دو عامل تشدیدکننده صف در بورس کالا

بازارهای کالایی در هفته‌های اخیر با سیگنال‌های بازار ارز دوران پرتلاطمی را پشت سر گذاشتند. جهش نرخ دلار در بازار غیررسمی فضای هیجانی فعالان اقتصادی را تشدید کرد. سیاست دستوری دولت در این بخش نیز بر شدت رفتار هیجانی بازار افزود و تلاطم بازارهای کالایی را افزایش داد. در این خصوص صف‌نشینی برای محصولات در بورس کالا عادت معمول معامله‌گران طی ماه‌های اخیر شده است. علت اصلی صف‌نشینی در معاملات بورس کالا عرضه محصولات پایین‌تر از قیمت واقعی و از سوی دیگر اعمال سقف قیمتی ۱۰ درصدی در معاملات بود. نمونه این موضوع طی این مدت به دفعات در بورس کالا مشاهده شده است. بر اساس نمودار عرضه و تقاضا، کاهش دستوری قیمت افزایش تقاضا را به دنبال دارد. بر این اساس اجبار فروش محصولات بر اساس نرخ دلار دولتی (دیروز به ۴۳۰۰ تومان رسید) عامل نخست در ایجاد هیجان معاملاتی در بورس کالا است. مورد دوم محدودیت دامنه نوسان قیمتی عرضه تولیدکنندگان در بورس کالا است. دامنه نوسان قیمتی به‌طور قابل توجهی بر میزان هیجان معاملاتی می‌افزاید. زیرا نزدیک شدن به سقف قیمتی هراس متقاضیان را افزایش می‌دهد. در شرایطی که کاهش دستوری قیمت‌ها بر شدت تقاضا افزوده است، شدت اثر هیجانی این عوامل اثر فزاینده دارد.

مکانیزم موفق در سرکوب هیجان

از نمونه‌های موفق در معاملات بورس کالا برای سرکوب تقاضای هیجانی و جلوگیری از تشکیل صف، عرضه محصولات ذوب آهن اصفهان بود. برخلاف دیگر شرکت‌های فولادی که عرضه محصولات بر اساس دلار ۴۲۰۰ تومانی انجام می‌شد، عرضه محصولات ذوب آهن با افزایش تدریجی قیمت پایه در هفته‌های اخیر همراه بوده است. برای مثال قیمت پایه عرضه تیرآهن ۱۴-۱۸ در تاریخ ۳۰ اردیبهشت معادل ۲۷۰۰ تومان به ازای هر کیلو بوده است. در عرضه ابتدای هفته جاری نیز قیمت عرضه این محصول به سطح ۲۹۶۰ تومان رسید. طی این مدت میانگین قیمتی که در آن معامله به ثبت رسیده است در ۳۰ اردیبهشت بدون تغییر نسبت به قیمت پایه در سطح ۲۷۰۰ بود. در ابتدای هفته نیز این محصول همچنان بدون تغییر قیمتی معامله شد.

کج‌فهمی از علت تشدید هیجان تقاضا

تفاوت اصلی در قیمت‌گذاری محصولات ذوب آهن در بورس کالا و دیگر شرکت‌های فولادی کاملا مشخص است. نوع محصول ذوب آهن شکل ساختاری متفاوتی را با دیگر تولیدکنندگان فولادی داخلی دارد. ممکن است علت عقب‌نشینی تقاضا در معاملات دیروز و عدم حرکت به سمت سقف دامنه نوسان قیمتی تفاوت ساختاری محصولات عنوان شود. اما این موضوع زمانی دارای اهمیت است که علت رشد قیمت محصولات فولادی، افزایش تقاضای مصرفی کالا در نظر گرفته شود.

در حالی‌که علت اصلی تلاطم بازار کالایی طی ماه‌های اخیر به وضعیت کلان اقتصاد کشور و به خصوص تلاطم بازار ارز بازمی‌گردد. رشدهای افسارگسیخته دلار در بازار آزاد و سیاست دستوری دولت برای کنترل نوسانات ارز بر شدت هیجانات در بازارهای داخلی افزود. از سوی دیگر موارد زیادی برای افزایش تقاضای محصولات می‌توان مطرح کرد. در نتیجه علت افزایش تقاضا در بورس کالا بیش از آنکه به رونق صنایع پایین‌دستی و اقتصاد کشور مرتبط باشد عمدتا ناشی از تلاطم در وضعیت کلان اقتصادی و افزایش تقاضای سفته‌بازی است.

بر این اساس افزایش عرضه و جلوگیری از صادرات محصولات شرکت‌های فولادی تنها افزایش رانت، ضربه به صنایع پایین‌دستی، کاهش درآمد ارزی کشور و از دست دادن مشتری‌های خارجی در شرایطی که احتمال فشار تحریمی بر صادرات غیرنفتی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود، را به دنبال دارد.  با ترویج الگوی صف‌نشینی، متقاضیان خرید کالا با هراس از جا ماندن از عرضه‌های آتی به سمت خرید هجوم می‌آورند و به دنبال پر کردن انبارها خواهند بود. این موضوع به همراه رانت کالایی از اختلاف نرخ دستوری و نرخ بازار غیررسمی تشدید هرچه بیشتر هیجان را در بخش خرید به همراه دارد.

مسیر سرکوب هیجان در بازار کالایی

بر‌اساس آنچه در بالا اشاره شد نباید انتظار داشت که هیجان در سمت خرید محصولات دیگر شرکت‌های فولادی در بورس کالا کاهش یابد. استفاده از ابزار فشار و اجبار شرکت‌های فولادی برای تشدید عرضه محصولات در بورس کالا نیز در هفته‌های اخیر ناکارآمد بوده است. این سیاست نادرست تنها باعث شده که بخشی از سود شرکت‌های تولیدکننده به جیب واسطه‌ها منتقل شود.

در این شرایط راهکارهای سرکوب هیجان را می‌توان این‌گونه عنوان کرد:

۱-حذف سقف مجاز ۱۰ درصدی برای معاملات در بورس کالا

۲-رویه منطقی تعیین قیمت پایه محصولات؛ می‌توان قیمت پایانی معاملات در عرضه پیشین را به‌عنوان قیمت پایه عرضه کنونی انتخاب کرد.

۳-رویه اصلاح سیاست کلان اقتصادی، سرکوب هیجان ارزی و حذف چشم‌انداز تورمی موجود.

در میان راهکارهای بالا، ریشه‌های عمیق مشکلات اقتصادی مانع از ارائه راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و سریع برای سرکوب هیجان خواهد شد. در نتیحه بهترین مسیر استفاده از مکانیزم منطقی بازار برای کاهش التهاب معاملات بورس کالا و حذف صف‌نشینی مضر در این معاملات است.