سحر نمایشی: دور جدید فعالیت‌های بورس کالای ایران که از ابتدای امسال و با مدیریت جدید این مجموعه آغاز شده است بر اوراق بهادار شدن بورس کالا متمرکز بوده و هست. در این فصل انتشار اوراق گوناگون و ایجاد ابزارهای نوین مالی به منظور تسهیل در مبادلات کالایی و کاهش ریسک‌های معاملات در این بازارها از اهمیت تازه‌ای برخوردار شده است که این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که به مجموع مولفه‌های داخلی و جهانی توجه کنیم.

در حقیقت بحث معاملات گواهی سپرده کالایی از ابتدای سال 93 مطرح شد که بعد از تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار مقرر شد دستور‌العمل این نوع معامله از طریق بورس کالای ایران از آذر ماه سال جاری اجرایی شود، این در شرایطی است که این طرح به‌صورت پایلوت برای محصول جو کرمانشاه از 3 ماه گذشته در بورس کالا اجرایی شد و از دیروز نیز همزمان با برداشت محصول ذرت خوزستان، ۳۷۶ هزار و ۶۶۴ کیلوگرم از این محصول که متعلق به ۲۱ کشاورز بود در این بورس منتشر شد.

مدیر عامل کارگزاری سی‌ولکس کالا در رابطه با کارکرد گواهی سپرده کالایی به «دنیای اقتصاد» گفت: بر‌اساس آیین‌نامه اجرایی ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری کشاورزی، کشاورزان به جای تحویل محصول خود به دولت و دریافت وجه، محصول خود را به یکی از انبارهای پذیرش‌شده بورس کالای ایران تحویل داده و قبض انبار دریافت می‌کنند، سپس محصول خود را به پشتوانه قبض انبار در بورس کالای ایران به فروش می‌رسانند، در واقع گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود که البته این اوراق به دفعات قابل معامله است و می‌توان گفت نوع ابزار مالی بسیار شبیه معاملات سلف مجدد است.

محمود‌رضا الهی‌فر در ادامه به مزایای اوراق سپرده کالایی در بورس کالا اشاره کرد و افزود: مهم‌ترین‌ مزیت این سپرده یا وجه تضمین این است که دیگر بر اساس هر معامله نیازی به جا‌به‌جایی محصولات نیست، در نتیجه علاوه بر اینکه هزینه‌های اضافی پوشش داده می‌شود، قیمت‌ها شفاف شده که این امر به سود مصرف‌کننده نهایی خواهد بود،البته مزایای زیادی شامل این طرح می‌شود که از مهم‌ترین‌ آنها می‌توان به نقدینه کردن کالاهای راکد شده، کاهش هزینه‌های انبارداری و جابه‌جا‌یی بین انبارها، مدیریت فاصله زمانی بین تولید و مصرف کالا توسط تولیدکننده، کمک به ثبات قیمت‌ها، انجام تامین مالی تولیدکنندگان در کوتاه‌ترین زمان و کمترین هزینه و استاندارد‌سازی کالاها اشاره کرد که بر اساس این موارد امیدواریم بعد از جایگزینی سیاست قیمت تضمینی به جای سیاست خرید تضمینی شاهد بهبود بازارهای کالایی باشیم.وی در ادامه بیان کرد: این قبض‌ها اوراقی مبتنی بر کالا هستند که معامله‌گران می‌توانند بعد از سپردن محصولات خود در انبارهای بورس کالای ایران، از آن اوراق به‌عنوان وجه تضمین استفاده کنند یا در حقیقت پس از صدور گواهی سپرده کالایی می‌توانند با مراجعه به یکی از کارگزاران دارای مجوز معاملات در بورس کالای ایران و ارائه گواهی سپرده کالایی، درخواست فروش محصول خود را در بورس کالای ایران ارائه کنند. به گفته الهی‌فر، قبض سپرده کالایی می‌تواند چند بار خرید و فروش شود بدون آنکه نیازی به جا به جایی محصول از انبارها باشد، از طرفی نیز تعداد معاملات این کالا و دست به دست چرخیدن آن نشان از شفافیت معاملاتی و ارزش این سپرده کالایی دارد.

مدیر عامل کارگزاری سی‌ولکس کالا در رابطه با کاربردهای این ابزار نوین مالی اظهار کرد: پشتوانه دریافت تسهیلات از نظام بانکی، تضمین به منظور انجام معامله در بورس کالا، ابزار تحویل در قراردادهای آتی نشانگر وضعیت موجودی کالاها در انبارها برای سیاست‌گذاران از مهم‌ترین‌ کاربرد‌های این طرح محسوب می‌شود که به نظر می‌رسد با استقرار نظام انبارداری و صدور گواهی سپرده کالایی در معاملات بورس کالای ایران می‌توان شرایطی را فراهم کرد که سایر محصولات قابل معامله توسط این ابزار نوین مالی نیز از این طریق معامله شوند.الهی فر تاکید کرد: اجرای طرح گواهی سپرده کالایی تا‌کنون روی محصولات کشاورزی به ویژه برای جو کرمانشاه انجام می‌شد که از این پس قرار است این طرح برای محصولات فلزی پتروشیمی نیز به اجرا در‌آید، البته بیشتر منظور از محصولات فلزی، فولادی‌ها هستند و در حال حاضر نیز طرح اجرای معاملات مس از طریق سپرده کالایی در حال بررسی است.

مدیرعامل کارگزاری سی‌ولکس کالا در رابطه با مزایای گواهی سپرده کالایی روی محصولی همچون مس گفت: بازار راکدی همچون مس به این روش معاملاتی نیاز دارد، چرا که علاوه بر اینکه موجب تثبیت قیمت این محصول در بازار داخلی خواهد شد عرضه و تقاضا را نیز افزایش خواهد داد که دقیقا این روشی است که برای مس به‌عنوان یک فلز کاربردی بهترین روش و در بهترین زمان است، به خصوص اینکه در شرایط کنونی بازارهای کالایی جهان روند رو به افولی را پشت‌سر می‌گذارند، به‌طوری‌که بیشتر کالاهایی که عرضه می‌شوند با افت قیمت و کاهش مبادلات روبه‌رو‌ شده‌اند. وی افزود: افت قیمت مس به زیر 5 هزار دلار در بازار لندن و کاهش 12 هزار تومانی این محصول در بازار داخل (نسبت به اوج قیمتی این کالا)، افت قیمت محصولات فولادی، نوسانات بالا و واکنش‌های سریع بازار محصولات پتروشیمی، تغییرات در رینگ صادراتی محصولات بورس کالا و... همگی از ریسک‌های بالای این بازار به خصوص در سال‌های اخیر حکایت دارند.

معاملات گواهی سپرده کالایی ذرت خوزستان آغاز شد
در پی ابلاغیه دولت تدبیر و امید در اردیبهشت‌ماه سال جاری درخصوص اجرای ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی در قالب طرح قیمت تضمینی روی ذرت و جو استان‌های خوزستان و کرمانشاه از طریق بورس کالای ایران، همزمان با آغاز برداشت ذرت از کشتزارهای استان خوزستان، معاملات گواهی سپرده کالایی ذرت دانه‌ای خوزستان روز دوشنبه در بورس کالای ایران آغاز شد.پس از تودیع بخشی از ذرت برداشت شده در استان خوزستان به انبارهای پذیرش شده در بورس کالای ایران، معاملات گواهی سپرده کالایی این محصول دیروز دوم آذرماه در بورس کالای ایران آغاز شد و در اولین روز معامله، ۳۷۶ هزار و ۶۶۴ کیلو گرم ذرت دانه‌ای از ۲۱ کشاورز به قیمت هرکیلو ۶۴۰۰ ریال و به ارزش بیش از ۴/ ۲ میلیارد ریال توسط مشتریان خریداری شد.

وجه معامله ظرف 2 روز کاری از روز معامله، مستقیم به حساب کشاورزان فروشنده واریز شده و براساس قانون، مابه التفاوت قیمت کشف شده در بورس کالا با قیمت تضمینی اعلامی از سوی دولت، ظرف مدت دو هفته از سوی دولت به کشاورزان پرداخت می‌شود. بر اساس این گزارش، هم اکنون علاوه بر وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان مسوول اجرای طرح، سازمان تعاون روستایی، سازمان جهاد کشاورزی و شرکت پشتیبانی امور دام خوزستان به همراه بورس کالای ایران، دست اندر کاران اجرایی شدن سیاست قیمت تضمینی ذرت در استان خوزستان به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده ذرت کشور هستند.

صدور ۵۷۰۰ کد بورسی برای کشاورزان
این گزارش حاکی است، به منظور معاملات گواهی سپرده کالایی ذرت در چارچوب ماده ۳۳ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی تاکنون نزدیک به ۵۷۰۰ کد بورسی برای کشاورزان ذرت کار خوزستانی بر اساس اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان صادر شده است.

تامین مالی کشاورزان از طریق گواهی سپرده کالایی
قیمت خرید تضمینی دولت به ازای هر کیلوگرم ذرت ۹۶۰۰ ریال اعلام شده که اگر این محصول در بورس با قیمتی کمتر از نرخ تضمینی فروش رود، مبلغ مابه‌التفاوت‌ محصول از سوی دولت به کشاورزان پرداخت می‌شود. شرکت‌های مرتبط با شرکت پشتیبانی امور دام به همراه اتحادیه‌های زیر نظر سازمان تعاونی روستایی و صندوق‌های حمایت از صنعت دام و طیور به‌عنوان خریدار در این طرح حضور دارند. بر اساس آخرین دستورالعمل وزارت جهاد کشاورزی میزان رطوبتی که کشاورز می‌تواند بر اساس آن محصول ذرت خود را تحویل دهد ۳۵ درصد و ذرت خشک‌شده نیز ۱۴ درصد اعلام شده است.

تجربه جهانی گواهی‌های سپرده کالایی
بر اساس گزارش‌های منتشر شده توسط نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول (IMF)، فائو (FAO) و... قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه به حساب می‌آیند. این در حالی است که کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، اقدام قابل توجهی در این زمینه انجام نداده‌اند. همچنین بر اساس تجربیات جهانی، کاربرد قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش‌های اقتصادی با اهمیت است اما برای بخش کشاورزی حیاتی بوده و از ابزارهای بسیار مهم‌ تامین مالی کشاورزان به حساب می‌آید.

جمع‌بندی گزارش
در جمع‌بندی این گزارش می‌توان به این نتیجه رسید که در این شرایط اوراق بهادار‌سازی بورس کالا در کنار ابزارهای نوین مالی قادر خواهد بود تا با شناسایی ریسک‌های آتی در بازار شرایط را برای رونق مبادلات و هضم و حذف ریسک‌ها در قالب‌های معاملاتی جدید فراهم کند که این مسائل در افزایش سطوح فروش، موقعیت‌یابی خرید و فروش محصولات، شفافیت آینده مبادلاتی کشور و... موثر خواهد بود. مضاف بر این میزان نیاز و توان تولید در بخش‌های گوناگون نیز قابلیت شناسایی خواهد یافت.

همچنین پیش از این نیز مدیرعامل بورس کالای ایران در بدو ورود خود به این شرکت با اشاره به اینکه حضور همه فعالان بازار و صنعت در کنار فعالان بخش مالی فرصت بسیار مناسبی برای این دو بخش اقتصاد است اعلام کرده بود که وقتی بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی پیوند می‌خورند اتفاقات خوبی در اقتصاد می‌افتد و بورس کالای ایران عرصه‌ای برای پیوند خوردن بخش واقعی و مالی است. در بورس کالا باید به تامین مالی فعالان اقتصادی برای فعالیت‌های اقتصادی، مدیریت ریسک و پوشش نوسانات توجه شود. در این میان قراردادهای سلف، اوراق سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی، صندوق‎های کالایی و ابزارهای مشتقه از جمله ابزارهای مالی هستند که در شرایط کنونی حرکت بورس کالا را در زمینه توسعه این ابزارها مشاهده می‌کنیم. کارشناسان معتقدند این ابزارها می‌توانند زمینه‌های توسعه تامین مالی را در بخش واقعی اقتصاد فراهم و در شرایط کنونی که شاهد افت منابع نقدینگی برای شرکت‌ها هستیم این ابزار شرایط را تسهیل کنند. در این بین البته پیش نیازها و زیرساخت‌ها نیز باید مورد اصلاح و بازبینی قرار بگیرند. همچنین تشکیل یک بازار متمرکز برای مبادلات اوراق و ارتقای توان جذب منابع نقدینگی بازار چه در کانال اوراق و چه کالایی که بتواند منابع مورد نیاز بخش واقعی را تامین کند از ضروریات محسوب می‌شود.