بهانه‌جویی در برابر یک بازار متشکل

بورس کالا: با زمزمه خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا شاهد تزریق یک جو ترس و تردید از وقفه در عرضه این قبیل مواد اولیه در بازار هستیم زیرا شفافیت معاملات در بورس کالا با بازار داخلی در کنار توان مدیریت آن قابل مقایسه نیست. این در حالی است که این زمزمه‌ها نیز با مقاومت‌های جدی برخی از فعالان بازار و تصمیم سازان و صاحبنظران اقتصادی مواجه شد.

مدیر عامل بورس کالا در پاسخ به برخی شبهه‌ها گفت: بازاری آزادتر و در عین حال شفاف‌تر از بورس برای عرضه محصولات پتروشیمی وجود ندارد و در عین آزادی، امکان نظارت نیز فراهم است و مالیات بر ارزش افزوده ناشی از ابزارهای مالی و بهره‌گیری از بازار مالی را برای بخش واقعی اقتصاد فراهم می‌کند.

حامد سلطانی نژاد در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران جوان و در پاسخ به بحث‌های مطرح شده درخصوص خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا و نحوه عرضه محصولات پتروشیمی در این بورس اظهار کرد: در این حوزه با توجه به مصوبه‌ای که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت سال گذشته به شرکت‌های پتروشیمی داده شد، این شرکت‌ها پس از دو بار عرضه در بورس می‌توانند کالای خود را در خارج از بورس به فروش برسانند و این امر بهانه‌ای شد تا برخی از شرکت‌ها به گونه‌ای محصولات را عرضه کنند که فروش نرود و در نهایت باعث کاهش عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا شد. در عین حال پتروشیمی‌ها در حال حاضر با کمبود تقاضای ناشی از رکود و محدودیت‌هایی که از خارج از بورس به آنها تحمیل شده، مواجه هستند.

مدیرعامل بورس کالای ایران درخصوص محدودیت‌های ایجاد شده گفت: محدودیت‌هایی چون سایت بهین‌یاب که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تایید صلاحیت خریداران راه‌اندازی شد و همچنین محدودیت‌های قیمت‌گذاری در حوزه قیمت پایه توسط نهادهای خارج از بورس از جمله این محدودیت‌ها به شمار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه وزیر صنعت هنوز بر خارج شدن پتروشیمی‌ها از بورس کالا اصرار دارد، ادامه داد: متاسفانه هنوز وزیر این موضوع را پیگیری می‌کند و ما هم دیدگاه خود را با نهادهای مختلف مطرح کردیم و کاملا مخالف خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا هستیم زیرا زمانی که دولت تصمیم گرفت محصولات پتروشیمی را در بورس کالا عرضه کند به موارد مهمی چون نظارت کافی، امکان احراز هویت، شفافیت و شناسایی مشتریان تکیه شد و در این شرایط بورس جایگزین سیستم نظارتی شد که اگر قرار است دوباره پتروشیمی‌ها از بورس خارج شوند باید تحت شمول قیمت‌گذاری دولتی قرار گیرند؛ چرا‌که محصولات پتروشیمی یکی از اساسی‌ترین کالاهای تولیدی کشور هستند که بر مبنای مزیت رقابتی یعنی ارزان بودن خوراک و مواد اولیه در ایران تولید می‌شوند و حق مردم است که انتظار داشته باشند این محصولات که خروجی ثروت عمومی مملکت هستند در یک بازار شفاف، مورد معامله قرار گیرند و بر نحوه عرضه و توزیع آن نظارت وجود داشته باشد. چرا که اگر چنین نباشد، مزیت نسبی اقتصادی به‌طور عادلانه بین مردم تقسیم نمی‌شود و در سیستم غیر‌شفاف به‌طور تبعیض‌آمیز تخصیص می‌یابد.

سلطانی‌نژاد در ادامه بیان کرد: اقتصاد کشور به این جمع‌بندی رسیده که به جای سیستم‌های کنترلی که نیازمند استفاده از نیروی زیادی است از سیستم‌های نظارتی به مفهوم نظارت بر عرضه، تقاضا و توزیع استفاده کند و مسوولان تصمیم‌گیر دولتی به این نتیجه رسیده‌اند که در بازار شفاف بورس باید محصولاتی مورد معامله قرار گیرند که بتوان روی آنها نظارت کافی را داشته باشند به همین دلیل هیات وزیران در مصوبه قانون خروج از رکود ابلاغ کرده، به‌جز کالاهای انحصاری، کشف نرخ کالاهایی که امکان پذیرش و خرید و فروش آنها در بورس‌های کالایی وجود دارد، از طریق این بورس‌ها باید صورت گیرد. این تصمیم بسیار مهم دولت، حاصل تجربه چند ساله‌ای است که می‌تواند بازار غیرشفاف محصولات را بر اساس اولویت‌ها به بازاری شفاف و قانونی تبدیل کند.

مدیرعامل بورس کالای ایران تصریح کرد: ما در این شرایط اصرار وزارت صنعت برای خروج پتروشیمی‌ها از بورس را درک نمی‌کنیم و طی جلسات متعدد مزایای تامین مالی و مزایای مربوط به شفافیت و امکان برنامه‌ریزی تولید در قالب قراردادهای سلف و سلف موازی و استفاده از ابزارهای مشتقه برای پوشش ریسک را برای دوستان توضیح داده‌ا‌یم ولی باز هم اصرار بر خروج محصولات از بورس دارند.

سلطانی‌نژاد با اشاره به مناسب نبودن سیستم عرضه حواله‌ای محصولات در گذشته بیان کرد: با بازگشت به سیستم حواله‌ای و انحصاری گذشته در یک فضای غیرشفاف شاهد صدمه به مصرف‌کنندگان واقعی محصولات و تولیدکنندگان خواهیم بود و این امر ثمره دیگری نخواهد داشت و در بازار غیرشفاف این چنینی شاهد رواج فساد خواهیم بود.

مدیرعامل بورس کالای ایران با اشاره به عدم شناسایی خریداران و فروشندگان پتروشیمی که طبق دستور سال ۹۳ وزارت صنعت از بورس خارج شده‌اند گفت: پتروشیمی‌هایی که به خاطر مصوبه مذکور از بورس خارج شده‌اند باید جوابگوی مراجع نظارتی و قضایی باشند که چطور و چگونه محصولات پتروشیمی را به فروش رسانده‌اند و چگونه اطمینان حاصل شده که واسطه‌گری در میان نبوده باشد و قیمت‌گذاری‌ها بر مبنای تسهیم عادلانه و کارآ صورت گرفته است، چرا که باید در کشور درباره عرضه و تقاضا یک سیستم نظارتی و نظام‌مند داشته باشیم که این سیستم در حال حاضر در بورس کالا وجود دارد.

وی درخصوص تعداد تعاونی‌های فعال در بورس کالای ایران اظهار کرد: در بورس کالا بالغ بر ۱۵۷ تعاونی مصرف داریم که همه اینها هزاران واحد تولیدی را زیر‌پوشش خود دارند و محصولات خود را در بورس عرضه می‌کنند و همه آنها با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا مخالف هستند چرا‌که در خارج از بورس با دلالان مواجه می‌شوند و باید چند برابر قیمت واقعی، پول پرداخت کنند.

سلطانی‌نژاد در ادامه بیان کرد: تمامی طرح‌هایی که در مورد خروج کالا مطرح می‌شود، بهانه است چرا‌که بورس انعطاف لازم را برای پاسخگویی به مطالباتی که بیرون از بورس اتفاق می‌افتد، به‌صورت نظام‌مند دارد لیکن عرضه در بورس شفافیت دارد که ممکن است به منافع عده‌ای صدمه وارد کند.

مدیرعامل بورس کالای ایران در پاسخ به این سوال که با این اوصاف آیا امکان خروج پتروشیمی‌ها از بورس وجود دارد، گفت: بعید به نظر می‌رسد که این نامه عملی شود زیرا آقایان جهانگیری و شریعتمداری خودشان تاسیس‌کننده بورس کالا بوده‌اند و قطعا با دیدگاه رئیس‌جمهور برای افشای اطلاعات در مورد فعالیت‌های اقتصادی و با وجود فراهم بودن تمام شرایط افشای اطلاعات و عرضه نظام‌مند در بورس کالا این اقدام عملی نخواهد شد.

مدیرعامل بورس کالا درخصوص گزارش عملکرد این بورس در سال اخیر مطرح کرد: در حوزه محصولات کشاورزی ۶۷۰ هزار تن کالا به ارزش ۸ هزار میلیارد ریال معامله شده است.

حامد سلطانی‌نژاد درخصوص حجم و ارزش معاملات بورس کالا در شش ماه ابتدایی سال گفت: در شش ماه ابتدایی سال ۹۴ در مجموع ۹/ ۱۱ میلیون تن کالا به ارزش ۱۶۱ هزار میلیارد ریال معامله شده که از نظر مقدار ۴ درصد نسبت به دوره مشابه در سال قبل رشد داشته و از نظر ارزش و قیمت با کاهش ۲۲ درصدی مواجه بوده‌ایم.

وی در ادامه افزود: از ۹/ ۱۱ میلیون تن کالا، ۳/ ۵ میلیون تن آن مربوط به محصولات صنعتی و معدنی بوده که به ارزش ۷۰ هزار میلیارد معامله شده و از نظر مقدار ۱۲ درصد و از لحاظ ارزش ۳۰درصد کاهش داشته است.

سلطانی‌نژاد در توضیح حجم محصولات پتروشیمی در بورس کالا اظهار کرد: ۳/ ۱میلیون تن محصولات پتروشیمی به ارزش ۴۲ هزار میلیارد ریال در بورس کالا مورد معامله قرارگرفته که از نظر مقدار ۲۳ درصد و از لحاظ ارزش ۲۶ درصد کاهش را نسبت به دوره مشابه سال گذشته نشان می‌دهد.

مدیرعامل بورس کالا ادامه داد: در حوزه فرآورده‌های نفتی ۲/ ۴ میلیون تن کالا به ارزش ۴۲ هزار میلیارد ریال است که از لحاظ مقدار ۲۳ درصد رشد و از نظر ارزش ۱۸ درصد کاهش نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد که این امر حاکی از کاهش قیمت‌ها در بازار جهانی است.

وی با اشاره به رشد حجم محصولات کشاورزی در شش ماهه ابتدایی سال بیان کرد: در حوزه محصولات کشاورزی ۶۷۰ هزار تن کالا به ارزش ۸ هزار میلیارد ریال معامله شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل ۳۳ برابر افزایش پیدا کرده که این نشان‌دهنده یک تحول اساسی در حوزه محصولات کشاورزی در سال ۹۳ است و ارزش محصولات کشاورزی نیز نسبت به دوره مشابه سال قبل ۲۵ برابر شده است.

مدیرعامل بورس کالا درخصوص حجم کالاها در تالار صادراتی بیان داشت: در تالار صادراتی ۲/ ۳ میلیون تن کالای صادراتی به ارزش ۱۶ هزار میلیارد ریال معامله شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل از لحاظ وزن رشد ۴۷درصدی را نشان می‌دهد و از نظر ارزش کاهش ۲۴درصدی را شاهد هستیم و علت اصلی این امر نیز کاهش قیمت قیر و سنگ‌آهن در بازار جهانی با توجه به قیمت‌های سال قبل است.

سلطانی‌‌نژاد با اشاره به حرکت جدی بورس کالا در عرضه محصولات کشاورزی تصریح کرد: امسال در پی ابلاغ مصوبه هیات دولت درخصوص اجرای طرح قیمت تضمینی بر روی دو محصول جو و ذرت در استان‌های کرمانشاه و خوزستان با استفاده از ظرفیت بورس کالای ایران، بورس کالا با همکاری وزارت جهاد‌کشاورزی آماده اجرای طرح قیمت تضمینی روی ذرت استان خوزستان پس از محصول جو در استان کرمانشاه در قالب آیین‌نامه ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی است و محصول ذرت به‌عنوان دارایی پایه برای انتشار گواهی سپرده کالایی انتخاب شده است.

مدیرعامل بورس کالای ایران با اشاره به مزیت‌های گواهی سپرده کالایی برای بخش کشاورزی گفت: با صدور این گواهی، امکان اخذ تسهیلات برای کشاورزان از سیستم بانکی به‌راحتی امکان‌پذیر می‌شود و هزینه‌های مربوط به انبارداری، سیستم توزیع و خرید تضمینی تا حدود زیادی کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: بیشترین میزان تامین مالی توسط تولیدکنندگان در بورس کالای ایران در حوزه قراردادهای سلف صورت گرفته که ارزش آن ۵۶ هزار میلیارد ریال در شش ماهه ابتدایی سال‌جاری بوده است.

سلطانی‌نژاد در ادامه به پذیرش محصولات جدید در بازار فیزیکی بورس کالا اشاره کرد و گفت: محصولاتی چون اکسید آلومینیوم، هیدروکسید آلومینیوم و فرمالین در بازار فیزیکی بورس کالا در سال ۹۴ مورد پذیرش قرار گرفته‌اند. همچنین در بازار مشتقه، قراردادهای آتی کنجاله سویا در سال جاری راه‌اندازی شد و در بازار فرعی هم محصولات مختلف و متنوعی پذیرش شده است.وی درخصوص عرضه سیمان در بورس کالا اظهار کرد: در حوزه توسعه بازار، سیمان به‌زودی در رینگ صادراتی بورس کالا وارد می‌شود. در حال حاضر با مازاد شدید عرضه سیمان در کشور مواجه هستیم و جهت صادرات باید یک بازار نظام‌مندی وجود داشته باشد و در غیر این صورت بازار محصولات سیمانی با مشکل مواجه می‌شود بنابراین طبق هماهنگی‌های صورت گرفته با نهادهای مختلف قرار است عرضه صادراتی سیمان از طریق بورس کالای ایران صورت بگیرد و زمان‌بندی آن بستگی به تصمیم‌گیری نهادهای مربوطه در حوزه کارشناسی دارد که این مسوولیت بر عهده وزارت صنعت و معدن است که باید تصمیم نهایی را در این مورد احراز نماید تا مشخص شود که چه زمانی، کی و چگونه عرضه سیمان در بورس کالا صورت می‌گیرد.سلطانی‌نژاد در پایان درخصوص توسعه رینگ صادراتی بورس کالای ایران اظهار کرد: در حوزه رینگ صادراتی از حضور بانک‌های خارجی برای گردش و تسویه پایاپای اطلاعات استفاده خواهیم کرد تا زمینه انجام مبادلات با ارزهای رایج در تالار صادراتی و در مناطق آزاد فراهم‌ آید.

حمایت از عرضه در بورس کالا

بازار محصولات پتروشیمی در شرایط فعلی شاید شفاف‌ترین وضعیت را در سال‌های اخیر داشته تا جایی که با روشن بودن وضعیت عرضه، تقاضا، قیمت و حجم معاملات می‌توان چهره واقعی بازار را در کمترین زمان ممکن رصد و مدیریت کرد که قطعا پس از قدرت گرفتن شرکت‌های پتروشیمی بزرگ، وجود بازاری رسمی و شفاف با ویژگی معافیت‌های مالیاتی همچون بورس کالای ایران ضروری است. این موارد را می‌توان در کنار نیاز کشور به رونق صنایع پایین‌دستی و تقویت زنجیره ارزش جدی ارزیابی کرد تا جایی که حتی در صحبت‌های رئیس‌جمهور نیز به آن اشاره شده است.

روحانی در همایش بین‌المللی صنعت و تجارت اظهار کرد: ما راهی جز رونق و توسعه پایدار نداریم حتی به دنبال صنایع پایین‌دستی هستیم، به‌طور مثال اگر پتروشیمی داریم باید به دنبال صنایع پایین دستی آن باشیم که هم درآمد و هم اشتغال بیشتری دارد.

این موارد نشان می‌دهد که رئیس‌جمهوری نیز به اهمیت این صنعت واقف است و قطعا از آن حمایت خواهد کرد. با توجه به تجربه سال‌های قبل شاید بهترین و موثرترین شیوه حمایت از واحدهای پایین‌دستی تقویت عرضه خواهد بود که هم‌اکنون در بورس کالا به بلوغ لازم دست یافته است و می‌تواند شرایط بهتری را در آینده به کمک ابزارهای مالی نوین به فعالان بازار ارائه کند.

اگر به نوسان قیمت‌ها در ماه‌های اخیر توجه کنیم شاهد ثبات نسبی بهای محصولات پلیمری در بازار داخلی بر اساس قیمت‌های پایه اعلامی از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی خواهیم بود که نشان می‌دهد بازار به نسبت گذشته قابل تحلیل و منسجم‌تر شده است. این موارد به خودی خود سیگنال مهمی برای افزایش سرمایه‌گذاری و تقویت بهره‌وری در واحدهای تولیدی صنایع پایین دستی به شمار می‌رود که می‌تواند حجم تولید کل را با تقویت زنجیره ارزش در داخل کشور بهبود بخشد. رخدادی که هم اکنون با عرضه‌های نسبتا منظم در بورس کالا خودنمایی کرده و به تقویت این صنایع در سال‌های گذشته نیز پرداخته است. با توجه به موارد فوق و همچنین نیاز واحدهای پایین دستی و حضور اتحادیه‌ها و تشکل‌ها در این بازار، می‌توان روزهای بهتری را با ادامه عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا پیش‌بینی کرد.