در این راستا طی سنوات اخیر سازمان بورس و اوراق بهادار کوشش کرده در راستای تشدید نظارت خود بر بازار سرمایه، مقررات و سازوکارهایی را با توجه به تجارب بازارهای جهانی در ایران نیز معرفی کند به‌طوری که این سازوکارها در جهت ارتقای کیفیت گزارشگری مالی موثر واقع شوند. یکی از این مقررات الزام شرکت‌ها به تشکیل کمیته حسابرسی برای نظارت برکنترل‌های داخلی شرکت‌ها وکسب اطمینان از اجرای درست آن کنترل‌ها است. با توجه به اینکه سهامداران و سایر ذی‌نفعان نمی‌توانند خود راسا به‌طور مستمر بر مدیریت نظارت داشته باشند، بنابراین این مسوولیت بر دوش کمیته حسابرسی به منظور نظارت بر فرآیند گزارشگری مالی قرار می‌گیرد. به همین علت کمیته حسابرسی به‌عنوان ابزاری نظارتی، نقش مهمی را در شرکت بر عهده دارد.

در همین راستا کمیته حسابرسی نیز در اجرای وظایف خود واحد حسابرسی داخلی را به‌کار خواهد گرفت، به این معنی که در یک ساختار سازمانی مطلوب، حسابرسی داخلی زیرمجموعه کمیته حسابرسی است. حسابرسی داخلی وظیفه ارزیابی واحد مورد رسیدگی را در جهت ارزش‌آفرینی موسسه برعهده گرفته و از ارکان اصلی محیط کنترلی محسوب می‌شود.

در واقع کمیته حسابرسی درجهت افزایش منافع سهامداران و ذی‌نفعان با هدف کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سهامداران تشکیل می‌شود. این کمیته در جهت انجام موثر وظایف خود در چارچوب اصول راهبری شرکت‌ها، بر دستورالعمل حسابرسی داخلی نظارت می‌کند. بنابراین وجود حسابرسی داخلی و توانمندی آن در اجرای وظایف و مسوولیت‌های پیش‌بینی شده تاثیر بسزایی در شفافیت و قابلیت اتکای اطلاعاتی خواهد داشت که توسط حسابرسان مستقل مورد ارزیابی و استفاده قرار خواهند گرفت.

از سوی دیگر تجارب جهانی به‌ویژه در دو دهه اخیر ثابت کرده کمیته حسابرسی از جمله ابزارهای نوین حفظ منافع گروهی متعارض استفاده‌کننده از صورت‌های مالی در شرکت‌ها به‌ویژه شرکت‌های سهامی عام بوده که برای هدایت و مدیریت مناسب استفاده از ابزارهای نظارتی و کنترلی به‌کار گرفته می‌شود.

این کمیته در تعریف و نقش اصلی خود مسوولیت نهائی نظارت بر کلیه فعالیت‌های مالی شرکت را داراست. اگرچه پیشینه اولیه کمیته حسابرسی به سال ۱۹۳۹ بعد از ماجرای تقلب Mckessan Robbins در بورس آمریکا بازمی‌گردد که پس از افشای تقلب مذکور، سازمان بورس آمریکا به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس پیشنهاد تشکیل کمیته حسابرسی را ارائه و سپس همین توصیه در سال ۱۹۷۲ به همه شرکت‌های سهامی عام توصیه شد تا سرانجام در سال ۱۹۷۸ تشکیل کمیته حسابرسی برای شرکت‌های سهامی عام پذیرفته‌شده در بورس نیویورک الزامی و سپس در دهه ۱۹۸۰ در بورس آمریکا الزامی شد. تحقیقات مبتنی بر تجربیات عملی نشان داده برای حضور موثر کمیته حسابرسی علاوه بر آنکه اعضای کمیته باید واقعا واجد شرایطی باشند که در بند (۱) ماده (۲) منشور کمیته حسابرسی شرکت نمونه توسط سازمان بورس اعلام شده، باید اعضای کمیته توانایی و تخصص به‌ثمر رساندن اهداف کمیته مندرج در ماده (۳) منشور فوق را نیز دارا باشند.

در واقع باید توجه داشته باشیم که سرمایه‌داری به‌عنوان یک نظام خاص اقتصادی در فرآیند تحول خود «بورس» را به‌عنوان ابزار توسعه و رشد خود به‌وجود آورده،‌ بنابراین نمی‌توان از نهادهای زیرمجموعه بورس بیش از خود بورس انتظار داشته باشیم. به این معنی که نهادهایی نظیر کمیته حسابرسی، حسابرس مستقل، حسابرس داخلی در چارچوب (Framework) بورس مفهوم دارند. بر این اساس کمیته حسابرس همان ابزار یا وسیله‌ای است که اشخاص (سهامداران و بازیگران بازار سرمایه) علاقه‌مندند بدین‌طریق حداقل به بخشی از انتظارات خود را که همانا نظارت عامه بر شرکت‌هاست جامه عمل بپوشاند. بنابراین با چنین تعریف و توصیفی دارابودن حداقل تخصص و توانایی به معنای به ظهور رساندن این توانایی در بهره‌گیری از اهداف کمیته حسابرسی، پیش‌شرط حضور موثر کمیته حسابرسی است.

از طرف دیگر فرض اولیه بازارها بر رقابت، قانون‌پذیری، پاسخگویی و نظارت عالیه است. بنابراین اداره حسابرسی داخلی در چارچوب‌های پاسخگویی و مسوولیت زمانی می‌توانند نقش‌آفرین و موثر باشند که قواعدی را برای همگان (حداقل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس) وضع کنیم و همه شرکت‌ها و مدیران آن وظیفه رعایت آن را داشته و استثنایی برای هیچ شخص یا شرکتی قائل نشویم و موضوع را تابع قوی و ضعیف بودن شرکت‌ها نکنیم.

در چنین حالتی می‌توانیم امیدوار باشیم بنیاد کمیته حسابرسی «مشروع» و منشأ نظارتی دارد. برای این منظور و تاثیرگذار بودن کمیته حسابرسی، تشکیل جلسات ادواری «چهار بار (هر سه ماه یکبار)» و «بررسی EPS‌های اعلامی» شرکت می‌تواند از مهم‌ترین موضوعات این جلسات باشد زیرا تغییرات مکرر پیش‌بینی سود هر سهم و بازی‌های با این تغییرات، بنیاد اعتماد و اطمینان سهامداران را مخدوش می‌کند.

حضور حداقل دو نفر از اعضای کمیته مسلط بر قانون تجارت، قانون بازار سرمایه و قانون مالیات‌ها به‌عنوان قوانین اثرگذار بر بازار سرمایه می‌تواند در کارآیی کمیته حسابرسی بسیار موثر باشد.

با توجه به اینکه موضوع کمیته حسابرسی در چند سال اخیر به یکی از چالش‌های جدی بازار سرمایه تبدیل شده، توصیه می‌شود گزارش نظرسنجی بین‌المللی پیرامون کمیته حسابرسی که در اروپا Keeping pace with disruptive risk and digital transformation ۲۰۱۹ Audit Committee Pulse Survey) که توسط موسسه حسابرسی KPMG به‌عمل آمده و از طریق اینترنت قابل دسترسی است، مطالعه شود.