عامل شکاف دو نماگر اصلی بازار سرمایه بررسی شد
رنگ واقعی بورس مهرماه
بازار سهام در طول یک‌ماه اخیر تنها توانست در شاخص‌کل شاهد رشد نسبی در مقایسه با ماه قبل باشد. بر این اساس افزایش ۶/ ۳ درصدی شاخص بورس در شرایطی به ثبت رسیده که در طول همین‌ماه نماگر هموزن حدود ۴/ ۴درصد افت داشته و در تمامی سنجه‌های مهم نظیر مشارکت حقیقی در خرید و ارزش معاملات (۴۰درصد کاهش نسبت به شهریورماه) شاهد افت بودیم. اینطور که به‌نظر می‌رسد معطل ماندن مذاکرات اتمی در کنار نامعلوم بودن نقشه‌راه دولت برای تامین کسری‌بودجه مهم‌ترین عواملی بوده که باعث شده در طول این‌ماه شاهد شکل‌گیری رخوت نسبی در معاملات بازار سرمایه باشیم.
رکود معاملات چرا و چگونه؟
یک ماه دیگر نیز خاتمه یافت و رویای بازپس‌گیری رکورد تاریخی شاخص بورس تهران به واقعیت تبدیل نشد. روزهای ابتدایی سال‌جاری بود که بودجه نامتوازن سال ۱۴۰۰ توجه بیشتر فعالان با‌سابقه بازار سرمایه را به خود جلب کرده بود و از آنجا‌که منابع و مصارف برنامه اقتصادی دولت متناسب با واقعیت نبود، صدای انتقاد کارشناسان اقتصادی را بیش از هر زمانی دیگری بلند کرد. در آن زمان تعداد زیادی از تحلیلگران بازار سرمایه بر این باور بودند که با توجه به اعداد و ارقامی که در بودجه این سال آمده است احتمال رکودی‌ماندن بورس امری نامحتمل است و امکان ندارد که در مواجه با کسری‌بودجه ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار میلیارد تومانی دولت، نرخ دلار در محدود ۲۵ هزار تومان باقی بماند. نگاهی به تحولات رخ داده در بازار ارز و سایر نوساناتی که در بازارهای موازی رخ داده نشان می‌دهد که تاکنون پیش‌بینی آخر به‌راحتی محقق شده است. ناملایمات پیش‌روی اقتصاد ایران که تا به اینجای کار، هم فعالان اقتصادی و هم بسیاری از مردم را آزرده به دلیل به ثمر ننشستن مذاکرات احیای برجام در نیمه نخست سال۱۴۰۰ همچنان ادامه یافت و کار را به‌جایی رساند که مشخص‌نبودن راه جبران کسری‌بودجه در کنار موانع موجود بر سر راه بهبود واقعی شرایط اقتصاد قیمت دلار را در روز پنج‌شنبه هشتم مهرماه به قیمت ۲۷ هزار و ۴۰۰ تومان رساند.
با این وجود سایر بازارها نتوانستند در طول ماههای اخیر رشدی قابل‌توجه را تجربه کنند. بررسی تحولات روی‌داده طی ماههای اخیر به‌وضوح نشان می‌دهد که بازارهای دارایی نوعی از رخوت و رکود را تجربه می‌کنند که زمینه آن پس از سقوط قیمت ارز در سال ۹۹ و بی‌نتیجه ماندن مذاکرات برجامی فراهم شده است. تمامی این‌‌ها سبب شده تا بازار سهام نیز نتواند بیشتر سطوح از دست رفته در سال۹۹ را تا به اینجای کار باز‌پس گیرد. بیشتر دلیل این امر در نامشخص بودن آینده احیای برجام و کشمکش‌‌هایی است که در میان طرفین گفت‌وگوها شاهد آن هستیم. دقیقا به همین دلیل است که به‌رغم رشد بازارهای جهانی در طول یک‌ماه گذشته عملکرد نماگرهای بازار در بورس و فرابورس چندان رضایتبخش نبوده و دماسنج اصلی بازار در طول مهرماه بیشتر در کانال یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار واحدی نوسان کرده است. در شرایط فعلی بنا بر اعداد و ارقام به ثبت رسیده از شاخص‌کل بورس، بازده بازار سهام (از ابتدای سال) در حدود ۸/ ۹درصد است.
این در حالی است که در طول همین مدت دلار حدود ۴/ ۱۰درصد افزایش قیمت داشته و سکه نیز با رشد ۱/ ۷درصدی همراه شده است تا با وجود صدرنشینی بورس در اولین ماه پائیز اما همچنان رتبه نخست سال۱۴۰۰ در دستان دلار باشد.
ظاهر و باطن متفاوت مهرماه
فضای یادشده در طول ماههای اخیر سبب شد تا معاملات مهرماه نیز به مانند بسیاری از ماههای دیگر سال‌جاری چندان دلگرم‌کننده نباشد. در طول این‌ماه اگرچه شاخص‌کل بورس به میزان ۶/ ۳درصد رشد کرد اما بررسی کامل‌تر بازار سهام و اتفاقات رخ‌داده در این بازار نشان می‌دهد که اوضاع برای این بازار همچنان رکودی و کم‌رونق بوده است. بر این اساس طی معاملات روز چهارشنبه شاخص‌کل بورس در شرایطی در سطح یک میلیون و ۴۳۶ هزار واحدی متوقف شد که معاملات دو هفته پایانی این ماه بیشتر در شرایط منفی یا دست‌کم خنثی گذشت. در این مدت با اینکه در بسیاری از روزها شاخص اصلی شاهد افزایشی اندک بود اما معاملات در نمادهای کوچک بازار موید بهبود فضای معاملات در بازار سرمایه نبوده است.
چنین امری به‌خوبی خود را در تغییرات شاخص‌کل هموزن نشان می‌دهد. در حال‌حاضر بورس در حالی به استقبال آغاز معاملات در آبان‌ماه می‌رود که شاخص هموزن در طول یک ماه اخیر نه‌تنها نتوانسته پا به‌پای شاخص‌کل رشد کند، بلکه با افتی ۳۹/ ۴درصدی نیز روبه‌رو شده است.
همین امر حکایت از آن دارد که به‌رغم همنوایی بیشتر نمادهای بزرگ با تحولات بازارهای جهانی و برخی امتیازهای داخلی نظیر بهبود فرمول نرخ‌‌‌گذاری پالایشی‌‌ها، نمادهای کوچک بازار که اغلب هم از تغییرات قیمت‌های داخلی محصولات و کالاها اثر می‌‌پذیرند، نتوانسته‌اند با اقبال فعالان بازار سرمایه همراه شوند. بر این اساس اگر بخواهیم وضعیت شاخص‌کل هموزن را در یک‌ماه گذشته تحلیل کنیم باید بگوییم که بیشتر نمادهای بازار (از حیث تعداد) در محدوده منفی معامله شده‌اند چرا‌که حذف اثر وزن نمادها در کل ارزش بازار سبب شده تا میانگین حسابی قیمت‌ها در طول این‌ماه حدود ۸درصد کمتر از میانگین وزنی باشد. مقایسه تحرکات شاخص‌کل و هموزن اما نکته دیگری نیز در خود دارد. در شرایطی که طی ماه ششم سال‌جاری شاخص‌کل عقبگردی ۵/ ۸درصدی را شاهد بود، در طول این‌ماه بازار دست‌کم در نمادهای بزرگ توانسته بخشی از افت ماه قبل را جبران کند. این در حالی است که به‌طور تقریبی افت شاخص هموزن در مهرماه نیز به مانند شهریور بوده است، از این‌رو می‌توان گفت که نمادهای کوچک بازار در طول دو‌ماه در حدود ۹درصد از بهای خود را از دست داده‌اند.
کاهش جدی ارزش معاملات
اما از تغییر و تحول شاخص‌‌ها که بگذریم در سایر سنجه‌های کمی و کیفی بازار نیز وضعیت چندان امیدوار‌کننده نبوده است. رشد دماسنج بورس در حالی به کارنامه مهرماه ۱۴۰۰ رفته که میانگین ارزش معاملات روزانه در این‌ماه به حدود ۳۸۴۸میلیارد تومان رسیده، این در حالی است که همین رقم برای شهریورماه ۶۴۰۰ میلیارد تومان بوده است. مقایسه این دو عدد نشان می‌دهد که بازار سهام طی یک‌ماه افت ۴۰درصدی را در ارزش معاملات خود شاهد بوده است. از سویی دیگر مشارکت سرمایهگذاران حقیقی در زمین خرید سهام نیز ۳/ ۲درصد کاهش داشته که بخشی از این کاهش از جانب رشد مشارکت حقوقی‌‌ها (۵/ ۸درصد افزایش) جبران شده است. البته در طول این‌ماه مشارکت سرمایهگذاران حقیقی در فروش ۲/ ۸۳و مشارکت سرمایهگذاران حقوقی در فروش ۸/ ۱۶درصد بوده است. بر این اساس مشارکت حقیقی‌‌ها در فروش نسبت به‌ماه قبل ۳/ ۱درصد کاهش و مشارکت حقوقی‌‌ها ۸/ ۶درصد افزایش داشته است.
اما از زاویه‌ای متفاوت که به تحولات بازار سهام بنگریم، خواهیم دید که در طول یک‌ماه یاد شده سه گروه «شیمیایی»، «منسوجات» و «آب، برق و گاز» بیشترین رشد را داشته‌اند.
در این مدت گروه شیمیایی با ۴/ ۱۱درصد افزایش صدرنشین بود، دو گروه بعدی نیز به ترتیب با ۱/ ۱۰ و ۸/ ۹ درصد افزایش در رتبه‌های بعدی بودند. در مقابل این گروه‌ها نیز سه گروه «دباغی»، «انتشار، چاپ و تکثیر» و «استخراج سایر معادن» به ترتیب با ثبت افت ۳/ ۱۸، ۲/ ۱۷ و ۱/ ۱۷ درصد بیشترین کاهش شاخص صنعت را داشتند.
تداوم خروج پول از سهام
