«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
سهم ۲/ ۱ درصدی بورس از کیک اقتصاد
مرکز آمار کشور تولید ناخالص داخلی در فصل بهار امسال را منفی۵/ ۳ درصد محاسبه کرده که البته این شاخص بدون احتساب نفت منفی ۷/ ۱ درصد بوده است. شیوه شاخص‌بندی حساب‌های ملی مرکز آمار به این صورت است که سه گروه کشاورزی، صنعت و خدمات به‌عنوان طبقات اصلی تولیدی کشور از یکدیگر تفکیک شده‌اند و هرکدام از آنها طبقاتی فرعی مرتبط با فعالیت‌های خود را شامل می‌شوند. در بخش کشاورزی دو زیرگروه کشاورزی و ماهیگیری و در بخش صنعت گروه‌های معدن، استخراج نفت و گاز طبیعی، سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و در نهایت ساختمان از هم تفکیک شده‌اند. بخش خدمات نیز شامل «عمده و خرده‌فروشی، فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا»، «حمل‌ونقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات»، «فعالیت‌های مالی و بیمه» «مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار و دامپزشکی»، «اداره امور عمومی، اجتماعی، شخصی و خانگی» و «خالص مالیات بر واردات» می‌شود.
طبق اطلاعات مرکز آمار کشور، سهم ارزشی هر یک از این سه گروه در رقم تولید بهار امسال به این شرح بوده است: کشاورزی ۸ درصد، صنعت ۵/ ۳۷ درصد و گروه خدمات ۹/ ۵۳ درصد. اتفاق مهمی که در این فصل افتاده این است که سهم صنعت به میزان زیادی کاهش و در مقابل سهم خدمات افزایش یافته است. طبق این آمارها سهم بخش صنعت از کل تولید ناخالص داخلی اقتصاد کشور در سال ۹۸ به میزان ۸/ ۴۳ درصد بوده که در فصل بهار امسال به ۵/ ۳۷ درصد نزول کرده است. این رقم در سال ۹۷ به میزان ۴۴ درصد بوده است. مشخص است که این روند کاهشی سهم گروه صنعت از کیک اقتصاد به دلیل افت بخش استخراج نفت و گاز طبیعی رخ داده است. سهم این بخش طی یک‌سال اخیر تقریبا نصف شده و بنا به آمارها از ۱/ ۱۵ درصد سال ۹۸ به رقم ۱/ ۸ درصد رسیده است.
در مقابل سهم ارزش افزوده گروه خدمات از محصول ناخالص داخلی کشور در سال ۹۸ به میزان ۱/ ۴۷ درصد بوده که این رقم در سه ماه اول امسال به ۹/ ۵۳ درصد رسیده است. جالب اینکه اگرچه بخش خدمات با وجود اینکه فضای اجتماع و اقتصاد به شدت تحت تاثیر بیماری کرونا قرار گرفت، افزایش سهم را نسبت به گروه‌های دیگر تجربه کرده است. در این بخش تقریبا همه رشته فعالیت‌ها افزایش سهم داشته‌اند؛ گروه عمده و خرده فروشی از سهم ۶/ ۱۲ درصدی در سال ۹۸ به ۱۳ درصد در فصل ابتدایی امسال رسیده است، همین‌طور بخش‌های حمل ونقل از ۸/ ۵ به ۴/ ۹ و گروه مستغلات و کرایه از ۶/ ۱۲ به ۸/ ۱۴ و اداره امور عمومی از ۹/ ۱۰ به ۶/ ۱۲ درصد رسیده‌اند. اما در میان همه این بخش‌ها فعالیت‌های مالی و بیمه بیش از دیگر هم‌گروه‌های خود در بخش خدمات با جهش روبه‌رو شده است. طبق آمارها فعالیت مالی و بیمه از ۸/ ۱ درصد سال ۹۸ به حدود دو برابر یعنی سهم ۷/ ۳ درصدی رسیده است.
بنابراین آمارها نشان می‌دهد که بخش تولید نفت به نصف کاهش یافته و در مقابل بخش مالی و بیمه ۱۰۰ درصد رشد کرده است.
برای اینکه دید بهتری از این رشته فعالیت داشته باشیم لازم است زیربخش‌های آن را به‌صورت جزئی‌تر مورد بررسی قرار دهیم.
طبق شاخص‌بندی مرکز آمار این بخش از فعالیت‌های خدمات مالی (شامل بیمه، تامین وجوه بیمه اتکایی و بازنشستگی)، فعالیت‌های پشتیبانی خدمات مالی و فعالیت‌های سهامداران دارایی‌ها، مانند فعالیت‌های شرکت‌های صاحب سهم و فعالیت‌های صندوق‌ها و واحدهای مالی و همانند آن می‌شود. در تدوین حساب‌های فصلی، این بخش به سه فعالیت خدمات مالی، بیمه و فعالیت‌های جنبی تفکیک شده است و محاسبات فصلی برای هر یک از آنها به‌طور مستقل انجام شده است. فعالیت‌های خدمات مالی عملیات بانک مرکزی، بانک های تجاری و تخصصی و موسسات مالی و اعتباری کشور را در بر می‌گیرد که از مابه‌التفاوت سود دریافتی از تسهیلات و سود پرداختی به سپرده‌ها و سایر کارمزدها حاصل می‌شود. فعالیت‌های جنبی خدمات مالی و فعالیت‌ها نیز طبق تعریف شامل تامین خدماتی است که مستلزم یا در ارتباط نزدیک با فعالیت‌های خدمات مالی است ولی خود، خدمات مالی ارائه نمی‌کنند. این بخش در ایران شامل فعالیت سازمان بورس اوراق بهادار،کارگزاران بورس، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، پست‌بانک، شرکت‌های اجاره داری مالی (لیزینگ) و... است.
طبق اطلاعات مرکز آمار با اینکه رشد گروه خدمات در بهار امسال ۵/ ۳- درصد بوده، اما با این حال بخش فعالیت‌های مالی ۳/ ۱۰ درصد رشد کرده است. تمام زیربخش‌های این گروه اصلی به جز اداره امور عمومی و فعالیت‌های مالی منفی بوده‌اند. با این وجود همانطور که دیدیم سهم اکثر فعالیت‌های خدماتی در کیک اقتصاد نسبت به سال گذشته افزایش داشته و این امر به دلیل افت بیشتر فعالیت‌های صنعتی نسبت به خدمات صورت گرفته است.
سهم نیم درصدی خدمات مالی
سهم بالای بخش واسطه‌گری مالی در آمارهای بانک مرکزی به‌طور دقیق‌تری آمده است. مطابق آمارهای این بانک از رقم رشد ۷/ ۲- درصدی فصل بهار، سهم گروه کشاورزی، نفت، صنایع و معادن و خدمات به ترتیب ۳/ ۰، ۳/ ۲-، ۶/ ۰ و ۹/ ۰- درصد بوده است. طبق این آمارها در میان زیرگروه‌های خدمات تنها بخش «خدمات موسسات پولی و مالی» سهم مثبت در رشد تولید کشور داشته است. «خدمات موسسات پولی و مالی» همان بخشی است که در سیستم حساب‌های فصلی مرکز آمار از آن به‌عنوان «واسطه‌گری مالی» یاد می‌شود. در نظام حساب‌های مالی ایران این گروه از سه بخش عمده بانکداری، بیمه‌گری و فعالیت‌های جنبی واسطه‌گری مالی تشکیل شده است. طبق آمار بانک مرکزی سهم این بخش از رشد بهار ۵/ ۰ واحد درصد محاسبه شده است.
این رقم بیشتر از همه فعالیت‌های اقتصادی کشور و حتی گروه‌های اصلی (به استثنای گروه صنایع و معادن که سهم ۶/ ۰ درصدی داشته است) در این فصل بوده است. بر اساس این گزارش ارزش بخش خدمات موسسات پولی و بانکی به قیمت جاری در فصل بهار به میزان ۳/ ۲۷ هزار میلیارد تومان بوده است. برای درک بهتر این رقم باید گفت که ارزش افزوده کل گروه کشاورزی در این فصل ۹/ ۷۲ هزار میلیارد و گروه نفت ۷/ ۳۴ هزار میلیارد تومان و گروه خدمات ۳۶۷ هزار میلیارد تومان بوده است. به بیان دیگر ۴/ ۷ درصد از کل ارزش افزوده بخش خدمات و ۴/ ۴ درصد از کل تولید ناخالص داخلی (۵/ ۰ واحد درصد از رقم رشد) تنها از طریق واسطه‌گری مالی به‌دست آمده است؛ رقمی حدود ۴ برابر کل تولید بخش معدن کشور در این فصل. مرکز آمار رقم ارزش افزوده بخش واسطه‌گری مالی را ۲/ ۳۰ هزار میلیارد تومان محاسبه کرده است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی بخش خدمات موسسات پولی و بانکی در بهار امسال با فاصله زیاد از دیگر بخش‌ها قرار دارد. رشد دورقمی این بخش ۶/ ۱۱ درصد بوده است. همه این آمارها مقدمه‌ای بود برای اینکه بتوانیم به‌صورت کمی میزان تاثیر رشد بورس از تولیدناخالص داخلی کشور را به‌دست آوریم. بر اساس آمارها ارزش معاملات بورس و اوراق بهادار اعم از بورس تهران، فرابورس، بورس کالا و انرژی در فصل بهار بیش از ۸۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. همانطور که بخش فراداده‌های مرکز آمار از شیوه محاسبه ارزش افزوده بخش «سایر خدمات مالی» به‌دست داده است، این بخش در ایران شامل فعالیت سازمان بورس اوراق بهادار،کارگزاران بورس و شرکت های سرمایه‌گذاری می‌شود. خدمات این بخش‌ها تحت عنوان کارمزد از معاملات فعالان بازار اخذ می‌شود. به‌طور کل رقم کارمزد همه این نهادها از بازار سرمایه یک درصد محاسبه می‌شود. در این صورت مشخص می‌شود که از رقم ۸۰۰ هزار میلیارد تومان معاملات صورت‌گرفته در فصل بهار، ۸ هزار میلیارد تومان کارمزد اخذ شده و در جریان درآمدی این فصل اقتصاد (بیش از ۲/ ۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی ۶۲۲ هزار میلیاردی بهار) قرار گرفته است. این رقم بیش از کل ارزش تولید بخش معدن و حدود نیمی از کل خدمات عمومی دولت در فصل بهار است. بر اساس داده‌های بانک مرکزی ارزش افزوده بخش معدن به میزان ۲/ ۷ و بخش خدمات عمومی ۱/ ۱۶ هزار میلیارد تومان بوده است.
