شاخص VIX در سال ۱۹۹۳ با دو هدف معرفی شد؛ اول اینکه معیاری برای نوسانات کوتاه‌مدت مورد انتظار بازار ارائه کند. دوم اینکه شاخصی ارائه کند که بتوان روی آن اختیار معامله و قرارداد آتی مبتنی بر نوسانات منعقد کرد. در این راستا بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) امکان معامله قراردادهای آتی روی VIX را در سال ۲۰۰۴ و اختیارمعامله روی VIX را در سال ۲۰۰۶ فراهم کرد.برای شناخت VIX لازم به ذکر است که این شاخص نوساناتی را که سرمایه‌گذاران انتظار دارند در بازار مشاهده کنند نشان می‌دهد و به این ترتیب به نوسانات گذشته کاری ندارد. از دید مفهومی VIX مانند بازده تا سررسید اوراق قرضه است. نرخ بازده تا سررسید نرخ تنزیلی است که قیمت اوراق قرضه را با ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی آن برابر‌سازی می‌کند و به این ترتیب براساس قیمت جاری اوراق بازده مورد انتظار اوراق را طی مدت باقیمانده تا سررسید آن مشخص می‌کند. به همین شکل VIX نیز براساس قیمت جاری اختیارهای معامله روی شاخص S&P۵۰۰ نوسانات مورد انتظار تا سررسید اختیار معامله را مشخص می‌کند.

تاریخچه VIX

شاخص VIX در سال ۱۹۹۳ از سوی Whaley معرفی شد. شاخص اولیه براساس قیمت اختیارهای معامله روی S&P۱۰۰ بود نه S&P۵۰۰ زیرا در آن زمان حجم معاملات اختیارهای معامله روی S&P۱۰۰ بیشتر بود و تقریبا ۷۵ درصد کل معاملات اختیارهای معامله روی شاخص‌ها را در سال ۱۹۹۲ به‌خود اختصاص داده بود و لذا نوسانات مورد انتظار سرمایه‌گذاران در کل بازار را بهتر نشان می‌داد. ویژگی دیگر شاخص VIX اولیه این بود که تنها براساس قیمت اختیارهای خرید و فروش at the money محاسبه می‌شد زیرا بیشترین حجم معاملات در این حالت صورت می‌گرفت.

طی سال‌های پس از معرفی VIX ساختار معاملات اختیارهای مبتنی بر شاخص در آمریکا در دو زمینه تغییرات اساسی کرده است. اول اینکه نقدشوندگی بازار اختیارهای معامله مبتنی بر S&P۵۰۰ بسیار زیاد شده و بیشترین حجم معاملات را به خود اختصاص داده‌اند. دوم اینکه انگیزه معامله‌گران بازار اختیارمعامله روی شاخص تغییر کرده است. در اوایل دهه ۹۰ هم اختیارهای خرید و هم اختیارهای فروش روی شاخص در استراتژی‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران از اهمیت یکسانی برخوردار بودند و حجم معاملات آنها تقریبا برابر بود. اما طی سال‌های بعد بازار اختیارهای معامله روی شاخص بیشتر در غلبه استراتژی‌های پوشش ریسک پرتفو قرار گرفت که براساس آن سرمایه‌گذاران عموما اختیارهای فروش at the money و out of the money خریداری می‌کنند. در واقع هم اکنون تقاضای خرید اختیار فروش روی شاخص S&P۵۰۰ یکی از عوامل تاثیر‌گذار بر مقدار شاخص VIX است. CBOE در سال ۲۰۰۳ نحوه محاسبه VIX را تغییر داد تا این تغییرات ساختاری بازار اختیارمعامله روی شاخص لحاظ شود. ابتدا آنها استفاده از شاخص S&P۵۰۰ را به‌عنوان مرجع VIX آغاز کردند. سپس اختیارهای معامله out of the money را نیز در محاسبات شاخص مدنظر قرار دادند.

با وجود اینکه نوسانات بازار به مفهوم بالا و پایین رفتن غیرمنتظره قیمت‌ها است، به شاخص VIX شاخص ارزیابی ترس سهامداران نیز گفته می‌شود. همان‌طور که گفته شد بازار اختیار معامله بیشتر در اختیار سرمایه‌گذارانی است که قصد پوشش ریسک پرتفوی خود را دارند و نگران کاهش قیمت‌ها هستند. بنابراین وقتی نگرانی‌ها در بازار زیاد می‌شود طبیعتا تقاضا برای اختیار فروش افزایش می‌یابد. در نتیجه قیمت‌ها بالا رفته و نوسانات ادراکی که VIX بر اساس آن محاسبه می‌شود افزایش می‌یابد. به عبارتی VIX هزینه پوشش ریسک پرتفو را نشان می‌دهد.

بورس

روند تغییرات شاخص VIX

مقدار شاخص VIX از سال 2000 تا کنون به شرح نمودار زیر بوده است:

به‌طور کلی مقدار بالای VIX به معنای افزایش ترس سرمایه‌گذاران تعبیر می‌شود. مقادیر خیلی پایین آن نیز این‌گونه تفسیر می‌شود که بازار سهام به نقطه اوج خود رسیده و امکان ریزش قیمت‌ها در آینده وجود دارد. تحلیلگران عموما مقدار خیلی بالای VIX را مقدمه بازار رشدی و مقدار خیلی پایین VIX را مقدمه بازار رکودی تفسیر می‌کنند.

 این موضوع به این خاطر است که ضریب همبستگی VIX و بازار سهام معکوس است و زمانی که VIX خیلی بالا است بازار در کف خود قرار گرفته و زمانی که VIX خیلی پایین است قیمت‌ها در بازار در سقف خود قرار گرفته‌اند. نموار (شماره۲) شاخص VIX را در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که به کمترین مقدار خود در یک سال اخیر رسیده است. این موضوع نشانگر افزایش ریسک و افزایش قیمت‌ها در شاخص S&P۵۰۰ آمریکا است.شاخص S&P۵۰۰ در بورس آمریکا طی بازه زمانی یکساله منتهی به ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸،از سطح ۲۲۷۱واحد به عدد ۲۷۸۶ واحد رسیده است که نشان‌دهنده رشد ۲۳ درصدی این شاخص است. با توجه به افزایش بازدهی شاخص S&P۵۰۰ در یک سال اخیر بسیاری از سرمایه‌گذاران نگران افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار هستند.

VIX و بازار سهام

ضریب همبستگی منفی بین VIX و بازده بازار سهام در تحقیقات زیادی مورد تایید قرار گرفته است و نشانگر این امر است که شاخص VIX قابلیت زیادی برای متنوع‌سازی پرتفو دارد. قراردادهای آتی و اختیارهای معامله روی VIX وجود دارند که با استفاده از آنها می‌توان مستقیما روی نوسانات بازار موقعیت اتخاذ کرد. اولین قراردادهای آتی روی VIX در سال ۲۰۰۴ از سوی CBOE معرفی شدند و دو سال بعد در سال ۲۰۰۶ اختیارهای معامله روی VIX به بازار معرفی شدند. البته همان‌طور که گفته شد با توجه به حجم بالای معاملات اختیار فروش، در زمان‌هایی که بازار سهم دچار ریزش شده و تقاضا برای خرید اختیار فروش افزایش یافته است، رابطه معکوس بین بازار سهام و شاخص VIX قوی‌تر است تا زمان‌هایی که بازار مثبت است. لذا می‌توان رابطه بین VIX و بازار سهام را به دو رژیم بازار سهام منفی و بازار سهام مثبت تفکیک کرد.

شیوه محاسبه VIX

هر شاخصی فرمول و مولفه‌های خاص خودش را دارد. VIX نوسانات مورد انتظار S&P۵۰۰ را برای دوره ۳۰ روزه آتی می‌سنجد. مولفه‌های مورد استفاده در محاسبه VIX شامل اختیارهای خرید و فروش با نزدیک‌ترین سررسید و اختیارهای دوره بعد آن با سررسید ۲۳ روز تا ۳۷ روز هستند. در انتهای هر هفته اختیارهای مورد استفاده در محاسبه شاخص مورد بازنگری مجدد قرار می‌گیرند تا شرایط ذکر شده را داشته باشند.

فرمول کلی محاسبه شاخص VIX به شرح زیر است (Chicago Board Options Exchange, ۲۰۱۴):

فرمول

بورس

که در آن:

T: زمان تا سررسید

F: مقدار آتی شاخص براساس قیمت اعمال اختیار معامله روی شاخص

K0: اولین قیمت اعمال کمتر از مقدار F

Ki: قیمت اعمال iامین اختیار معامله out of the money: اختیار خرید اگر Ki>K0؛ اختیار فروش اگر Ki<K0؛ هم اختیار فروش و هم اختیار خرید اگر Ki=K0.

ΔKi: فاصله بین قیمت‌های اعمال براساس فرمول: ∆K_i=(K_(i+1)-K_(i-1))/ 2

R: نرخ بهره بدون ریسک تا زمان سررسید

(Q(Ki: میانه مابه‌التفاوت سفارشات سرخط خرید و فروش اختیار معامله با قیمت اعمال Ki

نقاط ضعف VIX

یکی از مشکلاتی که در مورد VIX ذکر شده این است که چون بر اساس نوسانات است و براساس قیمت یک دارایی پایه نیست امکان آربیتراژگرایی از آن وجود ندارد و لذا ممکن است در برخی مواقع مقدار آن از مقدار منصفانه فاصله بگیرد. همچنین محاسبه مقدار منصفانه آن نیز به سهولت ممکن نیست.

بورس