بورس و شوک انتظارات ارزی

تا پیش از این تصور می‌شد که با عبور از اوج فصل تقاضای ارزی تجاری در نیمه دی ماه به تدریج عطش تقاضا برای خرید کاهش یابد و متناسب با آن، ارزش ریال تثبیت یا حتی اندکی تقویت شود. همچنین، با رشد قیمت‌های نفت اوپک به بالاتر از ۶۵ دلار در هر بشکه این انتظار وجود داشت که دست دولت و بانک مرکزی برای تزریق ارز و کنترل بازار بازتر شود. رفتار بازار ارز در دوهفته گذشته یکسره این فرضیات را به چالش کشیده است. در واقع رشد حدود ۱۰ درصدی نرخ آزاد دلار از ابتدای زمستان، احتمال فعال شدن گسل نقدینگی و حرکت تقاضای سفته‌بازانه به سمت بازار ارز را مطرح کرده است. با توجه به آنکه شدت عرضه ارز به‌طور سنتی از سوی دولت و شرکت‌های پتروشیمی با نزدیک شدن به پایان سال تقویت خواهد شد، هنوز برای نتیجه‌گیری درخصوص امکان در پیش بودن موج جدید تضعیف ریال در ابعاد معنادار زود است. اما آنچه حائز اهمیت است اینکه کاهش سود سپرده بانکی، زمینه تحرک نقدینگی در بازارهای مختلف از جمله ارز را فراهم کرده است؛ روندی که در صورت اصرار به حفظ نرخ‌های پایین سود بانکی، امکان نوسانات غیرمترقبه و پردامنه در بازارها را در افق میان‌مدت افزایش می‌دهد. در این میان، بورس تهران، به دلیل عدم اطمینان از نتایج نوسانات پرشتاب ارزی، واکنشی محتاط را از خود به نمایش گذارده که نشان‌دهنده بروز نوعی شوک انتظارات ناشی از وقایع جاری است؛ اما با توجه به آنکه خود بازار سرمایه هم یکی از کاندیداهای جذب نقدینگی در شرایط افزایش این متغیر است، می‌توان انتظار داشت که در صورت تداوم تضعیف ریال، به‌زودی فعالان بورس تهران هم از بلاتکلیفی عبور کنند و با لحاظ کردن آثار مثبت رشد ارز بر سودآوری بخش مهمی از شرکت‌ها، تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را با قاطعیت بیشتری اتخاذ کنند.

پیام آمارهای پولی به بازار سرمایه

نگاهی به آخرین گزارش ماهانه متغیرهای پولی (آبان ماه) که از سوی بانک مرکزی منتشر شد حاوی نشانه‌های امیدوارکننده‌ای از کاهش شتاب رشد پایه پولی و نقدینگی به ترتیب به سطح ۱۶ و ۲۳ درصد در مقیاس سالانه بود. اما در یک بررسی عمیق‌تر، برخی نشانه‌های قابل تامل برای اهالی بازار سرمایه وجود دارد. در همین راستا، افزایش ۷ درصدی بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی در ماه آبان و رشد ۱۴۹ درصدی این متغیر در بازه ۱۲ ماهه از تداوم عدم تعادل منابع و مصارف در بزرگ‌ترین‌ بازیگران بازار پول (که دوسوم سهم کل بازار را در اختیار دارند) حکایت می‌کند. علاوه بر این، روند افزایش بدهی به بانک‌ها (۲۲ درصد در مقیاس سالانه) و نیز کاهش ۳ درصدی خالص دارایی‌های خارجی شبکه بانکی در ماه آبان هم در مجموع از ادامه فشار دولت بر منابع بانکی و نیز سنگین بودن کفه ترازوی تقاضای ارزی حکایت می‌کند. تلفیق این اطلاعات می‌تواند نتایجی از قبیل تنگنای مالی دولت، تداوم مشکلات ساختاری بانک‌ها و فشار بر منابع ارزی را به ذهن متبادر کند که ترجمان آن برای اهالی بازار سرمایه عبارت از امکان تداوم رکود ناشی از کاهش تقاضای دولت، ناپایداری کاهش نرخ‌های سود سپرده و امکان تعدیل نرخ ارز در میان‌مدت است که از بین آنها تنها مورد سوم به لحاظ فراهم کردن پتانسیل رشد قیمت‌های اسمی سهام خبر خوشی برای سهامداران تلقی می‌شود.

تشدید موج رونق در بازارهای جهانی

با شروع سال جدید میلادی، روند صعودی بازارهای سهام دنیا به ویژه در غرب شتاب تازه‌ای به خود گرفته است. در همین راستا، بازارهای سهام در آمریکا در این هفته رکوردهای جدیدی را به ثبت رساندند. به‌عنوان تنها یک نمونه متوسط رشد قیمت‌های سهام تکنولوژی در ایالات متحده از زمان انتخاب رئیس‌جمهوری جدید تا کنون یعنی در مدت ۱۵ ماه به ۵۰ درصد نزدیک شده است که با معیارهای غربی جهش فوق‌العاده‌ای است. نسبت به شرایط حباب‌های قبلی (از جمله در سال ۲۰۰۰) هم بسیاری از متغیرها از جمله مجموع ارزش سهام به کل تولید ناخالص داخلی، قیمت بردرآمد تورم‌زدایی شده و دوام روند صعودی با نوسان بسیار کم نیز سیکل رونق جاری که به دهمین سال خود وارد شده بی‌سابقه است. در اینکه فرازهای بلند در بازارها معمولا فرودی در پی دارند و نیز اینکه بازارهای سهام جهانی با هر معیاری در ارزش‌گذاری اکنون گران هستند، تردید کمی وجود دارد. اما نکته مهم این است که قیمت‌های گران همواره می‌توانند گران‌تر شوند قبل از آنکه سقوط کنند؛ ماه‌های آینده در سال ۲۰۱۸ مشخص خواهد کرد که در پیش گرفتن رویکرد جاری انقباضی از سوی بانک‌های مرکزی همچون سال ۲۰۰۷ در نهایت موجب سقوط بعدی قیمت‌های سهام خواهد شد یا با تداوم شیدایی، تناوب و توالی قیمت‌های صعودی برای یک سال دیگر هم ادامه می‌یابد.