راهکار مدارشکن و سایر سازوکارهای محافظت از بازار چگونه عمل می‌کند؟
کنترل هیجان یا دستکاری قیمتی
این تحرکات شدید قیمتی موجب ایجاد عدم قطعیت در اجرای سفارش‌ها، عدم توازن شدید در سفارش‌ها یا اثر منفی شدید در اجرای منظم و منصفانه سفارش‌ها شده و انسجام بازارها را به هم می‌ریزند. «مکانیزم‌های کنترل نوسان» (آیسکو ۲۰۱۸) به مجموعه روش‌هایی اطلاق می‌شود که از وقفه‌های معاملاتی (که معاملات طبق آنها به مدت کوتاهی متوقف می‌شوند) تا «دامنه پیش‌بینی قیمت یا همان حد قیمتی» (که در آن پذیرش و اجرای سفارش‌ها تنها در بازه قیمتی تعریف شده ممکن است) را شامل می‌شوند.وقفه‌های خودکار معاملاتی که عموما مدارشکن (Circuit Breaker) نامیده می‌شوند، به‌گونه‌ای طراحی شده است که به‌صورت خودکار به جریان می‌افتند، بدین‌صورت که هرگاه کاهش قیمت به سطح از پیش تعیین شده برسد مانند کاهش ۷ درصد، ۱۳ درصد و ۲۰ درصد در شاخص کل بازار، روند معاملات با وقفه روبه‌رو می‌شود. درواقع سیستم مدارشکن یک نوع اقدام کنترلی جهت جلوگیری از آسیب سرمایه‌گذاران است. این روش هم درخصوص کل بازار و هم درخصوص یک ابزار مالی خاص به کار گرفته می‌شود. فعال شدن مدارشکن هم می‌تواند جلسه معاملاتی را متوقف کند و هم می‌تواند با فعال شدن در جلسه حراج آن را با تاخیر مواجه کرده و زمان حراج را طولانی‌تر کند. برخی مدارشکن‌ها در زمان متوقف کردن جلسات معاملاتی، پیش از شروع مجدد معامله یک وقفه ایجاد می‌کنند و برخی دیگر هم سریعا فرآیند حراج را متوقف می‌کنند (مکانیزم‌های وقفه نوسانی). در بهار سال گذشته، ماه مارس ۲۰۲۰ در پی اوج گرفتن نوسان بازارهای مالی بسیاری از بازارهای مالی با وقفه‌های معاملاتی مواجه شدند. برای مثال، در طول ماه مارس ۲۰۲۰ در ایالات متحده آمریکا، بورس‌ها با چهار رخداد مدارشکن در سطح بازار مواجه شدند، بازار بورس اوراق بهادار کره (KRX) دو بار دچار وقفه شد و بورس برزیل (B۳) شش بار شاهد این وقفه در بازار بود.در ایالات متحده آمریکا براساس گزارش‌های فصلی طرح محدوده نوسان بالا و پایین، بازارهای سهام شاهد وقفه در سه سهم در ماه ژانویه ۲۰۲۰، پنج وقفه در فوریه ۲۰۲۰ و حدود ۷۴۰ وقفه تنها در ماه مارس بودند. راهکار حد قیمتی هم روی آتی شاخص‌های اصلی در دوره زمانی خارج از ساعات بازار (overnight) و هم روی سهم‌های آمریکایی اجرا شد. در بحبوحه شرایط پر نوسان بازار، تعدادی از بورس‌ها مکانیزم‌های مدارشکن‌شان را اصلاح یا اعلام کردند که قصد اصلاح آن را دارند. برای مثال بورس اوراق بهادار اندونزی (IDX) مکانیزم مدارشکن دومرحله‌ای خود را به سه مرحله ارتقا داد. بورس اوراق بهادار آتن (ATHEX) وقفه معاملاتی خود را از دو دقیقه به ده دقیقه افزایش داد؛ و بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) طی یک اطلاعیه از بازبینی فرآیند مکانیزم مدارشکن خود خبر داد.
برنامه جامع محافظت از بازارها
عملکرد خوب بورس‌ها در گرو تسهیل فرآیند کشف قیمت، به حداکثر رساندن میزان انعکاس اطلاعات موثر در ارزش ابزارهای مالی و فعالیت منصفانه و شفاف است. چنین بنیانی به فعالان بازار قدرت انتخاب آگاهانه در زمان سفارش‌گذاری می‌دهد و این اطمینان را ایجاد خواهد کرد که معاملاتشان تصفیه و تسویه خواهد شد. بسیاری از رویدادها پتانسیل تاثیر مقطعی روی یک یا تعدادی از این متغیرها را دارند. یک معامله پُرخطا احتمال ارسال سیگنال‌های گمراه‌کننده دارد و می‌تواند موجب افت قیمتی شود که فرآیند درست کشف قیمت را تضعیف کرده و تعادل سفارش‌ها را مختل سازد. رویدادهای غیرمترقبه و تاثیرگذار مثل بلایای طبیعی که یک شرکت یا بخشی از صنعت را درگیر می‌کنند، معمولا باعث جهش نوسان می‌شوند به‌خصوص درزمانی که سرمایه‌گذاران در حال بررسی مجدد ارزیابی‌هایشان درخصوص آینده هستند. وقوع رویدادهایی که در بازه زمانی طولانی‌تری ماندگار می‌شوند، مثل شیوع کووید-۱۹، تجمع اخبار ناگوار و بد، افزایش سطح عدم قطعیت در دنیا یا تمایلات منفی سرمایه‌گذاران همگی عواملی هستند که منجر به جهش نوسان می‌شوند.
انواع مکانیزم‌های کنترلی
- مکانیزم مدارشکن هنگام جلسه معاملاتی
- مکانیزم محدوده نوسان بالا و پایین
- مکانیزم وقفه‌های نوسانی
پارامترهایی برای دسته‌بندی انواع تنظیمات مکانیزم مدارشکن
۱. مدارشکن در سطح بازار و مدارشکن در سطح تک نماد
۲. مدارشکن جلسه معاملاتی و مدارشکن حراج
۳. دسته‌بندی مدارشکن بر اساس متغیرهای مختلف: فرآیند مدارشکن می‌تواند براثر متغیرهای مختلفی مانند تحرکات شدید قیمتی، سفارش‌های نامتوازن یا حجم بیش‌ازاندازه سفارش‌ها (به جهت محافظت از سیستم‌های Back Office از فزونی حجم عملیات) فعال شود.
۴. دامنه قیمتی ایستا یا پویا: رفرنس قیمتی ایستا مانند قیمت پایانی روز گذشته و قیمت پایانی پویا مانند قیمت آخرین معامله یا تغییرات قیمت در یک روز یا قیمت چند معامله اخیر. رفرنس پویا برای واکنش به تغییرات سریع است، به‌عنوان مثال واکنش به خطای Fat Finger. بورس‌ها اکثرا ترکیبی از این دو رفرنس قیمتی را انتخاب می‌کنند.
۵. مدت‌زمان توقف معاملات: از بازاری به بازار دیگر و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و در زمان تحرکات بسیار شدید قیمت حتی می‌تواند منجر به توقف معاملات در باقی روز شود.
۶. مدارشکن در بازارها و حوزه‌های قضایی متفاوت
۷. اطلاع‌رسانی درخصوص فعال شدن مدارشکن: بازارها می‌توانند قبل از فعال شدن مکانیزم به فعالان اطلاع بدهند یا اگر این رخداد در سطح نماد باشد با flag زدن بازه حراج را هشدار بدهند. این بسته به نظر تنظیم‌گر بازار درخصوص مدیریت رفتار فعالان بازار دارد. به‌عنوان مثال در یک‌سوم بازارهای اروپایی دامنه قیمتی اطلاع‌رسانی می‌شود.
سایر سازوکارهای کنترلی گزارش‌شده
توقف معاملات و وقفه‌های نوسانی تنها مکانیزم‌هایی نیستند که توسط بورس‌ها برای محدود کردن تغییرات شدید قیمت استفاده می‌شوند. بورس‌ها، مکانیزم‌های دیگری مانند حد قیمتی را نیز به‌طور گسترده برای کنترل نوسان قیمت‌ها، به‌کار می‌گیرند. به‌عنوان نمونه بورس اوراق بهادار استرالیا (ASX) از سازوکار آستانه‌های «سفارش غیرمعمول» (AOTs) استفاده می‌کند که قیمت‌های مرجع و دامنه‌ها را برای همه اوراق بهادار محاسبه می‌کند. قیمت مرجع AOT یک قیمت پویا است که تقریبا هر دقیقه به‌روز می‌شود. AOT سفارش‌هایی را که ۱۰ درصد یا بیشتر با این قیمت مرجع فاصله‌دارند رد خواهد کرد.
