در طرح مذکور حد نصاب تفکیک معاملات نهادها در دو بازار عادی و بلوکی به‌صورت ادواری بازبینی می‌شود و طی بازه‌های زمانی مشخص، اثربخشی این سازوکار ارتقا خواهد یافت.» اما این طرح چیست و چگونه اثر معاملات بلوکی و عرضه‌های آبشاری همچون عرضه سهام عدالت را بر کل بازار خنثی می‌کند؟ رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس اوراق بهادار تهران در این خصوص به «دنیای اقتصاد» گفت: در بازارهای بزرگ دنیا برای کنترل اثر سفارش‌های بزرگ به ویژه در زمانی که این سفارش‌ها از یک میزانی بیشتر می‌شود، به بازار بلوک هدایت می‌شوند. هرگاه سفارشی بزرگ وارد سامانه معاملاتی می‌شود در جهت عکس بر بازار اثر می‌گذارد به گونه‌ای که اگر سفارش خرید باشد قیمت را بالا و اگر سفارش فروش باشد قیمت را پایین می‌آورد. برای جلوگیری از این اتفاقات روش‌های مختلفی وجود دارد. به عبارت ساده‌تر اگر سفارش بزرگ خریدی وارد بازار شود، یکباره قیمت را افزایش می‌دهد و بر ضد خود سفارش‌دهنده عمل می‌کند یا در مقابل، اگر سفارش بزرگ فروش وارد سامانه معاملاتی شود، قیمت را کاهش داده و اینجا هم بر ضد سفارش‌دهنده عمل می‌کند. وقتی بازار حدود مشخصی دارد، احتمال دستکاری در آن نیز کمتر است و در عین حال سفارش‌های فیک و غیرواقعی داشته باشیم، کمتر دیده خواهد شد. اما به هر حال نظارت‌ها باید صورت بگیرد، زیرا انگیزه‌های دستکاری همیشه وجود دارد. به‌عنوان نمونه می‌توان به معاملات سهام عدالت اشاره کرد که اثرگذاری بالایی روی بازار گذاشتند تا جایی که تحت عنوان عرضه‌های آبشاری از آنها یاد شد. وی افزود: روش الگوریتمی یکی از روش‌های بارز برای مقابله با این پدیده است در این روش سفارش‌های بزرگ خرد شده و به تدریج وارد سامانه معاملاتی می‌شود تا این دسته از سفارش‌ها یکباره وارد بازار نشوند. یکی دیگر از روش‌های رایج برای سد کردن راه سفارش‌های بزرگ، تفکیک بازارها بر اساس سفارش‌های موجود است بدین صورت که سفارش‌ها در بازارهای مختلفی پخش می‌شوند تا تبعات کمتری بر معاملات برجا بگذارند. در دنیا زمانی که بازار با سفارش‌های بزرگ مواجه می‌شود این سفارش‌ها به بازار بلوک هدایت می‌شود و به‌صورت «سفارش پنهان» (dark trading) معامله می‌شوند که در این مدل، معافیت‌هایی را برای افشای پیش از معامله تعریف کرده‌اند در واقع معاملات بزرگ قبل از معامله از معافیت افشا برخوردار می‌شوند و در بازار بلوک به‌صورت «سفارش پنهان» و با وقفه زمانی افشا می‌شوند. در جهان نزدیک به ۵۰ درصد معاملات این چنینی به‌صورت سفارش پنهان انجام می‌شود اما در ایران وضعیت این گونه معاملات متفاوت است. کیانی تصریح کرد: با وجود اینکه در بازار سرمایه ایران، بازار بلوک وجود دارد معامله‌گران به‌صورت اختیاری می‌توانند انتخاب کنند که در بازار بلوک معامله کنند یا بازار خرد که در این طرح شرکت‌ها با توجه به حد نصاب‌های خود در دو بازار مذکور معاملات را انجام می‌دهند. وی ادامه داد: در صورتی که شرکت‌ها بیش از حد نصاب معامله کنند باید این دادوستدها را از طریق بازار بلوک انجام دهند که به‌صورت «سفارش پنهان» انجام می‌شود. بررسی رویدادهای اخیر بازار سرمایه در همین رابطه نشان می‌دهد که چگونه عرضه‌های سهام عدالت بر بازار تاثیر‌گذار بود و روند بازار را تحت تاثیر قرار داد این در حالی است که اگر عرضه‌های سهام عدالت در بازار بلوک وبه‌صورت سفارش پنهان انجام می‌شد نوسانات کمتری را مشاهده می‌کردیم. عرضه‌های بزرگ در بازار بلوک همراه با سفارش پنهان روند بازار را با تنش کمتری مواجه می‌کند.