روح‌الله دهقان، مدیر شرکت فناوری بورس مطرح کرد
آمادگی سامانه معاملات برای روز‌های مثبت
چرا شرکت مدیریت فناوری برای سهامداران کمتر شناخته شده است؟
شرکت مدیریت فناوری به سازمان بورس تعلق دارد، در نتیجه سیاست‌های این شرکت را سازمان تعیین و با اعضای هیات‌مدیره سیاست‌های شرکت را کنترل می‌کند. حداقل در چند سال گذشته اصولا سیاست سازمان بورس این بوده که شرکت فناوری را از حوزه رسانه دور نگه دارد. به همین دلیل شرکت فناوری واحدی به نام روابط عمومی ندارد. ارتباط شرکت مدیریت فناوری با رسانه به واسطه سازمان و روابط عمومی سازمان صورت می‌گیرد و این موضوع به‌عنوان یک پالیسی سازمان دنبال می‌شود. گرچه در بسیاری از موارد به‌ویژه در روز‌هایی که فشار بر بازار افزایش یافته بود، خود روابط عمومی سازمان نظر بر این داشت که مدیریت فناوری اقدام به اطلاعات‌رسانی کند، وضعیت را شرح دهد اما این موارد، موردی بوده است و پروتکل مدون درخصوص ارتباط با رسانه‌ها وجود نداشته است. گرچه در سال‌های اخیر این سیاست کمی تعدیل شده است و شرکت مدیریت فناوری به واسطه بزرگ شدن بازار در رسانه بیشتر دیده می‌شود.
معامله‌گر‌ها این روز‌ها از چه سامانه معاملاتی استفاده می‌کنند؟
اول شهریور ماه نسخه جدیدی را در سامانه بارگذاری کردیم که مدیرعامل فرابورس درخصوص آن صحبت کرد. این نسخه بر اساس بازار مثبت طراحی شده و ظرفیت فشار بازار‌های مثبت را دارد تا بتواند سفارش‌ها را بگیرد و معاملات را انجام دهد. تست‌هایی که ما روی سیستم کردیم این بود که در بازار مثبت هم پاسخگو است. حتی از میان روز‌های منفی بازار، چند روز مثبت را تجربه کردیم و مشکلی را در سیستم‌ها مشاهده نکردیم. این سامانه قاعدتا در بازار‌های مثبت طراحی شده و قابلیت تحمل فشار بازار‌های مثبت را دارد. امیدواریم که در صورت تدام رشد بازار مشکلی را در سامانه نبینیم.
این سیستم جدید چیست؟
این سیستم یک نسخه توسعه‌یافته همان سیستم فرانسوی است. ما حدود یکسال و نیم است که روی این حوزه کار می‌کنیم و ایجاد تغییرات روی سیستم خریداری شده در راستای بومی‌سازی را دنبال می‌کنیم. یعنی افزایش ظرفیت ایجاد کنیم و بخش‌هایی که ظرفیت بازنویسی دارد را با ظرفیت بالاتر بازنویسی کنیم. این کاری است که همچنان در حال انجام است. بر این اساس ۷ تا ۸ مورد ماژول‌های مختلف سامانه را به‌روزرسانی کرده‌ایم. این تغییرات به‌منظور افزایش آمادگی سیستم در برابر فشار بازار‌های مثبت صورت گرفته است. در روز‌های اخیر می‌بینیم که حجم معاملات در بورس و فرابورس افزایش یافته و تعداد معاملات افزایش یافته است. آنچه در سیستم اثر‌گذار است تعداد معاملات است و می‌بینیم که سیستم نسبت به این تعداد معاملات پاسخگو است.
پس چرا سامانه معاملات فرابورس مختل شد؟
توضیحات کامل آن را هامونی مدیرعامل فرابورس به رسانه‌ها داد، اما باید گفت توضیحات این اختلال خیلی فنی است و به‌طور کلی باید گفت که برای اولین بار بود که ما با چنین مشکلی در سامانه برخورد می‌کردیم. ما تلاش کردیم که دلایل فنی آن را کشف کنیم، در حالی که دلایل فنی زیادی دارد و این اشکالات کاملا تکنیکال است و برای درک آنها باید به‌طور کامل به‌سازوکار سامانه از نظر فنی آشنا بود. این مشکلات فنی باعث شد که سامانه برای چند ساعت از کار بیفتد.
چرا این اختلال برای فرابورس رخ داد و برای بورس نه؟
توضیح آن ساده است، سامانه بورس و فرابورس از نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری کاملا از هم جدا هستند.
این مساله کاملا حل شده است؟ یا باید در بلندمدت آن را حل کرد؟
مساله تقریبا حل شده است، ما شواهد اتفاق افتادنش و روش حل کردنش را به‌طور کامل می‌شناسیم. اما برای اینکه کامل ریشه‌یابی کنیم و به‌طور کامل جلوی اتفاق افتادنش را بگیریم، نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد که داریم روی آن کار می‌کنیم. در حال حاضر نمی‌توانم بگویم که می‌توانیم جلوی اتفاق افتادنش را بگیریم. اما می‌توانیم مساله را شناسایی و حل کنیم. این خود یک مزیت است چون زمانی که راه شناسایی و رفع را می‌دانیم قاعدتا اثرات جانبی کمتری را روی سیستم می‌گذارد.
در زمان اختلالات، سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها هم با مشکلاتی رو‌به‌رو شدند. آیا رابطه فنی میان شرکت مدیریت فناوری و کارگزاری‌ها وجود دارد؟ یعنی آیا شما می‌توانید دلیل اختلالات را شناسایی کنید و مسایل آنها را تحلیل کنید؟
خیر. ارتباط ما با شرکت‌های کارگزاری از طریق یکسری پروتکل‌های استاندارد تبادل داده بازار صورت می‌گیرد. ما بر اساس این پروتکل به آنها اطلاعات می‌دهیم و از آنها اطلاعات می‌گیریم. اینکه پشت سیستم‌های آنها چه اتفاقی می‌افتد نه تحت کنترل ماست و نه ما اطلاعی از آن داریم. ضمن اینکه کنترل آنها جزء وظایف ما نیست. این گونه کنترل‌ها بر عهده سازمان بورس و مرکز مکنا (مرکز امنیت و نظارت بازارسازمان بورس) است. مکنا این کنترل‌ها را انجام می‌دهد. بر این اساس ما نه از اختلال سامانه‌های کارگزاری مطلع می‌شویم و نه لاگی دریافت می‌کنیم که بتوانیم آن را تحلیل کنیم.
درخصوص سامانه‌های بومی پیش‌تر بحث شده است، اما این سامانه در حال حاضر در چه موقعیتی قرار دارد و چه گروه‌هایی در این پروژه همکاری می‌کنند و رابطه شما با آنها چگونه است؟
ایجاد سامانه معامله بومی توسط تیمی در حال انجام است. شرکتی به نام رادین بورس روی آن کار می‌کند. رادین بورس شرکت مشترک شرکت مدیریت فناوری و دانشگاه تهران است که سهامدار عمده شرکت مدیریت فناوری است. این تیم در حال کار کردن روی سامانه معاملاتی است. بخشی از متخصص‌ها نخبه‌های دانشگاه تهران هستند و بخشی دیگر از بازار کار جذب شده‌اند. این تیم تقریبا دو سال است که روی این سامانه کار می‌کند. این تیم از اوایل سال ۹۸ شروع به کار کرده‌اند. تولید سامانه بومی به تشخیص سازمان بورس اتفاق افتاد و سازمان بورس این بحث را مطرح کرد که این شرکت ثبت و تولید سامانه بومی پیگری شود. امیدواریم بتوانیم تا انتهای سال بخشی از سامانه را بالا بیاوریم، البته نه همه سامانه را، زیرا سامانه معاملات سیستم بزرگی است.
چه بخشی از سامانه قابل راه‌اندازی است؟
موتور ارتباط سفارش‌ها با یکدیگر قابل‌راه‌اندازی است. بخش‌های دیگر نیز کم‌کم راه می‌افتد. در صورت این راه‌اندازی بخشی از بار سامانه می‌تواند به این بخش منتقل شود.
چرا این تیم را انتخاب کردید؟
واقعیت این است افرادی که در این حوزه تخصص داشته باشند خیلی کم هستند. شناخت از بازار سرمایه و شناخت جزئیات سامانه‌های معاملات از پیچیدگی‌های این کار است. تیمی که در دانشگاه تهران کار می‌کرد تیم قوی‌تری بود زیرا در این حوزه کار کرده بود. ضمن اینکه اگر تیم‌های دیگری هم در این حوزه کار می‌کنند ما آماده همکاری با آنها هستیم. اما یکسری چارچوب‌ها دارد.
این چارچوب‌ها چیست؟
مانند اینکه تیم، بازار سرمایه و سیستم معاملات را بشناسد و بتواند به ما پروپوزال‌های دقیقی ارائه کند. مشاوره‌های خارجی داشته باشد تا بتواند با آنها همکاری داشته باشد و سامانه از حدی از کارآیی برخوردار باشد. این چارچوب‌ها مدون است و احتمالا تا چند وقت دیگر آنها را عمومی می‌کنیم.
سوالی که شاید در نگاه اول ریشه در توهم توطئه داشته باشد اما با نگاهی به واقعیت‌ها چندان دور از ذهن نیست، این است که آیا شما نگران حمله‌های هکری و خرابکاری نیستید؟
نمی‌توان گفت که ما نگران هک شدن نیستیم اما سعی می‌کنیم از آن پیشگیری کنیم. به همین منظور تمهیدات امنیتی را در نظر گرفته‌ایم. اگرچه می‌دانیم که ایجاد امنیت هیچ‌گاه صددرصد نیست اما سعی می‌کنیم از حملات جلوگیری کنیم. با در نظر گرفتن استاندارد‌هایی که در حوزه امنیت اطلاعات وجود دارد، در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تمهیداتی اندیشیده‌ایم تا بتوانیم از وقوع مشکلات جلوگیری کنیم. حداقل کاری کنیم که هرکسی نتواند این کار را انجام دهد و انجام آن را سخت کنیم. والا این نگرانی برای همه سیستم‌ها در حوزه آی‌تی وجود دارد.
پیش‌تر مباحثی درخصوص خرید سامانه‌های چینی طرح شده بود. آیا با توجه به توسعه روابط ایران و چین در حوزه فناوری احتمال این گمانه بیشتر نشده؟ آیا شما چنین برنامه‌ای ندارید؟
خرید سامانه چینی در حد شایعه بود و هیچ اتفاقی به لحاظ عملیاتی اتفاق نیفتاده است. حداقل من در جریان آن نیستم! تفاهم‌نامه در حوزه فناوری در حوزه دولت‌هاست و شرکت‌های آی‌تی و بورسی، شرکت‌هایی خصوصی هستند و کمتر تحت تسلط حاکمیت‌اند و این باعث می‌شود بر اساس منافع خود تصمیم‌گیری کنند و قاعدتا در حال حاضر در این تصمیم‌ها، تحریم‌ها تاثیرگذارند و تهدید محسوب می‌شوند. ما هم فعلا برنامه‌ای برای خرید سامانه معاملات از چین نداریم.
در حال حاضر بسیاری از سهامداران با این ابهام رو‌به‌رو هستند که چگونه برخی می‌توانند جلو‌تر از دیگران خرید و فروش کنند، همچنین مباحثی مطرح می‌شود که برخی می‌توانند به کمک نرم‌افزار‌هایی از امتیاز در جریان داد و ستد‌ها برخوردار شوند. نگاه شما نسبت به این موضوعات چیست؟ آیا چنین چیزی وجود دارد و آیا می‌تواند روند معاملات را تغییر دهد؟
طبق مانیتورینگ‌هایی که خودمان انجام می‌دهیم، شواهدی مبنی بر عدم‌یکنواختی در مدل سفارش‌گذاری میان افراد مشاهده نمی‌کنیم. توزیع به گونه‌ای است که یکنواختی در سیستم وجود دارد ولی بحثی که وجود دارد این است که هر کسی ممکن است از دیدگاه خودش این فرآیند‌ها را ببیند. ممکن است وقتی کسی می‌خواهد خرید و فروش کند، فرد دیگری سرخط باشد، اما الزاما در روز‌های متفاوت یک نفر مشخص سرخط نیست و این افراد متفاوت هستند. ما شواهدی نداریم مبنی بر اینکه مثلا در ۱۰ روز متوالی در ۱۰۰ نفر اول، ۲۰ نفر تکرار می‌شوند تا به این نتیجه برسیم که در این سیستم اتفاق خاص یا رانتی وجود دارد. اگرچه این قبیل موارد را ما به تنهایی کنترل نمی‌کنیم. بلکه ناظر‌های بورس و فرابورس و سازمان بورس نیز آن را کنترل می‌کنند. اگر اتفاقی بیفتد نیز این ناظران هستند که می‌توانند نسبت به ابطال معاملات اقدام کنند. ضمن اینکه سامانه معاملات نیز سامانه‌ای مبتنی بر فناوری اطلاعات است. زمانی که چنین سامانه‌ای وجود دارد قاعدتا دانش کامپیوتری کمک می‌کند. به‌طور کلی داشتن این دانش برای کار کردن در بازار سرمایه مفید است و نمی‌توان این موضوع را انکار کرد. در صورت داشتن این توانایی احتمالا کارآیی بیشتری نسبت به کسی که این دانش را ندارد می‌توان داشت. مانند بسیاری دیگر از موارد و بازار‌ها که اگر مهارت خاصی داشته باشیم نسبت به کسی که ندارد می‌توانیم نتیجه بهتری بگیریم. در نتیجه ما چون شواهدی در این خصوص پیدا نکردیم دلیلی برای یافتن راهکار برای آن نیز ندیدیم اما قبول دارم که مردم نپذیرند؛ زیرا هرکسی برای آن تصوری که دارد یکسری شواهد دارد ولی وقتی از سطحی بالاتر به سیستم نگاه کنیم ممکن است آن شواهد نقض شود.
آیا شما تاثیر معاملات الگوریتمی را تایید می‌کنید؟
معاملات الگوریتمی، به این معنی که الگوریتم‌ها به جای انسان تصمیم بگیرند و معاملات انجام شود از قبل در بازار مجاز بوده است، تنها باید از قبل اعلام می‌کردند که این معاملات وجود دارد و شناسه خاصی روی سفارش‌های ارسالی زده می‌شد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم با وجود بستر‌های فناوری اگر اقدامات اتوماتیک را الگوریتم بنامیم باید گفت که بله این معاملات هست و کاربری‌های آنلاین این قابلیت را ایجاد می‌کند. وقتی فضای معاملات آنلاین وجود دارد کاری هم نمی‌توان کرد. اما اینکه آیا این روال‌ها منجر به دستکاری در بازار می‌شود بحثی است که باید ناظران درخصوص آن نظر دهند.
این معاملات ممنوع شده است.
قاعدتا ناظر بازار به این نتیجه رسیده که این اتفاق در حال رخ دادن است.
