در رابطه با سیاستگذاری صنعتی دولت مطرح کرد. به اعتقاد او باید از آن بازگشت کرد چراکه هیچ موقع نمی‌تواند سیاست درستی باشد. رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار در همین رابطه ادامه داد: «قیمت‌گذاری دستوری بنیان برخی از شرکت‌ها را به زمین زده و ویران کرده و آنقدر غلط است که خود سیاستگذار هم می‌داند اما در بنبست گیر کرده است و از آن خارج نمی‌شود.» او به صنعت خودرو در کشورمان و فاصله قیمت کارخانه و بازار اشاره کرد و با اشاره به وضعیت قرعه‌‌کشی‌‌های خرید خودرو آن را مضحک خواند و اینطور گفت که این وضعیت «در هیچ‌جای دنیا به‌عنوان پدیدهای عاقلانه دیده نمی‌شود اما شجاعت عبور از آن در کشورمان وجود ندارد.» او سپس بعد از بیان این صحبت‌‌ها ادامه داد: «باید این شجاعت مطالبه شود تا این اتفاق بیفتد، چراکه دستاوردی جز ایجاد رانت، انحراف منابع و توزیع فساد و آسیب به سرمایهگذاری اقتصادی ندارد.» در نهایت تعیین چشم‌انداز رفتار با بنگاهها، عدم‌تجاوز به حقوق سهامدار خرد و غیردولتی و تسهیلگری به‌جای تصدیگری از دیگر مواردی بود که در بخش سیاستگذاری صنعتی، دهنوی در صحبتهایش به آنها اشاره کرد. قانون‌گذاری در رابطه با بازار موضوع دیگر صحبت‌‌های این عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود. تثبیت رفتارها به‌جای تثبیت قیمت‌ها، معطوف شدن به مسائل کلان بازار به جای مسائل خرد، اصلاح ساختار و ارکان مبتنی بر الگوی مناسب، ایجاد استقلال برای سازمان بورس و پرهیز از دخالت در اجرا و حفظ شأن نظارتی از جمله محورهای صحبت‌‌های او بود.
باید نگاهمان به رانت را تغییر بدهیم
محور دیگر صحبت‌‌های محمدعلی دهقان دهنوی بحث رانت بود. به اعتقاد او وقتی که از رانت صحبت می‌شود در ۹۹درصد مواقع به‌عنوان یک پدیده منفی در ذهن‌ها متبادر می‌شود، ولی او اینطور توضیح داد که «این نگاه به رانت نگاه خیلی عمومی است در حالی که رانت اشکال مختلفی دارد.» و توضیح داد: «امروز دیدگاه‌های اقتصادی به این صراحت نمی‌گوید که همه اشکال رانت منفی هستند و اتفاقا می‌توانند مثبت هم باشند.» او به حمایت از بنگاهها و صنایع نوپا اشاره کرد که این حمایت می‌تواند یک رانت مثبت باشد و یا به نوآوری در بازار تا زمانی که رقابت در آن نوآوری ایجاد نشده است اشاره کرد که می‌تواند یک رانت باشد و همچنین رانتی که ناشی از منابع طبیعی است می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند، اما به این موضوع هم پرداخت که «رانتی که ناشی از فساد، ارتشاء و انحصار است به کارآیی و رشد اقتصادی آسیب می‌زند.» او سپس در ادامه صحبتهایش به این موضوع پرداخت که ما در کشورمان در رابطه با رانت چه اقداماتی انجام داده‌‌ایم و به این مساله اشاره کرد که نگاهمان به رانت را باید تغییر بدهیم. دهنوی افزود: «دولت باید رابطه خودش با صنعت را روشن کند و حمایتش را با‌ثبات کند.» او همچنین گفت که اگر هم دولت می‌خواهد حمایت‌‌ها را کاهش بدهد باید به‌صورت تدریجی و از قبل اعلام شده این کار را انجام بدهد.
بورسی که با قیمت دلار رشد کند، مطلوب نیست
محمدعلی دهقان‌دهنوی در ادامه صحبتهایش به تورم و ارز اشاره کرد و گفت که «هیچ‌کس طالب رشد بورسی که ناشی از تورم و بالا‌رفتن قیمت ارز باشد، نیست.» و در رابطه با این بخش از صحبتهایش گفت: «رشدی در بازار سرمایه مطلوب است که ناشی از توسعه سرمایهگذاری در بنگاه‌های اقتصادی باشد.» او همچنین به سیاستگذاری پولی و ارزی در کشور اشاره کرد و صحبتهایش را در چهار محور که شامل؛ لزوم هماهنگی با راهبرد ثبات مالی، بازارگردانی اوراق دولتی در بازار سرمایه، حرکت به سمت نظام تک‌نرخی ارز و بازنگری در نحوه مواجهه با شرکت‌های تامین‌سرمایه می‌‌شد، مطرح کرد. دهنوی همچنین درباره صندوق توسعه ملی صحبت کرد و این سوال را مطرح کرد که آیا نگهداری ارز در حساب‌های خارج از کشور سیاست درستی برای صندوق توسعه ملی است؟ و در ادامه از نگهداری ارز در حساب‌های خارج از کشور انتقاد کرد. در همین رابطه او به موضوعات دیگری مثل مشکل اشتغال و تولید در کشور، لزوم حفظ ثروت نسل‌های آینده، لزوم ثبات بخشی به درآمدهای ارزی و عدم‌ایجاد انحراف در نرخ ارز پرداخت. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی از این موضوع گلایه کرد که چرا سرمایهگذاری صندوق توسعه ملی در بازارهای خارج از کشور مجاز است اما در بازارهای مالی خیر. به اعتقاد او سرمایهگذاری صندوق توسعه ملی باید به این شکل باشد که حداقل ۳۰درصد منابع ارزی این صندوق در بازار سرمایه باید در قالب شرکت پروژه‌ها، صندوق پروژه‌ها و شرکت‌های سهامی عام، افزایش سرمایه برای طرح‌های توسعهای، صندوق‌های سرمایهگذاری بخشی و صندوق تثبیت و توسعه بازار انجام شود. محمدعلی دهقان‌دهنوی بیان کرد که برای بازار سرمایه نهادهای مالی باید نقش ایفا کنند و همچنین گفت که خدمات این نهادها و تعدادشان کم است و برای همین هم باید افزایش داشته باشند و توسعه و متنوع‌سازی خدمات مالی داشته باشند که در نهایت این نهادهای مالی توسعه یافته، بستر توسعه بازار سرمایه باشند. او در توضیح این بخش از صحبتهایش بیان کرد: «باید موانع را از جلوی راه این نهادها برداشت و به آنها اجازه رشد داد.»
بنگاهداری و حاکمیت شرکتی بحث دیگری بود که عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی درباره آن صحبت کرد. به اعتقاد او نیروی باکیفیت همه شرکت‌های کشور را اداره نمی‌کنند و گفت: «باید شرکت‌هایی که در بازار سرمایه هستند با بالاترین استانداردهای شرکتی و حاکمیتی مدیریت شوند.» او در ادامه توضیح داد: «پتانسیل رشد در داخل برخی از شرکت‌های ما وجود دارد ولی برخی از مدیران ما که پتانسیل لازم را ندارند از این پتانسیل و تحول استفاده نمی‌کنند.» سازمان بورس به‌عنوان سازمانی تسهیلگر موضوع دیگری بود که دهقان‌دهنوی در صحبتهایش به آن پرداخت و گفت: «نظارت باید زبان مشترک پیدا کند، استاندارد شود، مبتنی بر فناوری اطلاعات باشد و بازدارنده قبل از عمل باشد. نظارتی که بعد از خطا بیاید بگوید خطا کردی، به‌درد نمی‌خورد.» او در آخرین محور صحبتهایش به این موضوع پرداخت که اتفاقاتی که در بازار سرمایه میافتد را باید پایش کنیم. هرچند که سازمان بورس وظیفه نظارتی و پایشگری خودش را دارد، اما این پایش باید توسط نهادهای مالی، اندیشکده‌ها و محافل علمی، سهامداران عمده و در نهایت سهامداران خرد انجام شود.
مشکل اصلی، تورم و ارز چند نرخی است
در ادامه این جلسه حسین عبده‌تبریزی، مدرس و مشاور مالی با نگاهی اجمالی به صحبت‌‌های محمدعلی دهقان‌دهنوی و بیان نظراتی درباره بخش‌‌هایی از صحبت‌‌های او، اظهار کرد که مجبوریم صندوق‌های بازنشستگی را چند لایه کنیم. او همچنین گفت تا زمانی‌که کنترل تورم و حجم نقدینگی انجام نشود،مشکلات از بین نمی‌رود و بار دیگر روی این موضوع تاکید کرد که تا وقتی نظام چند نرخی ارز و تا تورم بالا را داریم نمی‌توانیم به‌طور مبنایی مسائل را حل کنیم.عبده‌تبریزی همچنین به سیستم بانکداری در کشورمان اشاره کرد و گفت که ما در ایران مدل بانکداری همه‌شمول داریم، یعنی بانک‌ها محور شده‌اند. صرافی، بیمه، کار‌گزاری هم دارند. این مدل توسعهای برای کشور بوده است اما راهش این نیست، بلکه باید مجوز‌ها را لغو کنیم و به بخش‌خصوصی بدهیم. اگر این مدل پسندیده نیست باید این نهادها را آزاد کند و به بیرون بفروشیم.
سرمایه را باید با اصول سرمایهگذاری اداره کنیم
رضا راعی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران هم در ادامه این نشست به مشکل معیشت مردم و گره‌خوردن آن با اقتصاد اشاره کرد و گفت که «در بحث اقتصاد زمانی که می‌خواهیم بر اساس اصول و مبنای علمی عمل کنیم دچار مشکل می‌شویم و این مشکل هم‌زمانی اتفاق میافتد که دولت مسوول معیشت مردم هم است.» او توضیح داد: «یعنی دولت تکلیف دارد که تامین معیشت مردم را بر عهده داشته باشد. این را نفی نمی‌کنیم اما دولت در اجرای آن با اداره بخش اقتصادی کشور دچار بحران می‌شود.» راعی در ادامه گفت: «اما معنای این بحث، این نیست که با خلط مبحث اداره امور اقتصادی کشور را به صورت ناکارآمد داشته باشیم.» عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران افزود: «این صحبت به این معنا است که به بهانه معیشت مردم اصول اقتصادی را نادیده می‌گیریم، اما باید بپذیریم که نظام اقتصادی‌مان باید بر اساس اصول اقتصادی و کارآ اداره شود.» او سپس به صحبت‌‌های محمدعلی دهقان‌دهنوی اشاره کرد و اینطور گفت که متاسفانه در بحث‌های مطرح شده در خیلی از موارد، به دلیل تعارض منافعی که ایجاد می‌شود منشأ ریسک خود دولت می‌شود. راعی توضیح داد که در کشورمان «به بهانه آسیب‌ندیدن اقشار آسیب‌‌پذیر» دخالت‌هایی در حوزههای مختلف وجود دارد اما باید به این موضوع توجه کنیم که «این رانت‌ها از جیب همان مردمی درمی‌آید که ما می‌خواهیم منافع آنها را حفظ کنیم.» او همچنین به مساله ارز و قیمت آن اشاره کرد و گفت که برخی فکر می‌کنند بیشتر افرادی که از ارز تاثیر می‌‌پذیرند کسانی هستند که با آن کار می‌کنند اما آن مردمی که یک‌بار رنگ هیچ ارزی را ندیده‌اند، بیشتر از آن دسته دیگر از قیمت ارز اثرپذیر هستند. نکته دیگری که این عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران به آن اشاره کرد برنامه توسعه کشور بود. او گفت که تا به امروز ۶ برنامه توسعهای در کشور نوشته شده است اما در نهایت ۲۰ تا ۳۰درصد این برنامه‌ها در کشور پیاده و اجرا شده است. او ادامه داد: «ما نه‌تنها برنامه‌ریزی نداریم بلکه برنامه روزی هم نداریم چراکه اقتصاد به یک برنامه از قبل طراحی شده نیاز دارد.» رضا راعی توضیح داد: « اگر دنبال رشد اقتصادی هستیم باید برنامه برایش تنظیم کنیم ولی ریسک خودش را دارد. شاید هم صددرصد محقق نشود، اما نباید اینطور باشد که ۱۰۰درصد و به‌طور مدام در مسیر انحراف داشته باشیم. همچنین باید برنامه را طوری تنظیم کنیم که در اجرا، اصل برنامه به‌دست فراموشی سپرده نشود.» راعی بعد از این صحبت‌‌ها به موضوع بازار سرمایه اشاره کرد و گفت که باید سرمایه را با اصول سرمایهگذاری اداره کنیم. او همچنین درباره بازنشستگی گفت که بحران در کشور ما فراتر از بازنشستگی است. وی بیان کرد: «صندوق بازنشستگی کشوری ماهانه ۷ هزار میلیارد تومان کسری دارد و همین حالا هم ماهانه ۱۲هزار میلیارد تومان بازپرداخت اوراق سال‌های گذشته را داریم که به نوعی استقراض دولت از مردم است.» نکته دیگری که او در صحبتهایش مطرح کرد بحث رگولاتوری و سوپروایزری بود که به بیان او «دولت در تمام حوزههای اقتصادی باید در رگولاتوری و سوپروایزری تصدیگری نداشته باشد. جا‌هایی هم ممکن است رانت و یارانه هم بدهد، اما این موضوع نباید منجر به اداره ناکارآمد امور بشود چراکه اگر دولت در تصدیگری در هر حوزه‌ای وارد شود تعارض منافع به‌وجود می‌آید و در نهایت تعارض منافع هم همه‌چیز را به دولت می‌کشاند.
فرهنگ‌‌سازی برای سرمایهگذاری غیرمستقیم
در ادامه نشست اصلاحات اقتصادی در دهه ۱۴۰۰، وحید روشنقلب، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار با نگاهی به صحبت‌‌های محمدعلی دهقان‌دهنوی بیان کرد که تسهیلگری باید تقویت شود ولی «نیازی که احساس می‌شود این است که این موضوع باید در کل جامعه وجود داشته باشد، چراکه کلی‌تر از این است که یک سازمان یا ارگان بتواند آن را انجام بدهد.» او افزود: «باید این مشکلات و تبعات را کل جامعه قبول داشته باشند و از دید تمام جامعه که درگیر این موضوع هستند بتوانیم آن را رفع کنیم.» روشنقلب همچنین به افزایش سرمایهگذاری غیرمستقیم اشاره کرد که باعث می‌شود سرمایه‌‌گذار با دانش‌‌تری در کشور داشته باشیم و می‌تواند «وظایف مقام ناظر را به جامعه بقبولاند.» او همچنین گفت: «نقصی که در زمینه خصوصی‌سازی احساس می‌شود این است که برخی از شرکت‌ها در بازار سرمایه عرضه شده‌اند اما در رابطه با واگذاری سهام آنها خیلی موثر عمل نشده است.»
